Είναι ευρέως αποδεκτό ότι οι σχέσεις μεταξύ του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, Donald Trump, και του ομολόγου του, Πρόεδρου της Ρωσικής Ομοσπονδίας, Vladimir Putin, συγκαταλέγονται μεταξύ των πλέον ενδιαφερόντων ζητημάτων παγκοίνως σε διπλωματικό και πολιτικό επίπεδο. Η στοχοθεσία και οι προεκλογικές εξαγγελίες του Αμερικανού προέδρου περί εξομάλυνσης και ουσιαστικής βελτίωσης των σχέσεων των δύο ως άνω χωρών, οι ισχυρισμοί περί παρεμβάσεων της ρωσικής κυβέρνησης στις προεδρικές εκλογές του 2016 με σκοπό τη στήριξη του Donald Trump, οι θεμελιωδώς διαφορετικές προσεγγίσεις των δύο υπερδυνάμεων στη Συρία και την Ουκρανία,  οι σε ισχύ κυρώσεις των Η.Π.Α. κατά της Ρωσίας, καθώς και οι διαρκείς εξελίξεις στη Βόρεια Κορέα οριοθετούν το πλαίσιο, εντός του οποίου αναπτύχθηκε και εξακολουθεί να αναπτύσσεται η δυναμική των πολιτικών και, συνεπώς, των σχέσεων των δύο ηγετών – δυναμική που μεταβάλλεται διαρκώς στο απρόβλεπτο διεθνές γίγνεσθαι των προκλήσεων και των απειλών. Σκοπός του παρόντος άρθρου καθίσταται η ανάλυση των επιμέρους γεγονότων που συνιστούν τμήμα της προαναφερθείσας δυναμικής, και φαίνεται να οδηγούν σε μία, ομολογουμένως, εντυπωσιακή για το ιστορικά δεδομένα σύγκλιση.

Οι προσδοκίες

Είναι γεγονός ότι η εκλογή του Donald Trump ως 45^ου Προέδρου των Η.Π.Α. ήγειρε σημαντικές προσδοκίες για μία νέα σελίδα στις σχέσεις Η.Π.Α. – Ρωσίας (Steven Pifer, 2017). Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας είχε μιλήσει σχεδόν με θερμά λόγια για τον Ρώσο Πρόεδρο. Χαρακτηριστικότατη ήταν η δήλωσή του, στις 7 Σεπτεμβρίου 2016, οπότε και δήλωσε πως θεωρεί τον Putin ισχυρότερο ηγέτη από τον πρώην πλέον Πρόεδρο των Η.Π.Α., Barack Obama. Ενδεικτικός είναι και ο αριθμός των αναφορών προς το πρόσωπό του από τον Φεβρουάριο έως τον Οκτώβριο του 2016: 23 αναφορές, είτε σε προεκλογικές του συγκεντρώσεις, είτε σε συνεντεύξεις του, ή μέσω Twitter (Kaczynski, Massie and McDermott, 2017).  Δεσμεύτηκε, μάλιστα, να βγάλει τις σχέσεις των δύο κρατών από το ναδίρ της περιόδου του Ψυχρού Πολέμου (Pifer, 2017).

Η πραγματικότητα

Παρ’ όλα αυτά, έξι μήνες μετά την ανάληψη της εξουσίας από μέρους του Trump -ήγουν, έως τον Ιούλιο του 2017- λίγα έως ελάχιστα δεδομένα είχαν μεταβληθεί. Οι φήμες και ισχυρισμοί περί συμπαιγνίας μεταξύ του νυν Προέδρου και της ρωσικής κυβέρνησης έριχναν τη σκιά του βαριά πάνω σε κάθε προσπάθεια προσέγγισης και σκέψη για άμβλυνση των σχέσεων. Ο Υπουργός Εξωτερικών, Tex Tillerson, ανεδείχθη γρήγορα ως ένα είδος «επιτρόπου» του Προέδρου Trump στις σχέσεις του με τη Μόσχα. Πιο συγκεκριμένα, ο τελευταίος περιέγραψε μία προσέγγιση βήμα προς βήμα: α) προσπάθειες, ώστε να υπερκεραστούν οι εντάσεις, β)  επίτευξη προόδου σε ήσσονος σημασίας ζητήματα και, εν συνεχεία, γ) προσέγγιση σε ζητήματα μείζονος σημασίας, στα οποία εντοπίζονται και οι μεγαλύτερες αποκλίσεις εξ απόψεως πολιτικών. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών, Lavrov, δήλωσε ότι η σύγκρουση Ουκρανίας-Ρωσίας αποτελεί το μεγαλύτερο εμπόδιο στην αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών (Steven Pifer, 2017).

Το ως άνω, όμως, δεν απετέλεσε το μοναδικό σημείο τριβής, αλλά η κλιμάκωση της κατάστασης στη Συρία επέδρασε ως ένας επιπρόσθετος, λίαν επιβαρυντικός παράγοντας. Η χρήση χημικών όπλων τον Απρίλιο του 2017, εκ μέρους της συριακής κυβέρνησης, είχε ως συνέπεια την αυτόχρημα ηχηρή απάντηση των Η.Π.Α. Σύμφωνα με το Πεντάγωνο, 59 πύραυλοι Tomahawk έπληξαν την αεροπορική βάση Al Shayrat στη Συρία. Ο εκπρόσωπος του Putin, Dimitri S. Peskov, έκανε τότε λόγο για ένα πλήγμα στις σχέσεις των δύο χωρών που οδηγεί στη χειροτέρευση τους, ενώ, ταυτόχρονα, επεσήμανε πως «αυτό δημιουργεί ένα σοβαρό εμπόδιο για τη δημιουργία ενός διεθνούς συνασπισμού για την καταπολέμησή της τρομοκρατίας, και για την αποτελεσματική αντίσταση σε αυτό το παγκόσμιο κακό» (Michael R. Gordon, Helene Cooper and Michael D. Shear, 2017). Λίγες μόλις μέρες αργότερα, ο φερόμενος και ως «πλανητάρχης», Donald Trump, ανέφερε ότι οι σχέσεις των Η.Π.Α. με τη Ρωσία ίσως βρίσκονται σε «ιστορικό χαμηλό», υπογραμμίζοντας μεν πως «δεν τα πάμε καλά», αποφεύγοντας δε την άμεση κριτική στο πρόσωπο του Putin, ενώ, ταυτόχρονα, δήλωνε μία νέα πίστη στο ΝΑΤΟ,  και επεσήμανε ότι η συμμαχία «δεν είναι πλέον παρωχημένη» σε κοινή συνέντευξη τύπου με τον Γενικό Γραμματέα της, Jens Stoltenberg, (Julian Borger in Washington Alec Luhn in Moscow, 2017) – δήλωση ευθέως αντίθετη με όσα προηγουμένως διακήρυττε σχετικά με τη Βορειοατλαντική συμμαχία. Τα παραπάνω σχόλια του Αμερικανού Προέδρου στον Λευκό Οίκο ακολούθησε μια διήμερη συνάντηση στη Μόσχα μεταξύ του υπουργού Εξωτερικών του, Rex Tillerson, και του Vladimir Putin, ο οποίος απέτυχε να επιλύσει οποιαδήποτε από τις βαθιές διαφορές μεταξύ των δύο χωρών στη Συρία, την Ουκρανία, ή την παρέμβαση της Μόσχας στις εκλογές του 2016 στις Η.Π.Α.

Τα πρώτα δείγματα μίας νέας αρχής

Το Κρεμλίνο, δυσαρεστημένο με τις ενέργειες των Η.Π.Α. -όπως οι αεροπορικές επιδρομές στη Συρία και η επιβολή πρόσθετων κυρώσεων στη Ρωσία-, επέλεξε να επενδύσει τις ελπίδες του σε μία πρόσωπο με πρόσωπο συνάντηση των δύο ηγετών. Ούτως και έπραξε, όπως απεδείχθη κατόπιν της συνάντησης των δύο ανδρών στο περιθώριο της συνόδου κορυφής των G20 στο Αμβούργο, τον Ιούλιο του 2017. Οι δύο Πρόεδροι συζήτησαν τα αναμενόμενα ζητήματα: την κατάσταση σε Ουκρανία, Συρία και Βόρεια Κορέα. Λίγο πριν τη συνάντηση, ο Tillerson δήλωσε έτοιμος να συμμετάσχει με πιο ενεργό τρόπο στην εξεύρεση λύσης για τη σύγκρουση Ουκρανίας-Ρωσίας, και ανακοίνωσε την εμπλοκή ενός ειδικού απεσταλμένου. Επιπροσθέτως, οι δύο ηγέτες συμφώνησαν για την κατάπαυση του πυρός στο νότιο τμήμα της Συρίας, καθώς και σε μια κοινή ομάδα εργασίας για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο, δίχως να προβούν σε σημαντικές αποκαλύψεις. Ο Πρόεδρος των Η.Π.Α., ωστόσο, δεν έχασε την ευκαιρία να εγείρει, έτι μία φορά, το πολυσυζητημένο θέμα της ρωσικής παρέμβασης στις προεδρικές εκλογές του 2016 – πράγμα το οποίο ο ομόλογός του καθόλου αναπάντεχα αρνήθηκε. Οι Ρώσοι αξιωματούχοι περιέγραψαν τη συνάντηση ως μία επιτυχία. Σε μεταγενέστερες κοινές συνεντεύξεις τύπου, ο Putin προέβη σε εκπεφρασμένες με τρόπο διακριτικό φιλοφρονήσεις, που εφαίνετο να κολακεύουν το εγώ του Αμερικανού Προέδρου (Pifer, 2017).

Η νέα εποχή

Η επόμενη ανεπίσημη συνάντηση των δύο ανδρών έλαβε χώρα στο περιθώριο της συνόδου κορυφής της Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας-Ειρηνικού (APEC Summit), το Νοέμβριο του 2017, οπότε και εξέδωσαν κοινό ανακοινωθέν για τη Συρία, συμφωνώντας να συνεχίσουν τις κοινές προσπάθειες κατά του «Ισλαμικού Κράτους» (παγκοσμίως γνωστό με τον όρο: ISIS), μέχρι αυτό να ηττηθεί πλήρως. Οι δύο ηγέτες επιβεβαίωσαν ακόμα τη δέσμευσή τους για την κυριαρχία, την ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα της Συρίας, και κάλεσαν όλα τα μέρη στη σχετική διαμάχη να συμμετάσχουν ενεργά στην πολιτική διαδικασία της Γενεύης (The Guardian, 2017). Ο Ρώσος Πρόεδρος επανάλαβε την άρνησή του επί των ισχυρισμών για ρωσική παρέμβαση στις τελευταίες προεδρικές εκλογές – κάτι που ο ομόλογός του απεδέχθη τη δεδομένη χρονική στιγμή (Kevin Liptak and Dan Merica, 2017), εντούτοις έδειξε να αναιρεί λίγες μέρες αργότερα, όντας σε κοινή γραμμή με τις υπηρεσίες ασφαλείας της χώρας του, αποδεχόμενος, επομένως, τα ευρήματα αυτών. Ωστόσο, ο πλανητάρχης επεσήμανε ότι έχουν επιβληθεί εξαιρετικά επαχθείς κυρώσεις στη Ρωσία, υποβαθμίζοντας έτσι την ανάγκη επιβολής επιπρόσθετων, δυνάμει των ως άνω ευρημάτων.

Το καλό κλίμα μεταξύ των δύο ηγετών ήρθαν να επιβεβαιώσουν διαδοχικές τηλεφωνικές κλήσεις μεταξύ τους τον Δεκέμβριο του 2017. Πιο αναλυτικά, ο Πρόεδρος των Η.Π.Α. επικοινώνησε με τον ομόλογό του, προκειμένου να του εκφράσει τις ευχαριστίες του περί των λεγομένων του σχετικά με τα επιτεύγματα του Trump στον τομέα της οικονομίας της χώρας του και, συνεπακόλουθα, τις επιδόσεις αυτής (Liptak, 2017). Κατά το ίδιο τηλεφώνημα οι δύο άνδρες συνομίλησαν για τη σοβαρή απειλή που τίθεται από πλευράς της Βορείου Κορέας. Μια ανακοίνωση του Λευκού Οίκου ανέφερε ότι οι ηγέτες του κόσμου «συζήτησαν από κοινού, με στόχο να επιλύσουν την πολύ επικίνδυνη κατάσταση στη Βόρεια Κορέα». Το Κρεμλίνο, από πλευράς του, ανέφερε σε δήλωσή του ότι οι Trump και Putin συζήτησαν τις διμερείς σχέσεις και την κατάσταση στην Κορεατική Χερσόνησο. Ο Πρόεδρος της Ρωσίας τόνισε την ανάγκη συνεργασίας, αλλά προειδοποίησε τις Η.Π.Α. να μην χρησιμοποιήσουν ένοπλη βία κατά της Pyongyang διότι, κατά την εκτίμησή του, ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα ήτο καταστροφικό. Σε δελτίο τύπου με τη συμμετοχή διεθνών μέσων μαζικής ενημέρωσης που διήρκεσε σχεδόν 4 ώρες, ο Ρώσος ηγέτης ανέφερε πως εκείνος και ο ομόλογός του έχουν συζητήσει στο περιθώριο δύο διεθνών συνόδων κορυφής φέτος, εκφράζοντας, παράλληλα, την ελπίδα ότι ο Αμερικανός Πρόεδρος θα είναι τελικά σε θέση να εκπληρώσει τις προεκλογικές εξαγγελίες του περί βελτίωσης των δεσμών με τη Ρωσία. Την ίδια στιγμή, δήλωσε ότι η Μόσχα έχει ενθαρρυνθεί από τη δήλωση του υπουργού Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών, Rex Tillerson, σχετικά με την ετοιμότητα για συνομιλίες με την Pyongyang, χαρακτηρίζοντάς την ως «ρεαλιστική» προσέγγιση (Tom Batchelor, 2017).

Ο Ρώσος Πρόεδρος, λίγες μέρες αργότερα, ευχαρίστησε τον Donald Trump θερμώς για την παρεχόμενη εκ μέρους της CIA βοήθεια για την αποτροπή τρομοκρατικής ενέργειας στην Αγία Πετρούπολη. Ιδιαίτερης, όμως, μνείας αξίζει το γεγονός πως ο διευθυντής της εθνικής υπηρεσίας πληροφοριών υπό τον Barack Obama εξέφρασε την έντονη ανησυχία του περί των εν λόγω εξελίξεων, υπενθυμίζοντας πως ο Ρώσος Πρόεδρος διετέλεσε αξιωματούχος της KGB, ενώ, παράλληλα, εκπρόσωπος του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας των Η.Π.Α. δεν μπόρεσε να πει εάν ο Trump έχει διαβάσει «κάθε γραμμή και κάθε λέξη» της Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας σε δηλώσεις του στο τηλεοπτικό δίκτυο CNN (Kevin Liptak, 2017), αφήνοντας, έτσι, αμφότεροι σαφέστατες αιχμές για την ακολουθούμενη από τον πλανητάρχη πολιτική.

Εντούτοις, περί τα τέλη του 2017 και σε διάστημα μιας εβδομάδας, η διοίκηση του Trump έχει κατονομάσει τη Ρωσία ως «αντίπαλη δύναμη», επέβαλε κυρώσεις σε στενό σύμμαχο του Putin, και αποφάσισε να προμηθεύσει την Ουκρανία με αντιαρματικά όπλα, για να την βοηθήσει στον αγώνα της εναντίον των πολιτοφυλακών που υποστηρίζονται από τη Μόσχα (Nicole Gaouette, 2017).

Συμπεράσματα

Λαμβάνοντας υπόψη το σύνολο των ανωτέρω, σε συνδυασμό με τους φρενήρεις ρυθμούς αλλαγών στη διεθνή σκακιέρα, τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα των δύο υπερδυνάμεων, την πιθανότητα αλλαγής των συσχετισμών, καθώς επίσης και τις -κατά κοινή ομολογία- απρόβλεπτες κινήσεις της Pyongyang, ουδείς δύναται να προβεί σε ασφαλείς εκτιμήσεις σχετικά με το τι μέλει γενέσθαι. Ωστόσο, είναι πασίδηλο ότι οι ως άνω παράγοντες πρόκειται να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των σχέσεων δύο άσπονδων φίλων και εχθρών – σχέσεων που, σε κάθε περίπτωση, θα εξακολουθούν να απασχολούν τους διεθνείς αναλυτές, παρουσιάζοντας διαρκώς αυξανόμενο ενδιαφέρον.

Πηγές:

1. Batchelor, T. (2017). Trump and Putin discuss ‘working together to resolve’ North Korea nuclear crisis. http://www.independent.co.uk/news/world/politics/trump-putin-north-korea-latest-phone-call-nuclear-crisis-working-together-russia-us-a8111581.html
2. Baynes, C. (2017). Donald Trump to meet Vladimir Putin tomorrow as investigation into Russia’s US election interference intensifies. http://www.independent.co.uk/news/world/europe/donald-trump-vladimir-putin-meeting-vietnam-russia-us-election-investigation-hacking-kremlin-a8045506.html
3. Borger, J. and Luhn, A. (2017). Donald Trump says US relations with Russia ‘may be at all-time low’. https://www.theguardian.com/us-news/2017/apr/12/us-russia-relations-tillerson-moscow-press-conference
4. Gaouette, N. (2017). Despite Trump’s hopes, US-Russia relations are getting chilly. https://edition.cnn.com/2017/12/24/politics/trump-us-russia-chill/index.html
5. Gordon, M., Cooper, H. and Shear, M. (2017).  Dozens of U.S. Missiles Hit Air Base in Syria. https://www.nytimes.com/2017/04/06/world/middleeast/us-said-to-weigh-military-responses-to-syrian-chemical-attack.html?module=ArrowsNav&contentCollection=Middle%20East&action=keypress&region=FixedLeft&pgtype=article
6. Kaczynski, A., Massie C. and McDermott, N. (2017). 80 times Trump talked about Putin. http://edition.cnn.com/interactive/2017/03/politics/trump-putin-russia-timeline/
7. Liptak, K. (2017). Trump and Putin, closer than ever. https://edition.cnn.com/2017/12/19/politics/trump-putin-relationship/index.html
8. Liptak, K. and Merica, D. (2017). Trump says he believes Putin’s election meddling denials. https://edition.cnn.com/2017/11/11/politics/president-donald-trump-vladimir-putin-election-meddling/index.html
9. Merica, D. (2017). Trump, Putin issue joint statement on fighting ISIS in Syria. https://edition.cnn.com/2017/11/11/politics/us-russia-syria-isis-trump-putin/index.html
10. Pifer, S. (2017). U.S.-Russia relations six months into the Trump administration. https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/2017/07/26/u-s-russia-relations-six-months-into-the-trump-administration/
11. The Guardian. (2017). Trump and Putin chat at Apec summit – video. https://www.theguardian.com/us-news/video/2017/nov/11/trump-and-putin-chat-at-apec-summit-video
12. Wintour, P. (2017). ‘It’s an honour to be with you’ – Trump and Putin meet at G20 in Hamburg. https://www.theguardian.com/world/2017/jul/07/donald-trump-and-putin-exchange-handshake-at-g20-summit-in-hamburg