Έχοντας περάσει ένας μήνας (28 Αυγούστου 2016) από το θάνατο του προέδρου του Ουζμπεκιστάν, Islam Karimov, το μέλλον του Ουζμπεκιστάν φαντάζει ακόμη αβέβαιο. Λίγες μέρες αργότερα ο πρωθυπουργός της χώρας, Mirziyaev, ανέλαβε καθήκοντα “προσωρινού προέδρου”,  γεγονός το οποίο δεν έδωσε μία τελική λύση στο ζήτημα της διαδοχής μετά τον Karimov(Marat, 2016). Η απώλεια του -επί 27 χρόνια- ηγέτη του Ουζμπεκιστάν οδηγεί τόσο σε εσωτερικά ερωτηματικά, όσο και σε ερωτηματικά για τη στάση αφενός των δύο μεγάλων γειτονικών παιχτών, της Ρωσίας και της Κίνας, και αφετέρου των ΗΠΑ. Ο θάνατος του προέδρου Karimov έχει δημιουργήσει μία ιστορική ευκαιρία, ανάλογη της ανεξαρτητοποίησης της χώρας το 1991, μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Το ζήτημα που τίθεται είναι κατά πόσο αυτή η ευκαιρία θα αξιοποιηθεί, πρωτίστως στο εσωτερικό της χώρας, και δευτερευόντως στο πλαίσιο των περιφερειακών δυνάμεων.

Η διαδοχή στο εσωτερικό πεδίο 

Σε ό,τι αφορά τις δυνατές λύσεις για τη διαδοχή του αποθανόντος προέδρου, αυτές ποικίλουν (Karin et al., 2016).

Ο πρώτος πιθανός υποψήφιος θα μπορούσε να είναι ο Rustam Inoyatov. Προερχόμενος από την ελίτ του Ουζμπεκιστάν, και έχοντας χρόνια εμπειρίας ως μέλος της KGB, ο νυν αρχηγός της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών θα είχε όλα τα απαραίτητα προσόντα ώστε να διατηρήσει την αντι-δυτική στάση της χώρας, κυρίως σε ό,τι αφορά το σεβασμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου, προκειμένου να έχει εξασφαλίσει την εσωτερική σταθερότητα και αποδοχή, ασκώντας πλήρη έλεγχο στην κρατική εξουσία. Ωστόσο, η καταλληλότητά του τίθεται υπό αμφισβήτηση, λόγω της μεγάλης ηλικίας του.

Ο δεύτερος υποψήφιος είναι ο προσωρινός πρόεδρος, Mirziyeev. Εξασφαλίζοντας την υποστήριξη των υπουργών, ο Mirziyaev έχει αρκετές πιθανότητες να αναλάβει μονίμως την εξουσία μετά από διεξαγωγή εκλογών – οι οποίες είναι πιθανόν να χαρακτηριστούν από διαβλητότητα.

Η τρίτη λύση για την προεδρική  διαδοχή προέρχεται από το Σύνταγμα του Ουζμπεκιστάν. Στο αρ. 96 προβλέπεται ότι, σε περίπτωση που ο πρόεδρος του Ουζμπεκιστάν δεν μπορεί να ασκήσει τα καθήκοντά του, ο πρόεδρος της Γερουσίας (Oliy Majlis- όπως αυτή αποκαλείται) του Ουζμπεκιστάν θα πρέπει να επιφορτιστεί με την αρμοδιότητα να διεξάγει προεδρικές εκλογές μέσα σε 3 μήνες. Παρόλα αυτά, αντίστοιχες δράσεις δεν έχουν ξεκινήσει, καθιστώντας δύσκολη την επίτευξη αυτής της λύσης.

Η τέταρτη επιλογή είναι ο υποψήφιος Rustam Azimov ως πιο μετριοπαθής προσωπικότητα, ώστε να εξισορροπήσει ανάμεσα στην ελίτ (Siloviki – όπως αποκαλούνται) και στους υπουργούς, που αντίστοιχα θέλουν να εξυπηρετήσουν τα δικά τους συμφέροντα.

Η χώρα χαρακτηρίζεται αρνητικά για τη στάση που διατηρεί σε ό,τι αφορά το σεβασμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου, με τα βασανιστήρια, τη φυλάκιση ακτιβιστών, και τον περιορισμό της ελευθερίας του λόγου και της άσκησης των θρησκευτικών πεποιθήσεων να αποτελούν σχεδόν καθημερινά φαινόμενα για το Ουζμπεκιστάν. Παράλληλα, σε αυτά προστίθενται οι διενέξεις με τα γειτονικά κράτη (Κιργιστάν, Τατζικιστάν και Καζακστάν) για τους τοπικούς πληθυσμούς που ζουν σε αυτά – όπως η κοιλάδα Φεργκάνα ανάμεσα στο Ουζμπεκιστάν και στο Κιργιστάν. Λαμβάνοντας υπόψη αυτά τα γεγονότα, θα ήταν εύλογο να συμπεράνουμε πως -δυστυχώς- μια ουσιαστική δημοκρατική μετάβαση φαντάζει μάλλον αδύνατη υπό αυτές τις συνθήκες, παρά το γεγονός ότι θα αποτελούσε την καλύτερη λύση για τη σταθερότητα της περιοχής, εξασφαλίζοντας μακροπρόθεσμα -κατά τη θεωρία- την ειρήνη (Θεωρία δημοκρατικής ειρήνης). Σημαντικός παράγοντας, ωστόσο, που συμβάλει σε αυτή την κατάσταση είναι το γεγονός ότι, από την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, και την ανεξαρτητοποίηση του κράτους της Κεντρικής Ασίας, ο Karimov ήταν ο μόνος πρόεδρος, και ασκούσε απολυταρχικά τα καθήκοντά του.

Επομένως, κάθε υποψήφια πολιτική προσωπικότητα στο Ουζμπεκιστάν οδεύει περισσότερο προς τον “αλυτρωτικό εθνικισμό” (αλυτρωτισμό) προκειμένου να συνενώσει το λαό και να βρει εκ νέου την απαραίτητη νομιμοποίηση για την απολυταρχική δράση της (Marat,2016). Εξάλλου, αντίστοιχα παραδείγματα προσφέρουν τόσο το Αζερμπαϊτζάν όσο και το Τουρκμενιστάν κατά τη διαδοχή των δικών τους απολυταρχικών προέδρων.

Η διαδοχή στο περιφερειακό πεδίο 

Όσο η διαδοχή του Karimov αποτελεί μία κατάσταση που -κατά πάσα πιθανότητα- δεν θα προσφέρει μεγάλες ευκαιρίες για “αλλαγή” στο εσωτερικό της χώρας, η διαδοχή για το περιφερειακό πεδίο αποτελεί μία “χρυσή ευκαιρία” για τους σημαντικούς κρατικούς δρώντες (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα), και την επιρροή που αυτοί επιθυμούν να ασκήσουν στην περιοχή.

Ρωσία 

Ο Karimov, παρά τις “ιστορικές ρίζες” της χώρας του με τη Ρωσία -καθώς το Ουζμπεκιστάν άνηκε στην ΕΣΣΔ, και ο ίδιος απέκτησε την εξουσία του πριν την κατάρρευσή της τελευταίας-, προσπαθούσε σε κάθε δυνατή ευκαιρία να μετατρέψει τη χώρα του σε περιφερειακό “ηγέτη”, γι΄ αυτό το λόγο στρεφόταν στη Ρωσία μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Ο θάνατός του προέδρου του Ουζμπεκιστάν αναμφισβήτητα θα δημιουργήσει την ελπίδα στη Ρωσία για τη διαδοχή του από έναν “φιλο-Ρώσο” πρόεδρο, ώστε να βελτιωθούν -κατά το δυνατό- οι σχέσεις τους. Σε κάθε περίπτωση, και οι δύο χώρες μοιράζονται την ίδια “αγωνία” για τις τρομοκρατικές απειλές που αντιμετωπίζει το Ουζμπεκιστάν, ιδιαίτερα μετά την εμφάνιση του επονομαζόμενου “Ισλαμικού Κράτους”. Το Ουζμπεκιστάν έχει μακρά ιστορία στην αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, καθώς από τα τέλη της δεκαετίας του ’90 αντιμετωπίζει εξτρεμιστικές τρομοκρατικές ομάδες – όπως το Islamic Movement of Uzbekistan (IMU). Παράλληλα, χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι περίπου 500 Ουζμπέκοι έχουν καταταχθεί στους κόλπους του ΙΚ ως “ξένοι μαχητές” (Browne, 2016) .Εξάλλου, η αγωνία της Ρωσίας επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι, ένας από τους βασικούς λόγους συμμετοχής της στον αγώνα κατά του ΙΚ είναι ο φόβος της για την έξαρση των τρομοκρατικών επιθέσεων από τους τζιχαντιστές του Καυκάσου.

Κίνα 

Η Κίνα, έχοντας επεκτείνει την ήπια ισχύ της, αποκτά όλο και μεγαλύτερο ρόλο στην οικονομία της Κεντρικής Ασίας. Η συμμετοχή του Ουζμπεκιστάν στον οργανισμό συνεργασίας της Σανγκάη έχει εξασφαλίσει στην Κίνα την πρόσβαση που αυτή επιθυμεί στην αγορά της κεντρο-ασιατικής χώρας, μέσω επενδύσεων στις υποδομές και την ενέργεια. Ωστόσο, η μεγάλη οικονομική δύναμη της Ανατολής είναι εύλογο να “ανησυχεί” για τo διάδοχo του Karimov, καθώς ενδέχεται η “καλή συνεργασία” τους στον οικονομικό τομέα να μην συνεχιστεί στον ίδιο βαθμό.

Τόσο η Ρωσία όσο και η Κίνα μοιράζονται ορισμένα κοινά συμφέροντα στην περιοχή, όπως η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας και ο περιορισμός της Αμερικανικής επιρροής (εμπλοκής) στην Κεντρική Ασία, κυρίως μέσα από την προσπάθεια “εκδημοκρατισμού” του Ουζμπεκιστάν( Weitz, 2016) . Παρά το γεγονός ότι η Ρωσία αποβλέπει σε -δυνάμει- οφέλη από την “οικονομική αναδόμηση” της μουσουλμανικής χώρας, τα εσωτερικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η τελευταία είναι πιθανόν να αποτρέψουν τα οικονομικά σχέδια των δύο μεγάλων παιχτών, με παρεπόμενο τη δυσκολία επίτευξης των κοινών στόχων τους. Σε κάθε περίπτωση, η τελική έκβαση για την επίτευξη -ή όχι- αυτών των στόχων εξαρτάται από το διάδοχο του Karimov.

ΗΠΑ

Οι σχέσεις Ουζμπεκιστάν-ΗΠΑ βασίστηκαν στον κοινό στόχο αντιμετώπισης της τρομοκρατίας. Ο Karimov θεωρούσε την Al Qaeda και τους Taliban ως εχθρούς, λόγω της αυτο-ανακήρυξής του IMU ως συμμάχους με αυτές. Παράλληλα, είχε υποστηρίξει κατά καιρούς τις ενέργειες των ΗΠΑ εναντίον των Taliban -ήδη από τη δεκαετία του ’90- αλλά και την επέμβαση των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν -μετά το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου (Browne,2016). Από το 2005 και έπειτα, το Ουζμπεκιστάν αντιμετωπίζει με μεγαλύτερη επιφύλαξη τις ΗΠΑ, λόγω της σκόπιμης πίεσης που αυτές ασκούν στην πρώτη για το σεβασμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Οι προσπάθειες της ηγεμονικής δύναμης αποτελούν μέρος της γενικότερης πολιτικής της να πιέζει για τον εκδημοκρατισμό της κεντρο-ασιατικής χώρας, ώστε να περιορίσει τη ρωσική επιρροή που αυτή δέχεται.

Συμπεράσματα

Ο θάνατος του Karimov αποτελεί ένα σημαντικό γεγονός για την ιστορία του Ουζμπεκιστάν. Η διαδοχή του προέδρου απασχολεί τους μεγάλους κρατικούς δρώντες, καθώς -σε κάθε περίπτωση- η προσωπικότητα του νέου προέδρου θα επηρεάσει τόσο την εσωτερική όσο και την εξωτερική πολιτική του κράτους. Το μέλλον του Ουζμπεκιστάν είναι πολύ πιθανό να μην αλλάξει ιδιαίτερα, τόσο στο εσωτερικό όσο στο εξωτερικό πεδίο. Αντίθετα, οι αναδυόμενες απειλές για την αποσταθεροποίηση της περιοχής μπορούν εύκολα να αποτελέσουν τη δικαιολογητική βάση μίας περισσότερο απομονωτικής πολιτικής.

Πηγές

1. Marat,E.(2016),Uzbekistan After Karimov Available at: https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-09-07/uzbekistan-after-karimov (Accessed: 30 September 2016)
2. Karin,E., Satke,R. (2016),Uzbekistan after Islam Karimov: The challenge of succession Available at: http://www.ecfr.eu/article/commentary_uzbekistan_after_islam_karimov_the_challenge_of_succession_7105 (Accessed: 30 September 2016)
3. Browne,R.,US loses partner in terror war with death of Uzbekistan’s leader Available at: http://edition.cnn.com/2016/09/02/politics/islam-karimov-death-us-uzbekistan-relations/ (Accessed: 30 September 2016)
4. Weitz,R.,Karimov’s Death Could Reshape Sino-Russian Relations Available at:http://www.chinausfocus.com/foreign-policy/karimovs-death-could-reshape-sino-russian-relations/ (Accessed: 30 September 2016)