Ιστορικά, η Γαλλία είχε δημιουργήσει αποικίες, οι οποίες χρονολογικά τοποθετούνται από τον 16ο έως 20ό αιώνα, και αποτελούνται από δύο περιόδους. Η πρώτη περιλάμβανε τη Βόρεια Αμερική, νησιά της Καραϊβικής και μέρος της Ινδίας. Σύμφωνα με τη Συνθήκη των Παρισίων, το 1763, έπαυσαν οι γαλλοβρετανικές εχθροπραξίες, και γαλλικά εδάφη αποκτήθηκαν από τη Βρετανία, ενώ τα υπόλοιπα προσαρτήθηκαν στις μεγάλες δυνάμεις, κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων πολέμων. Η δεύτερη συναντάται μετά τη γαλλική ήττα στον Γαλλο-Πρωσικό πόλεμο, το 1870, και λαμβάνει τέλος τη δεκαετία του 1960. Η συγκεκριμένη αποικία περιλάμβανε εδάφη σε Βόρεια, Δυτική και Κεντρική Αφρική, Ινδοκίνα και διάσπαρτα νησιά ανά τον κόσμο.

Οι σημερινές κτήσεις της Γαλλίας συναντώνται εκτός Ευρώπης (Γαλλική Πολυνησία, Άγιος Μαρτίνος, Άγιος Βαρθολομαίος, Νέα Καληδονία, Ρεϋνιόν, Μαγιότ, Νήσοι Κροζέ, Νήσοι Κεργκελέν) υπό την οικονομική ενίσχυση της κυβέρνησης.

Η περίπτωση της Γουινέας

Πολλές αποικίες ανεξαρτητοποιήθηκαν από τη Γαλλία, με τρανταχτό παράδειγμα τη Γουινέα, χώρα της Δυτικής Αφρικής. Η ίδια, με δημοψήφισμά της το 1958, αποτέλεσε το πρώτο αποικιακό κράτος που καταψήφισε το νέο γαλλικό σύνταγμα και ανεξαρτητοποιήθηκε, με το συντριπτικό ποσοστό των 95% ψήφων. Μετά τη γνωστοποίηση των αποτελεσμάτων, ο τότε πρωθυπουργός της Γαλλίας, Charles de Gaulle, ταξίδεψε μέχρι την αφρικανική ήπειρο, συναντώντας μια εχθρική υποδοχή από τον Touré, ηγέτη του Δημοκρατικού Κόμματος της Γουινέας. Οι δηλώσεις που πραγματοποίησε ο τελευταίος, με την άφιξη του Γάλλου πρωθυπουργού, βασίζονταν στο δικαίωμα αυτοκυριαρχίας, καθώς και στη διάθεση των Γάλλων για πλουτισμό, μέσω της εκμετάλλευσης των αυτοχθόνων κατοίκων.

Η Γαλλία αντιμετώπισε την απόρριψη της Γουινέας με εκδικητικό τρόπο. Πιο συγκεκριμένα, αναγνώρισε το δικαίωμα της ανεξαρτησίας της, με τον Touré να ορκίζεται πρόεδρος του κράτους, ταυτόχρονα, όμως, απέσυρε όλες τις μορφές χρηματοοικονομικής βοήθειας, και ανακάλεσε όλους τους τεχνικούς και διοικητικούς υπαλλήλους απ’ τη Γουινέα. Μετά την ανεξαρτητοποίηση της Γουινέας, ο Touré επέβαλε δικτατορικό καθεστώς, και προέβη σε συλλήψεις πολιτικών αντιπάλων που αποπειράθηκαν να τον ανατρέψουν. Οι υποψίες του και οι κατηγορίες για τη συμμετοχή της Γαλλίας στην προσπάθεια της πτώσης του τον οδήγησαν στην απόφαση να διακόψει εξ ολοκλήρου τις όποιες διπλωματικές σχέσεις υπήρχαν μεταξύ των δύο χωρών, κατά τα έτη 1965-1975. Ωστόσο, λίγα χρόνια αργότερα, το 1978, αποκαταστάθηκαν και πάλι, όταν η Γουινέα παρουσίασε προβλήματα στις διπλωματικές της σχέσεις με τη Σοβιετική Ένωση, και ζήτησε τη συνδρομή της Γαλλίας.

Νέα Καληδονία και Γαλλία

Τη σκυτάλη στον αγώνα υπέρ της αποχώρησης από τη γαλλική επικράτεια έλαβε η Νέα Καληδονία, με το ιστορικής σημασίας δημοψήφισμα για την ανεξαρτητοποίησή της. Η Νέα Καληδονία, με πρωτεύουσα τη Nouméa (αρχιπέλαγος στο Νότιο Ειρηνικό), αποτελεί υπερπόντια κτήση της Γαλλίας από το 1853, απέχοντας περισσότερα από 16.700 χιλιόμετρα από την ηπειρωτική Γαλλία. Το 39% του πληθυσμού της Νέας Καληδονίας αποτελείται από τους αυτόχθονες Κανάκ (Canaque), το 27% από Ευρωπαίους, και το υπόλοιπο από άλλες ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των Βαλλισίων, των Πολυνησίων και των Ινδονητών. Την εποχή της αποικιοκρατίας, οι Κανάκ ήταν ακόμα αποκλεισμένοι από το μεγαλύτερο μέρος της γαλλικής οικονομικής δραστηριότητας της περιοχής.

Η στρατηγική θέση του νησιού και τα τεράστια αποθέματα σε νικέλιο –το οποίο χρησιμοποιείται για την κατασκευή ηλεκτρονικών ειδών– φαίνεται πως δημιούργησαν προβλήματα ανάμεσα στις δύο παρατάξεις (υπέρ-κατά), ήδη από τη δεκαετία του ’70. Βασική αιτία αποτελούσε, έκτοτε, το γεγονός πως οι υπέρμαχοι της ανεξαρτησίας αντιτίθεντο στη συνεκμετάλλευση των κοιτασμάτων από τη Γαλλία (και όσες χώρες έχουν ανάλογες βλέψεις). Οι Κανάκ, μάλιστα, υποστήριζαν ότι μπορούν να παραμείνουν οικονομικά ισχυροί και χωρίς την αρωγή της Γαλλίας, ενώ στην πλειοψηφία τους επιθυμούσαν την ανεξαρτητοποίησή τους. Για το λόγο αυτό, το 1878 ξέσπασε και η πρώτη εξέγερση – λίγο μόλις καιρό, αφού εντοπίστηκαν μεγάλα αποθέματα νικελίου. Σήμερα, τα εκμεταλλεύεται η εταιρεία εξόρυξης νικελίου Société Le Nickel (SLN): θυγατρική της γαλλικής πολυεθνικής Eramet, με χρόνια παρουσίας στο νησί.

Το έτος 1987, διεξήχθη το πρώτο δημοψήφισμα για το ζήτημα της ανεξαρτησίας, και ένα συντριπτικό ποσοστό (98,3%) ψήφισε υπέρ της παραμονής στη Γαλλία (έναντι του 1,7%). Ωστόσο, η χαμηλή συμμετοχή στην ψηφοφορία συνοδεύθηκε από μποϊκοτάρισμα από τους Κανάκ υποστηρικτές της ανεξαρτησίας του νησιού. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος –σε συνδυασμό με την επίθεση των Κανάκ σε μέλη της γαλλικής αστυνομίας, και τη δολοφονία τεσσάρων από αυτούς– οδήγησε σε μία σειρά από συγκρούσεις και απώλειες Κανάκ στρατιωτών. Έτσι, η ψηφοφορία υπέρ της παραμονής υπό τη γαλλική κυριαρχία από τους ιθαγενείς του νησιού θα μπορούσε να μεταφραστεί ως μια νοητή αποδοχή του θανάτου τους, αλλά και ως ένα ζήτημα τιμής και αξιοπρέπειας, ώστε να αντιταχθούν σθεναρά στη Γαλλία.

Στη διαμάχη ανάμεσα στις δύο παρατάξεις δόθηκε ένα τέλος, με κοινή απόφαση και από τις δύο πλευρές, μετά την υπογραφή των Συμφωνιών του Matignon, στις 26 Ιουνίου 1988. Αυτές προέβλεπαν μια μεταβατική περίοδο δέκα ετών, μέχρι τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για το μέλλον της Νέας Καληδονίας. Οι συγκεκριμένες συμφωνίες συμπληρώθηκαν από τη συμφωνία της Nouméa, το Μάιο του 1998, η οποία προέβλεπε ισχυρή αυτονομία της Νέας Καληδονίας, και αναβολή του δημοψηφίσματος για την ανεξαρτησία της έως το 2014-2018. Η περίοδος που ακολούθησε συνοδεύτηκε από προετοιμασία και αγώνα για το επερχόμενο δημοψήφισμα του 2018, και έθεσε επί τάπητος την ανεξαρτητοποίηση του νησιού από τη γαλλική παρουσία (Passworld, 2018).

Το νησί του Νότιου Ειρηνικού απορρίπτει την ανεξαρτησία

Η υπόσχεση της συμφωνίας του 1988 για αναθεώρηση των σχέσεων μεταξύ των κατοίκων έθεσε βάσεις για ειρηνικές διαπραγματεύσεις. Σε περίπτωση απόρριψης της ανεξαρτησίας, η μετέπειτα συμφωνία της Nouméa, το 1998, προέβλεπε τη διεξαγωγή και επόμενου δημοψηφίσματος στο μέλλον. Με το δημοψήφισμα, λοιπόν, στις 4 Νοεμβρίου του 2018, η Νέα Καληδονία ψήφισε για ακόμη μια φορά να παραμείνει στη Γαλλία. Θα μπορούσε να ειπωθεί, κάπου εδώ, πως το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος δηλώνει την απόρριψη κάθε προσπάθειας για ανεξαρτητοποίηση από τη Γαλλία, παρελθοντικά και μη.

Αναλυτικότερα, το 56,4% επέλεξε να παραμείνει εντός της γαλλικής επικρατείας, ενώ το 43,6% ψήφισε την άσκηση του δικαιώματος αυτοδιάθεσης, εν αντιθέσει με τα προγνωστικά των δημοσκοπήσεων που έδιναν μεγαλύτερο προβάδισμα (με ποσοστό 64-75%). Η συνολική προσέλευση στις κάλπες υπολογίζεται περίπου σε ένα ποσοστό της τάξεως του 81%. Σε κάθε περίπτωση, το δημοψήφισμα της 4ης Νοεμβρίου αποτελεί μια ιστορική στιγμή για τη Νέα Καληδονία, με την αυτοδιάθεσή της να τίθεται στο προσκήνιο, φέρνοντας τη Γαλλική Δημοκρατία μπροστά στην ευθύνη να αναγνωρίσει τις συνέπειες της αποικιοκρατικής της ιστορίας (Passworld, 2018).

Η αντίδραση της Γαλλίας

Μετά τη γνωστοποίηση του αποτελέσματος, ο Γάλλος Πρόεδρος Emmanuel Macron δήλωσε ότι το «διαμάντι» του Ειρηνικού, η Νέα Καληδονία, δεν θα αποχωρήσει από τη Γαλλία, προσθέτοντας πως το ποσοστό που ψήφισε υπέρ στο δημοψήφισμα είναι συνυφασμένο με την εμπιστοσύνη στη γαλλική κυβέρνηση και δημοκρατία. Σχολιάζοντας τη μερίδα του λαού που καταψήφισε το δημοψήφισμα, με μια σύντομη αναφορά στις βίαιες συγκρούσεις του παρελθόντος, υποσχέθηκε ελευθερία και ισότητα για όλους. Ωστόσο, με την έκβαση της ψηφοφορίας προκλήθηκαν μικροεντάσεις και αναταραχές από τους μη υποστηρικτές, χωρίς βέβαια να σημειωθούν υλικές ζημιές.

Η επίσκεψη του Macron, που πραγματοποιήθηκε το Μάιο, συνέπεσε με τα 165 χρόνια της αποικιοποίησης της Νέας Καληδονίας, και τις δολοφονίες των αυτοχθόνων Κανάκ. Ο Γάλλος πρωθυπουργός, Edouard Philippe, επισκέφθηκε τη Νέα Καληδονία την ημέρα μετά το δημοψήφισμα (TheGuardian, 2018).

Ti αναμένεται από ‘δω και στο εξής;

Η Νέα Καληδονία θα ξεκινήσει εκ νέου τον αγώνα για την ελευθερία της, ως έθνος αποτασσόμενο τη γαλλική επιρροή. Η γεωστρατηγική θέση του νησιού και τα πλούσια κοιτάσματά του συνετέλεσαν στον πλουτισμό των Γάλλων, αλλά και στις συρράξεις μεταξύ των κατοίκων του, με αποτέλεσμα την απώλεια πολλών αυτοχθόνων. Η μερίδα των Κανάκ ψηφοφόρων και υποστηρικτών του κόμματος της ανεξαρτησίας (FLNKS) πρότεινε, σε περίπτωση ανεξαρτησίας, να ονομαστεί η χώρα Kanaky Nouvelle-Caledonie (Kanak Νέα Καληδονία), προτείνοντας επίσης την υιοθέτηση της σημαίας του FLNKS στη θέση της γαλλικής (The Guardian, 2018).

Ο Goa, εκπρόσωπος του πολιτικού κόμματος υπέρ της ανεξαρτησίας (FLNKS), δήλωσε, απ’ την μεριά του, πως η Νέα Καληδονία μπορεί να στηρίξει την οικονομία της στη βιομηχανία του νικελίου, και να απορρίψει κάθε προσπάθεια κοινής οικονομικής εκμετάλλευσης και εσόδων από τους Γάλλους. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, “είναι η εποχή που πρέπει οι πολίτες να απαλλαχθούν από την κατήφεια και τη χειραγώγηση από γαλλικές δυνάμεις που εκμεταλλεύονται τις περιστάσεις, και βασίζουν μεγάλο μέρος του πλούτου τους στην εξαγωγή νικελίου στο νησί μας”.

Εξαιτίας της μη αναμενόμενης έκβασης του δημοψηφίσματος για το ζήτημα της ανεξαρτησίας του, ο λαός της Νέας Καληδονίας διατηρεί το δικαίωμα να διεξάγει δύο δημοψηφίσματα το 2020 και, σε περίπτωση καταψήφισης, ένα ακόμα το 2022. Η πορεία για την ανεξαρτησία βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στους αυτόχθονες Κανάκ, με τους ιθαγενείς και Ευρωπαίους Καληδόνιους να αντιτίθενται.

Πηγές:

1. Akhalbey, F. (2018). The speech by Sekou Toure that angered colonial France to pack out of Guinea. https://face2faceafrica.com/article/the-speech-by-sekou-toure-that-angered-colonial-france-to-pack-out-of-guinea-video
2. Banking News. (2018). Ιστορικό δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Νέας Καληδονίας από τη Γαλλία. http://bankingnews.gr/index.php?id=391944
3. BBC. (2018). New Caledonia: French Pacific territory rejects independence. https://www.bbc.com/news/world-asia-46087053?fbclid=IwAR1MSfmi29dwvu-eLvIIqmK3g9OyLy4W3NvmLkZIdCA0RRyGJveiAiTIHoQ
4. Dziedzic, S. & Srinivasan, P. (2018). New Caledonia narrowly rejects independence from France in historic referendum. https://www.abc.net.au/news/2018-11-05/new-caledonia-rejects-independence-from-france/10464248
5. Edwards, C. (2018). French President Emmanuel Macron holds on to New Caledonia, but with another referendum in just 2 years, Paris is further from paradise than ever. https://www.businessinsider.com/new-caledonia-rejects-independence-from-france-in-referendum-vote-2018-11?fbclid=IwAR0NNJ8XsEwz_WEZ94t_L0gpXNLiMnbSKXDu-ZJq_pPzw-HjVXqm9x8GBSA
6. Euronews. (2018). «Όχι» στην ανεξαρτησία της Νέας Καληδονίας από τη Γαλλία. https://gr.euronews.com/2018/11/04/oxi-stin-aneksartisia-tiw-neas-kalidonias-apo-ti-gallia
7. French Colonies. https://www.globalsecurity.org/military/world/europe/fr-colony.htm
8. iefimerida. (2018). Δημοψήφισμα στη Νέα Καληδονία: Αποφασίζουν αν θα παραμείνουν γαλλική αποικία ή όχι. https://www.iefimerida.gr/news/456030/dimopsifisma-sti-nea-kalidonia-apofasizoyn-tha-parameinoyn-galliki-apoikia-i-ohi
9. Lyons, K. (2018). New Caledonia referendum: call to reject ‘colonising power’ France. https://www.theguardian.com/world/2018/jul/17/new-caledonia-referendum-call-to-reject-colonising-power-france?fbclid=IwAR2AOapM23r2Bz98kLu_Kqbse4gKOsrFnAgi9zkGgmVQg0NU7E4uQiEVD1o
10. Nations Encyclopedia. (n.d.). Guinea – History. https://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Guinea-HISTORY.html?fbclid=IwAR1yzQQevaLUKtG1gZluaCU6sQvAMTfUGtn6Bpf9rTfoNQIsvGEVs6QvdWQ
11. Offsite. (2018). Ζητούν την ανεξαρτησία τους από τη Γαλλία μετά από 164 χρόνια. https://www.offsite.com.cy/articles/eidiseis/diethni/277725-zitoyn-tin-anexartisia-toys-apo-ti-gallia-meta-apo-164-hronia
12. Passworld. (2018). Νέα Καληδονία: Το τέλος της αποικιοκρατίας; http://pass-world.gr/nea-kalidonia-to-telos-ths-apoikiokratias/
13. H Καθημερινή. (2018). Ιστορικό δημοψήφισμα στη γαλλική Νέα Καληδονία για την ανεξαρτησία της. http://www.kathimerini.gr/993105/article/epikairothta/kosmos/istoriko-dhmoyhfisma-sth-gallikh-nea-kalhdonia-gia-thn-ane3arthsia-ths
14. Iγνατίου, Μ. (2018). Κέρδισε το “Όχι” στο δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Νέας Καληδονίας. https://hellasjournal.com/2018/11/kerdise-to-quot-ochi-quot-sto-dimopsifisma-gia-tin-anexartisia-tis-neas-kalidonias/