Στα μέσα του Ιανουάριου η Τουρκία ξεκίνησε μια νέα στρατιωτική επιχείρηση στη Συρία, με κωδικό όνομα Κλάδος Ελαίας (Olive Branch) και με στόχο την καταπολέμηση τρομοκρατικών οργανώσεων στην περιοχή. Οι τούρκικες στρατιωτικές επιχειρήσεις εντοπίζονται στην περιοχή Afrin και η αναφορά σε τρομοκρατικές οργανώσεις αφορά, κυρίως, τις Κουρδικές δυνάμεις που ελέγχουν την περιοχή. Η Τουρκία θεωρεί το Κόμμα Δημοκρατικής Ένωσης των Κούρδων της Συρίας (PYD), αλλά και τη συριακή κουρδική πολιτοφυλακή YPG, τρομοκρατικές ομάδες με δεσμούς με το PKK (BBC, 2018a). Πάγια πολιτική της Τουρκίας, άλλωστε, αποτελεί η αποτροπή της δημιουργίας Κουρδικού κράτους στο έδαφος που συνορεύει η ίδια με τη Συρία. Δεν είναι επομένως η πρώτη φορά που η Τουρκία χρησιμοποιεί στρατιωτικές δυνάμεις για να καταπολεμήσει τρομοκρατικές οργανώσεις στην περιοχή, συμπεριλαμβανόμενου και του ISIS (CNN, 2018). Μετά από μια σειρά επιθέσεων, η Τουρκία ανακοινώσε στις 18 Μαρτίου ότι οι τουρκικές δυνάμεις σε συνεργασία με συριακές μη-κυβερνητικές δυνάμεις είχαν πάρει τον πλήρη έλεγχο του Afrin (Reuters, 2018a).

Ποιά είναι όμως η επίπτωση όλων αυτών των αναταράξεων στον άμαχο πληθυσμό που ζει στην περιοχή και γιατί οι ανθρωπιστικές οργανώσεις κάνουν αναφορά σε εγκλήματα πολέμου;

Μια εκτενής ανθρωπιστική κρίση

Ξεκινάμε σημειώνοντας ότι η κατάσταση που επικρατεί στο Afrin δεν αποτελεί μοναδικό φαινόμενο, αλλά μια στυγερή καθημερινότητα για τον άμαχο πληθυσμό που ζει στη Συρία. Τέτοιες επιθέσεις και κακουχίες πλήττουν τον άμαχο πληθυσμό της Συρίας μέσω μιας ποικιλίας διαφορετικών ενεργειών που πραγματοποιούνται από τα διάφορα μέρη που δρουν στην περιοχή -από την Τουρκία, τη Ρωσία, τις Η.Π.Α. μέχρι και τις κυβερνητικές ή μη Συριακές δυνάμεις και το ISIS. Το Afrin αποτελεί μόνο ένα δείγμα για το τι περνάει καθημερινά ο άμαχος πληθυσμός. Ένα δείγμα που καταδεικνύει μια εκτενή ανθρωπιστική κρίση κατά τη διάρκεια ενός μικρού χρονικού διαστήματος και σε ένα σχετικά περιορισμένο κομμάτι της χώρας.

Αδιάκριτες επιθέσεις εναντίων άμαχου πληθυσμού

Άμαχος πληθυσμός κάτα τη διάρκεια βομβαρδισμών στο Afrin. (The Times, 2018).

Σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία, οι τουρκικές δυνάμεις -και σε μικρότερο βαθμό οι κουρδικές- εκτελούν επιθέσεις άνευ διακρίσεων στο Afrin προκαλώντας το θάνατο πολλών πολιτών και βάζοντας σε κίνδυνο τη ζωή εκατοντάδων αμάχων (Amnesty International, 2018). Συγκεκριμένα, ο Κουρδικός Ερυθρός Σταυρός τον Φεβρουάριο έκανε αναφορά στο θάνατο 93 αμάχων και τον τραυματισμό 313 πολιτών, συμπεριλαμβανόμενων και 51 παιδιών (Amnesty International, 2018). Οι επιθέσεις, οι οποίες περιλαμβάνουν και τον βομβαρδισμό κατοικημένων περιοχών, οδηγούν στην περαιτέρω εξαθλίωση και στον εκτοπισμό του άμαχου πληθυσμού.

Εκτοπισμένος πληθυσμός

Οι συνεχόμενες εχθροπραξίες, αλλά και οι επιθέσεις εναντίον αμάχων είχαν σαν αποτέλεσμα ένα μεγάλο μέρος του άμαχου πληθυσμού να προσπαθεί να διαφύγει από την περιοχή. Χαρακτηριστικά, σύμφωνα με στοιχειά των Ηνωμένων Εθνών, οι συγκεκριμένες συγκρούσεις στο Afrin εκτόπισαν τουλάχιστον 137.000 ανθρώπους (UNHCR, 2018a). Το θέμα που προκύπτει είναι ότι ο εκτοπισμένος πληθυσμός έχει δυο κύριες οδούς διαφυγής, οι οποίες είναι και οι δυο προβληματικές. Από τη μια, το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού προσπάθησε να διαφύγει προς τη μεριά της κεντρικής Συρίας -συμπεριλαμβανομένων των περιοχών Tall Refaat, Nubul και Zahraa. Η δυνατότητα να προχωρήσουν βέβαια προς την Alepo για να βρουν καταφύγιο είναι περιορισμένη. Οι κυβερνητικές δυνάμεις της Συρίας παρακωλύουν ή εμποδίζουν την είσοδο του εκτοπισμένου πληθυσμού σε περιοχές υπό κυβερνητικό έλεγχο, όπου οι συνθήκες διαμονής και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης είναι καλύτερες (HRW, 2018a). Υπάρχουν αναφορές ότι στα σημεία έλεγχου των κυβερνητικών αρχών προς την Alepo, οι αρμόδιες αρχές ζητούν, για να επιτρέψουν την είσοδο, πληρωμή που κυμαίνεται από 291-1000 US $ το άτομο (HRW, 2018a). Τα παραπάνω, αλλά και η στάση της Τουρκίας στον εκτοπισμένο πληθυσμό -η οποία θα αναλυθεί παρακάτω- έχουν ως αποτέλεσμα ο άμαχος πληθυσμός να είναι αποκλεισμένος στις περιοχές γύρω από το Afrin διαμένοντας σε αυτοσχέδια καταφύγια, κατεστραμμένα ή ημιτελή κτίρια, τζαμιά, αποθήκες και ανοιχτούς χώρους (UNHCR, 2018a). Με περιορισμένη πρόσβαση σε φαγητό, πόσιμο νερό και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, η πλειοψηφία του πληθυσμού εξαρτάται από την ανθρωπιστική βοήθεια για να καλύψει βασικές ανάγκες επιβίωσης.

Λεηλασίες στο Afrin από τις Τουρκικές δυνάμεις. (CNN, 2018a).

Με το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της περιοχής να είναι εκτοπισμένο, οι δυνάμεις -τουρκικές και μη- που πήραν την περιοχή υπό τον έλεγχό τους επιδόθηκαν στη λεηλασία και την καταστροφή μαγαζιών και σπιτιών των πολιτών (HRW, 2018a). Οι λεηλασίες και οι καταστροφές επιδεινώνουν περισσότερο την ήδη δεινή θέση του άμαχου πληθυσμού, ο οποίος, σύμφωνα με την UNHCR, θα αρχίσει να επιστρέφει σιγά σιγά στην περιοχή με το πέρας των ενεργών εχθροπραξιών (UNHCR, 2018a), για να βρει τα σπίτια και τα μαγαζιά κατεστραμμένα και άδεια.

Άνευ διακρίσεων στοχοποίηση πληθυσμού που προσπαθεί να διαφύγει από τις συγκρούσεις

Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, δυο είναι οι πιθανές δίοδοι διαφυγής του πληθυσμού. Προς την Alepo -κομμάτι που αναλύθηκε παραπάνω- και προς την Τουρκία, δεδομένης της εγγύτητας του Afrin στα σύνορα Συρίας-Τουρκίας. Αρχικά, σύμφωνα με τη HRW, τα σύνορα Τουρκίας-Συρίας παρέμεναν κλειστά για όσους επιδίωκαν να διαφύγουν και επιτρεπόταν μόνο η διέλευση για επείγουσες ιατρικές υποθέσεις (HRW, 2018b). Πράγμα που από μόνο του επιδεινώνει την κατάσταση των εσωτερικά εκτοπισμένων, εξωθώντας τους να βρουν εναλλακτικές για να φτάσουν στην Τουρκία, ακόμα και με τη χρήση λαθρεμπόρων. Όσοι αιτούντες άσυλο προσπάθησαν να περάσουν τα σύνορα αντιμετώπισαν τη βίαιη συμπεριφορά των τουρκικών συνοριοφυλάκων, οι οποίοι δεν δίστασαν να πυροβολήσουν άνευ διακρίσεως και να σκοτώσουν άμαχο πληθυσμό -με αναφορές πυροβολισμών ακόμη και ενάντια σε οικογένειες με παιδιά. Ακόμη και όταν κάποιοι κατάφεραν να εισέλθουν στην Τουρκία, επιστράφηκαν με συνοπτικές διαδικασίες πίσω στη Συρία ή, στη χειρότερη περίπτωση, κρατήθηκαν αιχμάλωτοι, χωρίς να τους παρέχεται καμία ιατρική βοήθεια και πολλοί κακοποιήθηκαν σωματικά (HRW, 2018c). Διαφαίνεται λοιπόν η προσπάθεια της Τουρκίας να αναχαιτίσει το κύμα αιτούντων ασύλου μη επιτρέποντας τους την είσοδο στην Τουρκία χρησιμοποιώντας βία. Πάρα το γεγονός ότι η Τουρκία φιλοξενεί ένα μεγάλο μέρος των Σύριων προσφύγων -αριθμός που φτάνει τα 3,5 εκατομμύρια (UNHCR, 2017)-, αυτό δεν την απαλλάσσει από την ευθύνη της να βοηθήσει εκείνους που επιζητούν προστασία στο έδαφός της.

Και όμως υπάρχουν κανόνες που τα μέρη οποιασδήποτε σύγκρουσης -ή ακόμα και οι τρίτοι- θα πρέπει να σέβονται.

Και ο πόλεμος έχει κανόνες

Παρ’ όλο που η Τουρκία έχει κάθε δικαίωμα να πάρει τα κατάλληλα μέτρα για την προστασία των συνόρων της, οφείλει να σέβεται την αρχή της μη επαναπροώθησης, η οποία απαγορεύει την απόρριψη και επιστροφή των αιτούντων άσυλο στις χώρες καταγωγής τους, όταν αυτό συνεπάγεται την έκθεσή τους σε δίωξη, βασανιστήρια και απειλές κατά της ζωής και της ελευθερίας τους. Πράγμα που ξεκάθαρα συμβαίνει στην περίπτωση των Σύριων προσφύγων. Επιπλέον, κάθε χώρα πρέπει να σέβεται το δικαίωμα στη ζωή και στη σωματική ακεραιότητα, τα οποία συμπεριλαμβάνουν και την απόλυτη απαγόρευση σε κάθε περίσταση των βασανιστηρίων και της απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης.

Όσον αφορά όσα γίνονται στη Συρία κατά τη διάρκεια των στρατιωτικών επιχειρήσεων της Τουρκίας στο Afrin, θα πρέπει να κοιτάξουμε το ανθρωπιστικό δίκαιο. Γενικά, θα αποτελούσε ουτοπική σκέψη ότι θα μπορούσε να αποκηρυχτεί η προσφυγή των κρατών στις πολεμικές δραστηριότητες, όπως ήδη έχει αναλυθεί σε προηγούμενο άρθρο. Για αυτό το λόγο, η σύγχρονη διεθνής κοινότητα αποφάσισε να ορίσει κανόνες ώστε η ένοπλη βία να περιοριστεί -όσο το δυνατόν περισσότερο- μεταξύ εκείνων που μετέχουν ενεργά στις εχθροπραξίες και να μειωθούν στο ελάχιστο οι επιπτώσεις κατά των αμάχων.

Συμφώνα με το ανθρωπιστικό δίκαιο ή αλλιώς δίκαιο του πολέμου, όλα τα εμπλεκόμενα μέρη μιας σύγκρουσης είναι υποχρεωμένα:

– να επιτρέπουν στον άμαχο πληθυσμό να διαφύγει από τις εχθροπραξίες

– να επιτρέπουν την πρόσβαση σε αμερόληπτη ανθρωπιστική βοήθεια σε αμάχους που έχουν ανάγκη

– να μην διεξάγουν επιθέσεις που δεν κάνουν διακρίσεις ανάμεσα σε πολιτικούς και στρατιωτικούς στόχους και βάζουν τη ζωή των αμάχων σε κίνδυνο

– να μην θέτουν ως στόχο αμάχους και πολιτικές υποδομές, παρά μόνο στην περίπτωση που χρησιμοποιούνται για στρατιωτικούς σκοπούς

– να μεριμνούν ώστε οι επιθέσεις να μην είναι δυσανάλογες.

Οι παραπάνω κανόνες θέτουν σοβαρούς περιορισμούς στην ευχέρεια των μερών να διεξάγουν πολεμικές δραστηριότητες. Σε κάθε περίπτωση, o επιτιθέμενος πρέπει να λάβει όλες τις εφικτές προφυλάξεις για να αποφύγει, ή εν πάση περιπτώσει να ελαχιστοποιήσει, την περιστασιακή απώλεια και τον τραυματισμό αμάχων. Επιπλέον, οι δυσανάλογες και άνευ διακρίσεων επιθέσεις, αλλά και η λεηλασία και καταστροφή περιουσιακών στοιχειών, τα οποία δεν αποτελούν στρατιωτικούς στόχους, παραβιάζουν τους κανόνες του πολέμου.

Τι γίνεται λοιπόν όταν οι κανόνες, που έχουν ως κύριο γνώμονα να προστατέψουν το δικαίωμα για ζωή και να μειώσουν τον υπέρμετρο πόνο των εμπλεκόμενων, παραβιάζονται; Οι συγκρούσεις στη Συρία μας έχουν καταδείξει μια κατάφορη παραβίαση ανθρωπιστικών κανόνων και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ένα είναι το ερώτημα που προκύπτει: Είναι η σύγχρονη παγκόσμια κοινωνία αρκετά «εξελιγμένη» και «αποφασισμένη» ώστε να μπορεί να θέτει ανθρωπιστικούς περιορισμούς και όρια κατά τη διάρκεια συγκρούσεων; Για το ερώτημα αυτό υπάρχουν πολλές απαντήσεις και ταυτόχρονα καμία…

Πηγές:

1. Amnesty International. (2018). Syria: Hundreds of civilian lives at risk as Afrin offensive escalates. https://www.amnesty.org/en/latest/news/2018/02/syria-hundreds-of-civilian-lives-at-risk-as-afrin-offensive-escalates/
2. BBC. (2018a). Turkey targets Kurdish forces in Afrin: The short, medium and long story. http://www.bbc.com/news/world-middle-east-42704542
3. CNN. (2018a). Turkish-backed forces loot Syrian town of Afrin. https://edition.cnn.com/2018/03/19/middleeast/afrin-looting-intl/index.html
4. CNN. (2018b). Turkish jets hammer Syrian town to oust US-backed Kurdish militia. https://edition.cnn.com/2018/01/20/middleeast/turkey-syria-military-operation/index.html
5. HRW. (2018a). Syria: Afrin Residents Blocked from Fleeing, Aid. https://www.hrw.org/news/2018/04/08/syria-afrin-residents-blocked-fleeing-aid
6. HRW. (2018b). Syria: Civilian Deaths in Turkish Attacks May Be Unlawful. https://www.hrw.org/news/2018/02/23/syria-civilian-deaths-turkish-attacks-may-be-unlawful
7. HRW. (2018c). Turkey/Syria: Border Guards Shoot, Block Fleeing Syrians, 2018. https://www.hrw.org/news/2018/02/03/turkey/syria-border-guards-shoot-block-fleeing-syrians
8. Reuters. (2018a). Turkey’s Erdogan says Afrin town center ‘under control’. https://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-syria-afrin-erdogan/turkeys-erdogan-says-afrin-town-center-under-control-idUSKCN1GU08X
9. Reuters. (2018b). Turkey denies report border guards shot at fleeing Syrians. https://uk.reuters.com/article/uk-mideast-crisis-syria-turkey/turkey-denies-report-border-guards-shot-at-fleeing-syrians-idUKKBN1FN0CZ
10. The Times. (2018). Turkey bombs Kurdish city of Afrin. https://www.thetimes.co.uk/article/turkey-bombs-kurdish-city-of-afrin-2rqj69tmf
11. UNHCR. (2017). Turkey Factsheet. https://reliefweb.int/report/turkey/unhcr-turkey-factsheet-october-2017
12. UNHCR. (2018a). UNHCR alarm at escalating Syria humanitarian needs. http://www.unhcr.org/news/briefing/2018/4/5acc75974/unhcr-alarm-escalating-syria-humanitarian-needs.html
13. UNHCR. (2018b). Fierce fighting in Eastern Ghouta, rural Damascus, and Afrin causes massive new displacement of Syrian civilians. http://www.unhcr.org/en-us/news/briefing/2018/3/5ab0d5b64/fierce-fighting-eastern-ghouta-rural-damascus-afrin-causes-massive-new.html
14. UNHCR. (2018c). Syria Flash Update. http://reporting.unhcr.org/sites/default/files/UNHCR%20Flash%20Update%20Eastern%20Ghouta%26Afrin%20-%20%209APR18.pdf