Η περιοχή της Εγγύς Ανατολής τα τελευταία χρόνια έχει απασχολήσει τη διεθνή κοινότητα όχι μόνο λόγω του πολέμου στο Αφγανιστάν -ο οποίος ξεκίνησε το 2001 και συνεχίζεται έως και σήμερα-, αλλά και λόγω του μακροχρόνιου ανταγωνισμού μεταξύ του Πακιστάν και της Ινδίας. Το Πακιστάν, με τη συμμετοχή του στα γεγονότα του Αφγανιστάν, διεκδικεί θέση στις διαπραγματεύσεις, και η κυβέρνησή του φαίνεται πώς θα θελήσει να αυξήσει την επιρροή της στην περιφέρεια. Για αυτό τον λόγο οι σχέσεις Πακιστάν με ΗΠΑ -και αντίστοιχα με Ρωσία- είναι ιδιαιτέρως σημαντικές.

Η ιστορική σχέση του Πακιστάν με τις ΗΠΑ

Το κράτος που ιστορικά έχει αναπτύξει σχέσεις με το Πακιστάν ήταν οι ΗΠΑ, παρ’ ότι ανέκαθεν υπήρχαν πολλά παράπονα και από τις δύο πλευρές – όπως για παράδειγμα το ότι η μία έχει αδικήσει την άλλη και άρα δεν ήταν μία συμμαχία επί ίσοις όροις. Οι ΗΠΑ ξεκίνησαν να παρέχουν οικονομική βοήθεια στο Πακιστάν για πρώτη φορά το 1954 και συνέχισαν έως και το 1965, λόγω του ξεσπάσματος του πολέμου μεταξύ της Ινδίας και του Πακιστάν. Τα επόμενα χρόνια η παροχή βοήθειας είχε διακοπεί πλήρως (δηλ. τη διετία 1977-1979), όταν το Πακιστάν ξεκίνησε να αναπτύσσει κρυφά πυρηνικό πρόγραμμα. Πλήρης αποκατάσταση των σχέσεων και συνέχιση του προγράμματος ενίσχυσης επήλθε το 1982 λόγω της σοβιετικής εισβολής στο Αφγανιστάν (Ahmad, 2018). Εκείνο το χρονικό διάστημα, εξαιτίας του έντονου ανταγωνισμού ΗΠΑ-Σοβιετικής Ένωσης, η κυβέρνηση Reagan ήθελε να εξασφαλίσει πως το Πακιστάν δεν θα περνούσε στον Σοβιετικό άξονα επιρροής.

Στην μεταψυχροπολεμική περίοδο, δηλαδή μετά το 1990, οι ΗΠΑ θα σταματήσουν την παροχή κάθε είδους βοήθειας ενώ, ανά χρονικές περιόδους, θα επιβάλλουν και κυρώσεις ή μέτρα αποκλεισμού στο Πακιστάν. Αυτή η στάση οφείλεται στην επιδίωξη του Πακιστάν να αναπτύξει πυρηνικό πρόγραμμα λόγω του συνεχούς ανταγωνισμού του με την Ινδία (Ahmad,2018). Για την κυβέρνηση του Islamabad, η πυρηνική αποτροπή ως πολιτική εξασφάλισης της ασφάλειάς της έναντι της Ινδίας ήταν στρατηγικός στόχος.

Λόγω της αμερικάνικης εισβολής στο Αφγανιστάν το 2002 το Πακιστάν προσελκύει πάλι το ενδιαφέρον των ΗΠΑ – που αναθερμαίνουν τις σχέσεις τους, ξεκινώντας εκ νέου το πρόγραμμα παροχής βοήθειας. Τα τελευταία 16 χρόνια το Πακιστάν έχει λάβει περίπου 33 δις δολάρια, εκ των οποίων περίπου τα 21 εκτιμάται πως ήταν σε στρατιωτικό επίπεδο. Κατά την διάρκεια του πολέμου στο Αφγανιστάν, οι ΗΠΑ έχουν χρησιμοποιήσει τον εναέριο χώρο του Πακιστάν ώστε να πραγματοποιούν αποστολές. Ακόμα, το Πακιστάν έχει βοηθήσει τις ΗΠΑ μεταφέροντας πόρους και προσωπικό δια μέσου των εδαφικών δρόμων του που το συνδέουν με το Αφγανιστάν, καθώς είναι η λιγότερο δαπανηρή διέξοδος (Ahmad, 2018). Η σύμπραξη αυτή είναι μεγίστης σημασίας για τις ΗΠΑ, και παραμένει ακόμα, μιας και το 2017 η κυβέρνηση Trump αύξησε τα στρατεύματα στην περιοχή.

Η ρήξη στις σχέσεις ΗΠΑ-Πακιστάν

Η πολιτική των ΗΠΑ να διακόπτουν και να επαναφέρουν τα προγράμματα οικονομικής βοήθειας, σε συνδυασμό με την επιβολή κυρώσεων ανά περιόδους στο Πακιστάν, έχει ως αποτέλεσμα τη δυσπιστία της τελευταίας όσον αφορά τις καλές προθέσεις των Αμερικανών, καθώς και την έλλειψη εμπιστοσύνης ως προς τους συμμάχους (Ahmad, 2018). Από την άλλη πλευρά, οι Αμερικάνοι, λόγω της ένστασης που έχουν για το πυρηνικό πρόγραμμα του Πακιστάν, αλλά και τις υποψίες για υπόθαλψη τρομοκρατικών δρώντων (ομάδα Haqqani) στην περιοχή, δεν μπορούν να εμπιστευτούν το Πακιστάν (Afzal, 2018).

Το τελευταίο επεισόδιο στην σχέση Πακιστάν-ΗΠΑ  ξεκίνησε στην αρχή του 2018 με ένα tweet του Προέδρου Trump να κατηγορεί το Πακιστάν για παραπλάνηση και ψεύδη, με αποτέλεσμα η κυβέρνηση να σταματήσει πλήρως την παροχή οικονομικής βοήθειας (Afzal, 2018). Το μεγάλο στοίχημα για τις ΗΠΑ θα είναι το πώς θα μπορέσει να προσπεράσει τη βοήθεια που παρέχει στον πόλεμο του Αφγανιστάν. Για τις ΗΠΑ, ο πόλεμος που ακολούθησε την εισβολή του 2001 δεν φαίνεται να τελειώνει σύντομα, ούτε φαίνεται να επιτυγχάνονται οι στόχοι που είχαν τεθεί. Οι Taliban έχουν στην κατοχή τους μεγάλο μέρος του Αφγανιστάν, ενώ κερδίζουν την εύνοια της Ρωσίας και του Πακιστάν, με την καταπολέμηση θύλακα του Ισλαμικού Κράτους που προσπαθεί να δημιουργηθεί στην περιοχή. Και οι δύο χώρες είναι υπέρμαχες της θέσης ότι οι Taliban θα έπρεπε να παραμείνουν στην εξουσία, γιατί τις συμφέρει όσον αφορά τη δική τους επιρροή στην περιφέρεια, αφού ένα αδύναμο Αφγανιστάν αφήνει χώρο για τις δικές τους επιδιώξεις (Ramani, 2017). Μάλιστα, η Ρωσία έχει έρθει άτυπα σε επαφές με τους Taliban, ενώ υποστηρίζει την πρόθεση του Αφγανιστάν και της Κίνας να συμμετέχουν στις διαπραγματεύσεις. Η συγκυρία στις απόψεις των δυο κρατών δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για να έρθουν κοντά (Ramani, 2017), με την Ρωσία να θέλει να εκμεταλλευτεί το κενό που αφήνουν οι ΗΠΑ.

Συνδυαστικά με την περίπτωση του πολέμου στο Αφγανιστάν, τα τελευταία χρόνια η Ινδία έχει πλησιάσει αρκετά τις ΗΠΑ, δημιουργώντας άλλη μία πτυχή της απομάκρυνσης μεταξύ του Πακιστάν-ΗΠΑ. Παραδοσιακά, η Ινδία προμηθευόταν εξοπλιστικά συστήματα από τη Ρωσία – ωστόσο τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αλλαγή σε αυτόν τον τομέα, με τις ΗΠΑ να καταλαμβάνουν την πρωτοκαθεδρία του εισαγωγέα. Η αύξηση των παραγγελιών στην Ινδία μόνο αρνητικά μπορεί να ερμηνευτεί από το Πακιστάν, αφού είναι παγιωμένος ο ανταγωνισμός μεταξύ τους. Ακόμα, πρόσφατα οι δύο γείτονες χώρες αναβίωσαν την ένταση στην σχέση τους, λόγω της διεκδικούμενης περιοχής του Kashmir (Shah, 2018).

Η Ινδία, εκτός από γείτονα χώρα με το Πακιστάν, είναι και μία από τις 5 ταχέως αναπτυσσόμενες χώρες (BRICS), με την ιδιότητα αυτή να της δίνει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα που το Πακιστάν δεν μπορεί να αντιπαραβάλει. Οι αναπτυξιακοί ρυθμοί της την καθιστούν πολύ ελκυστική στις ΗΠΑ, οι οποίες θέλουν να αποκτήσουν έναν σύμμαχο στην περιοχή, με στόχο να ανταγωνιστεί τους ρυθμούς ανάπτυξης της Κίνας (Shah,2018). Έτσι λοιπόν η Ινδία μπορεί να είναι πιο χρήσιμος σύμμαχος στις ΗΠΑ για αυτή την χρονική περίοδο, και για αυτό τον λόγο υπάρχει πιθανότητα να μην προσπαθήσουν να βελτιώσουν τις σχέσεις τους με το Πακιστάν.

Η προσέγγιση από την Ρωσία

Η Ρωσία, το κράτος που κληρονόμησε το παρελθόν της Σοβιετικής Ένωσης, ήδη από τις αρχές του 21^ου αιώνα έχει δείξει ξεκάθαρα πως θέλει να επιβεβαιώσει την ισχύ του παρελθόντος. Υπό την έννοια αυτή, θέλει να έχει λόγο και να συμμετέχει στις διαμάχες που λαμβάνουν χώρα – αρχικά σε περιφερειακό επίπεδο. Έτσι, στην περίπτωση του Αφγανιστάν με το οποίο γειτονεύει, η Ρωσία μπορεί να βρει ένα νέο σύμμαχο στο Πακιστάν. Και οι δύο χώρες συμφωνούν στην ύπαρξη των Taliban στο Αφγανιστάν, αν και για διαφορετικούς λόγους. Όπως για το Πακιστάν, έτσι και για τη Ρωσία η πιθανότητα ύπαρξης θύλακα του Ισλαμικού Κράτους είναι ένα δυσοίωνο σενάριο, και σίγουρα βλέπουν θετικά την δράση των Taliban εναντίον τους (Reuters, 2018). Τέλος, στον αντίποδα της σχέσης ΗΠΑ-Ινδίας, το Πακιστάν αποτελεί ενδιαφέρουσα συμμαχική δύναμη για την Ρωσία.

Η προσέγγιση της Ρωσίας στο Πακιστάν είναι πολύπλευρη και βρίσκεται ακόμα σε πολύ πρώιμο στάδιο. Αρχικά, σε στρατιωτικό επίπεδο η οργάνωση στρατιωτικών ασκήσεων μαζί και με άλλα συμμαχικά κράτη είναι μια δράση που έχει ξεκινήσει ήδη από το 2016. Επιπρόσθετα, πρόσφατα το Πακιστάν προχώρησε στην αγορά ελικοπτέρων από τη Ρωσία (Reuters, 2018), ενώ υπάρχουν προοπτικές και για περισσότερες παραγγελίες στο μέλλον.

Εκτός από το στρατιωτικό επίπεδο, υπάρχουν σενάρια για συνεργασία και σε περισσότερους τομείς – με σημαντικότερο ίσως τον τομέα της ενέργειας, που θα έχει επιπτώσεις και σε οικονομικό επίπεδο. Συζητούνται αυτή την περίοδο επενδύσεις που θα μπορούσαν να φτάσουν το ποσό των 10 δις δολάρια, με το μεγαλεπήβολο πλάνο να είναι η εισαγωγή υγροποιημένου φυσικού αερίου στο Πακιστάν. Ένα μεγάλο έργο θα ήταν να δημιουργήσουν οι Ρώσοι ένα αγωγό φυσικού αερίου που θα ενώνει τις 2 από τις μεγαλύτερες πόλεις, το Karachi και το Lahore (Reuters, 2018).

Τι επιφυλάσσει το μέλλον για το Πακιστάν

Αυτή τη χρονική περίοδο το Πακιστάν έχει θέσει τις βάσεις για την δημιουργία μιας σημαντικής συμμαχίας με τη Ρωσία, με την οποία έχουν κοινούς στόχους όσον αφορά το μέλλον της περιφέρειας της Εγγύς Ανατολής. Είναι πολύ νωρίς ακόμα να φανεί αν αυτή η συμμαχία μπορεί να έχει μέλλον, καθώς είναι πρόσφατη εξέλιξη το ενδιαφέρον της Ρωσίας προς την πλευρά της Ασίας. Πιθανότατα, θα επηρεαστεί και από τις εξελίξεις που θα υπάρξουν για τη Ρωσία στο μέτωπο της Συρίας.

Από την άλλη πλευρά, η απομάκρυνση των ΗΠΑ από το Πακιστάν δεν είναι πρώτη φορά που συμβαίνει. Για αυτό τον λόγο, δεν είναι εύκολο να εκτιμηθεί το χρονικό διάστημα που θα κρατήσει αυτή η απομάκρυνση. Όπως και στο παρελθόν, όταν οι ΗΠΑ είχαν ανάγκη να χρησιμοποιήσουν τα εδάφη του Πακιστάν την περίοδο του πολέμου Αφγανιστάν-Σοβιετική Ένωσης, έτσι και τώρα το πλεονέκτημα της γειτνίασης που έχει το Πακιστάν μπορεί να αποτελέσει την αιτία αναθέρμανσης των σχέσεων.

Οι ισορροπίες ισχύος που δημιουργούνται σε ένα πολυπολικό διεθνές σύστημα είναι πάντα αμφίβολες, και πολύ εύκολα μπορεί να ανατραπούν. Οι συγκυρίες που είχαν επικρατήσει την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου τώρα μπορεί να κριθούν ακόμα και αναχρονιστικές. Στην περίπτωση του Πακιστάν, πιθανότατα αυτό να σημαίνει μια μεταβολή στη ρωσική σφαίρα επιρροής για το εγγύς μέλλον.

Πηγές:

1. Afzal. M. (2018). The future of US-Pakistani relations, https://www.brookings.edu/blog/unpacked/2018/01/12/the-future-of-u-s-pakistani-relations/
2. Ahmad. J. (2018). Mistrust is the original sin of US-Pakistan relations, http://thehill.com/opinion/international/367943-mistrust-is-the-original-sin-of-us-pakistan-relations#!kxcid=sf90wt710&kxt=http%3A%2F%2Fthehill.com%3A80&kxcl=cdn&kxp=
3. Ramani, S. (2017). What’s driving Russia-Pakistan cooperation on Afghanistan?, https://thediplomat.com/2017/05/whats-driving-russia-pakistan-cooperation-on-afghanistan/
4. Reuters. (2018). As US influence wanes, Russia embraces Pakistan with energy deals, military partnership, https://tribune.com.pk/story/1652282/3-relations-us-unravel-russia-embraces-pakistan-energy-deals-military-partnership/
5. Shah.F. (2018), Trump, Pakistan and Kashmir, https://thediplomat.com/2018/02/trump-pakistan-and-kashmir/