Στις 24 Ιουνίου στην Τουρκία διεξήχθησαν βουλευτικές και προεδρικές εκλογές, με νικητή για ακόμα μια φορά τον Recep Tayyip Erdoğan. Ο Τούρκος πολιτικός εξελέγη με ποσοστό περίπου 52% – γεγονός που δεν καθιστά αναγκαία την προσέλευση στις κάλπες, για δεύτερη φορά. Αν και το κόμμα του (AKP) δεν κατάφερε να κερδίσει την πλειοψηφία του Κοινοβουλίου, αυτή εξασφαλίστηκε μέσω της συνεργασίας με το εθνικιστικό κόμμα MHP. Έτσι, παρ’ όλες τις αμφιβολίες των πολιτικών αντιπάλων και των διεθνών παρατηρητών, ο Erdoğan εδραίωσε και επίσημα τις νέες του διευρυμένες εξουσίες.

Είναι γνωστό πως κατά τα τελευταία χρόνια η Τουρκία βρίσκεται σε μια μεταβατική περίοδο, με σημείο κορύφωσης την απόπειρα πραξικοπήματος το καλοκαίρι του 2016. Το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα ένα ντόμινο εξελίξεων στο εσωτερικό της χώρας, που είχαν -και συνεχίζουν να έχουν- αντίκτυπο και στις εξωτερικές της σχέσεις. Ο Erdoğan, μετά την αλλαγή του πολιτεύματος σε προεδρική δημοκρατία με το δημοψήφισμα του Απριλίου του 2017 και τη νίκη στις πρόσφατες εκλογές, καθίσταται ο απόλυτος κυβερνήτης της χώρας, καθώς η πολιτική και η στρατηγική περνά πλέον στα δικά του χέρια.

Ανεπίσημα, ο Τούρκος πολιτικός εδώ και πολύ καιρό έχει την πρωτοκαθεδρία στα πολιτικά τεκταινόμενα της χώρας, όμως από εδώ και πέρα οι εξουσίες του είναι θεσμοθετημένες και προϊόν εκλογών. Ποιος θα είναι, λοιπόν, ο αντίκτυπος των αλλαγών αυτών στη διεθνή στρατηγική της Τουρκίας;

Τουρκία και Ευρώπη

Οι σχέσεις της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι συγκρουσιακές κατά τα τελευταία χρόνια. Η προοπτική για ένταξη στην Ένωση φαινόταν πως έχει εγκαταλειφθεί από την πλευρά της Τουρκίας, όμως οι εκλογές ίσως το επισημοποιήσουν. Πλέον, η Τουρκία είναι μακριά από τις προϋποθέσεις ένταξης στην ΕΕ σε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο.

Λίγο μετά τις εκλογές, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει συγχαρεί επίσημα τον Erdoğan, ενώ οι ανησυχίες για την προσωποκεντρική εξουσία του αποτελούν κεντρικό ζήτημα στο μυαλό των περισσότερων Ευρωπαίων ηγετών. Σε αναφορά του Συμβουλίου Γενικών Υποθέσεων (ΣΓΥ) της ΕΕ σχετικά με τη διεύρυνση της Ένωσης, οι Υπουργοί, αν και συνεχίζουν τη στήριξη στην ενταξιακή προοπτική της Τουρκίας, θεωρούν πως η πολιτικοκοινωνική κατάστασή της παρουσιάζεται ξεκάθαρα ως πρόβλημα. Η Τουρκία απέχει πλέον κατά πολύ από τα ευρωπαϊκά standards, η συνεργασία της όμως με την Ένωση είναι σημαντική – ειδικά στο θέμα της προσφυγικής κρίσης. Παρότι η Τουρκία κατηγορεί την ΕΕ για υποκρισία και ισλαμοφοβία, δεν μοιάζει να ενδιαφέρεται τόσο για την ένταξή της όσο για την εξασφάλιση διάφορων άλλων προνομίων, όπως visa και οικονομική βοήθεια, χρησιμοποιώντας πολλές φορές τους πρόσφυγες ως “μέσο εκβιασμού”.

Recep Tayyip Erdoğan & Jean-Claude Juncker Πηγή: https://euobserver.com/enlargement/137603

Από την άλλη, εδώ και χρόνια η Τουρκία έχει ξεκινήσει μια προσπάθεια προσέγγισης των Δυτικών Βαλκανίων μέσω των μουσουλμανικών τους πληθυσμών. Η απουσία της ΕΕ στην περιοχή άφησε ελεύθερη την Τουρκία να διεκδικήσει συνεργασίες και συμμαχίες με κράτη όπως η Βοσνία και η Αλβανία. Η νέο-οθωμανική πολιτική που άνθισε από τον πρώην Υπουργό Εξωτερικών Ahmet Davutoğlu φαίνεται πως θα συνεχιστεί από τον Erdoğan – γεγονός που επιβεβαιώνεται και από την προεκλογική επίσκεψή του στη Βοσνία, όπου ο Bakir Izetbegović, αντιπρόσωπος των Βόσνιων Μουσουλμάνων, δήλωσε για τον Τούρκο πολιτικό ότι είναι απεσταλμένος του Θεού.

Τουρκία και ΗΠΑ-Ρωσία

Πηγή: http://time.com/5252151/erdogan-turning-turkey-into-russia/

Ο πόλεμος στη Συρία προκάλεσε μεγάλες ρωγμές στις σχέσεις ΗΠΑ και Τουρκίας, με αγκαθωτά σημεία τον Fethullah Gülen και τους Κούρδους. Οι ΗΠΑ, ιδιαίτερα μετά την εκλογή του Donald Trump, παρείχαν σημαντική βοήθεια στους Κούρδους για την καταπολέμηση του ISIS – γεγονός που δυσαρέστησε ιδιαίτερα τον Τούρκο Πρόεδρο.

Η ψύχρανση των σχέσεων συνεχίστηκε με την προσέγγιση της Τουρκίας με τη Ρωσία. Παρ’όλα τα περιστατικά που μαρτυρούσαν μια πιθανή ρήξη μεταξύ των δύο κρατών -όπως η ρίψη του ρωσικού μαχητικού αεροσκάφους και τα αντίπαλα συμφέροντα στη Συρία-, κάτι τέτοιο όχι απλά δεν συνέβη, αλλά οι δυο δυνάμεις της Ευρασίας έχουν εντείνει τη συνεργασία τους, με αποκορύφωμα τη συμφωνία για την απόκτηση ρωσικού αντιπυραυλικού συστήματος S-400. Η συμφωνία αυτή βρίσκει εντελώς αντίθετη την αμερικανική κυβέρνηση, και ίσως όχι άδικα αφού, εάν η συμφωνία πραγματοποιηθεί, τότε η Τουρκία θα είναι η πρώτη νατοϊκή χώρα που θα διαθέτει στα εδάφη της ένα τέτοιο σύστημα, και μάλιστα εκ Ρωσίας προερχόμενο. Σύμφωνα με τουρκικές κυβερνητικές δηλώσεις, όμως, η απόκτηση των S-400 αποτελεί καθαρά απόφαση της τουρκικής κυβέρνησης, και όχι του NATO και του αμερικανικού Κογκρέσου.

Η Τουρκία, λοιπόν, μετά τις εκλογές φαίνεται πρόθυμη να συνεχίσει τις καλές σχέσεις με τη Ρωσία, και απομακρύνεται όλο και περισσότερο από τη σφαίρα επιρροής των ΗΠΑ, δημιουργώντας έτσι προβλήματα στο εσωτερικό του NATO.

Τουρκία και Μέση Ανατολή

Η άνοδος του Erdoğan στην εξουσία στις αρχές του 2000 προκάλεσε μια στροφή στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας, με έμφαση στις σχέσεις της με τις χώρες της Μέσης Ανατολής. Μέσω διπλωματίας και άσκησης soft power η Τουρκία κατάφερε να αυξήσει την επιρροή της στις αραβικές κυρίως χώρες. Η Αραβική Άνοιξη δημιούργησε ένα νέο παράθυρο ευκαιριών για την Τουρκία, ώστε αυτή να διεκδικήσει έναν ηγεμονικό ρόλο στην περιοχή. Έτσι, ενεπλάκη στον πολυετή αιματηρό συριακό εμφύλιο, υποστηρίζοντας τους αντικαθεστωτικούς. Εκτός, όμως, από τη Συρία, η Τουρκία “μάχεται” σε έναν ανταγωνισμό ισχύος με το Ιράν και τη Σαουδική Αραβία.

Πηγή: https://sputniknews.com/middleeast/201608181044403105-russia-turkey-iran-syria/

Οι σχέσεις Τουρκίας και Ιράν χαρακτηρίζονται άλλοτε ως τεταμένες και άλλοτε ως ειρηνικές. Η κύρια πηγή σύγκρουσης μεταξύ των δύο δεν είναι άλλη από τη θρησκεία. Η Τουρκία είναι κατά βάση μια σουνιτική χώρα, ενώ το Ιράν είναι κατεξοχήν σιιτικό. Για τον λόγο αυτόν, το Ιράν βρίσκεται σε διαρκή “σύγκρουση” με την πλειοψηφία των κρατών της Μέσης Ανατολής. Στα περισσότερα επίπεδα οι δυο χώρες βρίσκονται σε αντίπαλα στρατόπεδα (Συρία, Ιράκ, Υεμένη), καθώς στηρίζουν σουνιτικές και σιιτικές οργανώσεις αντίστοιχα. Εντούτοις, η αντιπαράθεση σε διάφορα περιφερειακά ζητήματα δεν εμποδίζει τα δύο κράτη από το να βρίσκουν κάποια κοινή συνισταμένη, όπως έγινε με την περίπτωση του διπλωματικού αποκλεισμού του Κατάρ το 2017. Η αμοιβαία, όμως, επιθυμία για ηγεμονία στην περιφέρεια της Μέσης Ανατολής, καθώς και η σύγκρουση Σουνιτών και Σιιτών, δεν αναμένεται να οδηγήσουν σε δραστικά βήματα συνεργασίας μεταξύ των δυο χωρών.

Από την άλλη, οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Σαουδική Αραβία, αν και δεν βρίσκονται πάντα στο προσκήνιο των διεθνών εξελίξεων, είναι αρκετά σημαντικές για τη σταθερότητα της περιφέρειας. Κατά τα τελευταία χρόνια, εκτός από την Τουρκία και το Ιράν, και η Σαουδική Αραβία διεκδικεί ηγεμονικό ρόλο στη Μέση Ανατολή. Σε αντίθεση, όμως, με το Ιράν, η Σαουδική Αραβία είναι μια επίσης σουνιτική χώρα που βλέπει την Τουρκία ως έναν έτερο μεγάλο σουνιτικό αντίπαλο στην προσπάθεια πρωτοκαθεδρίας στον μεσανατολικό κόσμο. Η ολοένα αυξανόμενη εξουσία του Erdoğan δημιουργεί ανησυχία, καθώς συνδυάζεται με μια επιθετική πολιτική, όπως φάνηκε και από την επίθεση της Τουρκίας στο Afrin τον περασμένο χειμώνα.

Γενικότερα, η επανεκλογή του Τούρκου Προέδρου και η πλειοψηφία που εξασφάλισε στο Κοινοβούλιο με το MHP θα αυξήσει ίσως το γόητρό του, και οι πολιτικές που θα ακολουθήσει στη Μέση Ανατολή θα είναι πιο αποφασιστικές – γεγονός που μπορεί να δημιουργήσει μεγάλες εντάσεις με τα υπόλοιπα κράτη της εν λόγω περιοχής.

Συμπερασματικά, το επόμενο διάστημα θα είναι κρίσιμο για την Τουρκία και τις σχέσεις της με τις γειτονικές περιοχές. Οι ευρω-ατλαντικοί θεσμοί (NATO-ΕΕ) μοιάζουν πλέον σαν εργαλεία στην προσπάθεια να αναδειχθεί η Τουρκία ως μεγάλη περιφερειακή δύναμη, και αυτό μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις κυρίως στις σχέσεις της με την Ελλάδα. Η προσέγγιση με τη Ρωσία πιθανότατα θα γίνει εντονότερη, σε μια περίοδο που οι σχέσεις Τουρκίας και ΗΠΑ είναι τεταμένες. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η Τουρκία αποτελεί έναν καίριο παράγοντα σταθερότητας στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή και, έτσι, η επανεκλογή του Erdoğan με τις νέες διευρυμένες εξουσίες του δημιουργεί ανησυχία για τα επόμενα βήματα του ισχυρότερου άνδρα της γείτονας χώρας.

Πηγές:

1. Karaveli, H. (2018). Erdogan Wins Reelection. https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2018-06-25/erdogan-wins-reelection
2. Stein, A. (2018). The End of the Erdogan Era? https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2018-06-21/end-erdogan-era
3. Γάδης, Κ. (2018). Ο αποσταθεροποιητικός ρόλος της Τουρκίας στα Βαλκάνια και τη Ν.Α. Μεσόγειο. http://www.foreignaffairs.gr/articles/71837/karolos-gadis/o-apostatheropoiitikos-rolos-tis-toyrkias-sta-balkania-kai-ti-na?page=show
4. Colborne, M., Edwards, M. (2018). Erdogan Is Making the Ottoman Empire Great Again. https://foreignpolicy.com/2018/06/22/erdogan-is-making-the-ottoman-empire-great-again/
5. Ülgen, S. (2018). Erdoğan the Magnificent. http://carnegieeurope.eu/2018/06/26/erdo-the-magnificent-pub-76687
6. Karasz, P. (2018). Five Takeaways From Turkey’s Election. https://www.nytimes.com/2018/06/25/world/europe/erdogan-turkey-election.html?rref=collection%2Fsectioncollection%2Fworld&action=click&contentCollection=world&region=stream&module=stream_unit&version=search&contentPlacement=4&pgtype=sectionfront
7. Pierini, M. (2018). The European Union and the New Turkey. https://carnegieeurope.eu/strategiceurope/76683
8. Dalay, G. (2018). Turkey in the Middle East’s new battle lines. https://www.brookings.edu/opinions/the-middle-easts-new-battle-lines/