Ο αγωγός φυσικού αερίου Nord Stream II αποτελεί ένα μεγαλόπνοο σχέδιο για τη μεταφορά φυσικού αερίου προς την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Η παραγωγή φυσικού αερίου στην ΕΕ αναμένεται να μειωθεί κατά το ήμισυ μέσα στην επόμενη εικοσαετία, καθιστώντας επείγουσα την άμεση κάλυψη των ενεργειακών αναγκών των κρατών-μελών της. Ως εκ τούτου, η κατασκευή κατάλληλων υποδομών για την παροχή ενέργειας κρίνεται απαραίτητη. Η Ρωσία -ως πλησιέστερη χώρα στην ΕΕ, με άφθονα αποθέματα φυσικού αερίου- μπορεί να θεωρηθεί ως φυσική επιλογή για τη συνεργασία στην κατασκευή των αγωγών (Nord-Stream 2, 2018).

Θεσμικό Υπόβαθρο

Ο αγωγός Nord Stream II αποτελεί την επέκταση του Nord Stream, του αγωγού που ήδη υφίσταται στην περιοχή της Βαλτικής, και κατασκευάστηκε κατόπιν συμφωνίας της Gazprom, της ρωσικής εταιρείας φυσικού αερίου, με ευρωπαϊκές εταιρείες, προκειμένου να παρέχει φυσικό αέριο στις περιοχές της βορειοδυτικής Ευρώπης μέσω της Γερμανίας. Ο πρώτος αυτός αγωγός χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 2011, και είχε ως αποτέλεσμα την επίρρωση των σχέσεων μεταξύ Ρωσίας και Γερμανίας (Polak, 2017).

To 2012 έγιναν οι απαραίτητες μελέτες για την εκτίμηση του οικονομικού οφέλους και της τεχνικής υλοποίησης του έργου για την κατασκευή του Nord Stream II και, αφού η κατασκευή του έργου κρίθηκε εφικτή, τον Απρίλιο του 2017 υπεγράφησαν οι συμφωνίες για τον αγωγό (Gazprom, 2018). Οι εταιρείες που συνεργάζονται για την υλοποίηση του σχεδίου είναι η αγγλο-ολλανδική εταιρεία Royal Dutch Shell, η αυστριακή OMV, η γαλλική Engie, και οι Γερμανικές Uniper και Wintershall. Η συμμετοχή κάθε εταιρείας ισοδυναμεί με το 10% των συνολικών εξόδων κατασκευής του αγωγού, ενώ το υπόλοιπο 50% έχει αναλάβει η Ρωσική Gazprom (Foy et al., 2017). Ο αγωγός Nord Stream ΙΙ θα παρέχει 55 δις κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ανά έτος, διπλασιάζοντας την ποσότητα του ήδη υφιστάμενου αγωγού Nord Stream (Erbach, 2016).

Ο αγωγός Nord Stream ΙΙ θα καλύπτει μια έκταση 1.200 χλμ., ενώνοντας υποθαλάσσια το ρωσικό κομμάτι της Βαλτικής με την περιοχή του Greifswald στη Γερμανία (Erbach, 2016). Η χρησιμότητά του έγκειται στο γεγονός ότι θα ενισχύσει την ασφάλεια των ενεργειακών αγορών, ενώ, παράλληλα, θα τονώσει την παροχή φυσικού αερίου στο βορειοδυτικό τμήμα της Ευρώπης. Επιπλέον, θα λειτουργήσει συμπληρωματικά με τον Νότιο Διάδρομο, ήτοι τον αγωγό μεταφοράς φυσικού αερίου από την περιοχή της Κασπίας στην Ευρώπη (Trans Adriatic Pipeline, 2018), αποτελώντας μάλιστα τη βάση για τη δημιουργία περαιτέρω διασυνδέσεων προς τα ανατολικά (Pipelines International, 2017).

Η Nord Stream ΙΙ AG, ήτοι η εταιρεία διαχείρισης και επίβλεψης του έργου με έδρα την πόλη Zug στην Ελβετία, συνεργάζεται με εμπειρογνώμονες από είκοσι χώρες με εξειδίκευση σε διάφορους τομείς, όπως η επίβλεψη των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και οι κατασκευές μεγάλων ενεργειακών έργων σε διεθνές επίπεδο. Οι εργασίες διεξάγονται με γνώμονα την ασφάλεια και την προστασία του περιβάλλοντος, προκειμένου να υπάρξει σε όλα τα στάδια της υλοποίησης του έργου η βέλτιστη απόδοση σύμφωνα με τις προδιαγραφές της ΕΕ (Pipelines International, 2017).

Χάρτης με τους αγωγούς Nord Stream και Nord Stream II

Εμπόδια στην υλοποίηση του έργου

Η έναρξη του έργου θα πραγματοποιηθεί εντός του τρέχοντος έτους, ενώ η ολοκλήρωση της κατασκευής του δικτύου των αγωγών αναμένεται να λάβει χώρα το 2019, οπότε και σχεδιάζεται να τεθεί σε λειτουργία, χωρίς, ωστόσο, να έχει ακόμη την επίσημη άδεια από τη Δανία, τη Σουηδία και τη Φινλανδία, χώρες από τις οποίες θα διέρχεται ο αγωγός. Επιπλέον, η Πολωνία, οι χώρες της Βαλτικής και άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ ισχυρίζονται ότι ο αγωγός αντίκειται στους ενεργειακούς στόχους της Ευρώπης σχετικά με τη διαφοροποίηση στον ενεργειακό εφοδιασμό, τη μείωση της εξάρτησης από τη Ρωσία, και τη χρήση των ήδη υφιστάμενων αγωγών στην Ουκρανία. Η Δανία, μάλιστα, επιθυμεί την αλλαγή της νομοθεσίας της προκειμένου να προβάλει εμπόδια στην κατασκευή του Nord Stream ΙΙ (Foy et al., 2017).

Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναζητά τρόπους συνεργασίας με τη Μόσχα. Στις 9 Ιουνίου 2017, κατόπιν αιτήματος του Συμβουλίου της ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έλαβε την εντολή για την πραγματοποίηση διαπραγματεύσεων με τη Ρωσία, ούτως ώστε να καταστεί δυνατή η εύρεση του κατάλληλου νομικού πλαισίου, εντός του οποίου θα λειτουργήσει η κατασκευή του αγωγού Nord Stream ΙΙ. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Maroš Šefčovič, Αντιπρόεδρο της Επιτροπής και αρμόδιο για την Ενεργειακή Ένωση, η κατασκευή και λειτουργία του αγωγού θα πρέπει να διέπονται από τις βασικές αρχές της ευρωπαϊκής ενεργειακής νομοθεσίας, και να μην γίνουν βιαστικές κινήσεις που θα έχουν αβέβαια αποτελέσματα στο μέλλον (New Europe Online/KG, 2017).

Σε παρόμοια λογική κινήθηκαν και οι δηλώσεις του Miguel Arias Cañete, του αρμόδιου Επίτροπου για τη Δράση για το Κλίμα και την Ενέργεια (New Europe Online/KG, 2017). Εν ολίγοις, πρέπει να τηρηθούν οι κανόνες που αφορούν τη διαφάνεια στη λειτουργία των αγωγών, την αμεροληψία όσον αφορά τις ενεργειακές χρεώσεις, την πρόσβαση τρίτων μερών και τον διαχωρισμό του εφοδιασμού και της μεταφοράς, με απώτερο στόχο, βέβαια, την επίτευξη της προβλεπόμενης Ενεργειακής Ένωσης (Foy et al., 2017).

H Επιτροπή, λοιπόν, επιθυμεί να κατασκευαστεί ο Nord Stream ΙΙ εντός ευρωπαϊκού νομικού πλαισίου, και όχι βάσει νομοθεσίας μιας τρίτης χώρας. Ως εκ τούτου, ελλείψει συνεκτικών κανόνων για τους αγωγούς από τρίτες χώρες, έχει ήδη προτείνει την τροποποίηση της Οδηγίας 2009/73/ΕΚ σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου (European Commission, 2017). Κατά συνέπεια, εφόσον θα υπάρχει κοινή νομοθεσία για τους αγωγούς εντός της ΕΕ, ο καινούργιος αγωγός ενδεχομένως να καταστεί μη επικερδής για τη Ρωσία (Rferl, 2017), με πιθανό αποτέλεσμα να μην κατασκευαστεί εν τέλει.

Από την άλλη, σύμφωνα με τον Sebastian Saas, εκπρόσωπο της Nord Stream ΙΙ AG, δεν είναι απαραίτητη η συμφωνία για ένα νομικό πλαίσιο μεταξύ της Ρωσίας και της ΕΕ. Ήδη εταιρείες από 17 χώρες έχουν εκφράσει το ενδιαφέρον τους για το έργο, και οι επενδύσεις ανέρχονται σε 4,5 δις δολάρια. Σύμφωνα πάντως με τις ισχύουσες διατάξεις, ο Nord Stream ΙΙ δεν υπόκειται στους κανόνες της εσωτερικής αγοράς αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ, γνωστή ως Τρίτου Ενεργειακού Πακέτου, καθώς ο αγωγός θα είναι υποθαλάσσιος. Συγκεκριμένα, η ευρωπαϊκή νομοθεσία αφορά χερσαίες κατασκευές, ενώ για τους υποθαλάσσιους αγωγούς υπάρχει η δυνατότητα λειτουργίας τους υπό το νομικό καθεστώς τρίτης χώρας, ή ακόμη και άνευ νομικού πλαισίου. Παρ’όλα αυτά, σύμφωνα με προηγούμενες δηλώσεις της Nord Stream ΙΙ AG, ο αγωγός θα κατασκευαστεί μόνο σε περίπτωση που το νομικό πλαίσιο που τον διέπει, συνάδει με τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς προστασίας του περιβάλλοντος και ενέργειας (Sputnik News, 2017).

Η γεωπολιτική συνιστώσα

Όσον αφορά τις γεωπολιτικές προεκτάσεις του έργου, διακρίνεται η ανησυχία ορισμένων κρατών, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω. Συγκεκριμένα, οι σκανδιναβικές χώρες ανησυχούν για το βαθμό επικινδυνότητας του εγχειρήματος, καθώς ο αγωγός θα διασχίζει την Βαλτική πλησίον των ακτών τους, ενώ η τέως Πρωθυπουργός της Πολωνίας, Beata Szydlo, τόνισε ότι το έργο έχει κυρίως πολιτική βαρύτητα, και διαφωνεί με τις χώρες που υποστηρίζουν ότι πρόκειται για ένα αμιγώς οικονομικό έργο (De Carbonnel, 2017). Πρόσφατα, μάλιστα, ο νυν Πρωθυπουργός της Πολωνίας, Mateusz Morawiecki, εξέφρασε τις αμφιβολίες του για το έργο, λέγοντας ότι ο αγωγός θα αυξήσει την εξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο, και επεσήμανε τον σοβαρό κίνδυνο που θέτει για την ασφάλεια της περιοχής (King, 2018).

Μια άλλη χώρα που προβάλλει αντιρρήσεις για τον εν λόγω αγωγό είναι η Ουκρανία, από το έδαφος της οποίας διέρχεται το φυσικό αέριο της Ρωσίας προς την Ευρώπη, και ενδέχεται να απολέσει αρκετά κέρδη και να μειωθεί η γεωπολιτική της αξία (European Commission, 2017). Η απώλεια μπορεί να είναι της τάξης των δύο δις δολαρίων, ποσό που ισοδυναμεί με το 2-3% του ΑΕΠ της Ουκρανίας, καθώς, εάν ο Nord Stream II κατασκευαστεί εν τέλει, το αέριο που θα φτάνει στην Ουκρανία μέσω Γερμανίας και Τσεχίας θα είναι πολύ ακριβό, κρίνοντας ως πιθανό ενδεχόμενο την αγορά φυσικού αερίου από την Ρωσία. Σε αυτή την περίπτωση, όμως, η Ουκρανία θα έχει απολέσει το καθεστώς χώρας διαμετακόμισης, και οι διαπραγματεύσεις για την τελική τιμή αγοράς θα είναι μονοδιάστατες (Zachman, 2018).

Επιπλέον, “εάν ολοκληρωθεί ο Nord Stream 2, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα επηρεάσει τις εξαγωγές LNG των Ηνωμένων Πολιτειών προς την Ευρώπη” (Polak, 2017), καθώς θα είναι πιο ακριβό σε σχέση με το φυσικό αέριο του Nord Stream II, και άρα δεν θα προτιμάται. Η Πολωνία ήδη εξυπηρετείται από το αμερικάνικο υγροποιημένο φυσικό αέριο ενώ, παράλληλα, η Λιθουανία εκμεταλλεύεται τις δικές της εισαγωγές από την Αμερική, προκειμένου να εφοδιάζει με κάποιες ποσότητες τη Λετονία και την Εσθονία – συναλλαγές οι οποίες θα επηρεαστούν αρνητικά από την κατασκευή του Nord Stream II (Polak, 2017).

Τουναντίον, η Γερμανία τάσσεται υπέρ της υλοποίησης του έργου, έχοντας την οικονομική ενίσχυση των δύο γερμανικών εταιρειών που συμμετέχουν στην κατασκευή του, τη στήριξη του Gerhard Schroeder από τη θέση του προέδρου της εταιρείας διαχείρισης του αγωγού, καθώς, επίσης, και τη σύμφωνη γνώμη του γερμανικού κοινοβουλίου (Ριζοσπάστης, 2017). Μάλιστα, οι φόβοι που εκφράζουν κυρίως οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης συνδέονται με την πιθανότητα να καταστεί η ΕΕ όμηρος της Μόσχας, ενώ ταυτόχρονα η Γερμανία θα είναι αυτή που θα ωφεληθεί τα μέγιστα, καθώς θα δρέψει όλα τα οικονομικά οφέλη (De Carbonnel, & Nikolaeva, 2017). Ωστόσο, εν μέσω αναμνήσεων όπως αυτή του 2008, όταν λόγω διαφωνιών μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας η στρόφιγγα έκλεισε και ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες έμειναν χωρίς φυσικό αέριο, διαλύονται οι αμφιβολίες για την αναγκαιότητα άμεσης ενεργειακής σύνδεσης μεταξύ Ρωσίας και ΕΕ (Naftemporiki, 2011).

Συμπεράσματα

Η κατασκευή του Nord Stream II είναι ένα θέμα το οποίο έχει προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις. Ο εν λόγω αγωγός θα παρακάμψει τη σημερινή χρήση των αγωγών της Ουκρανίας, μιας χώρας η οποία -ούσα ευάλωτη σε πολιτικές πιέσεις, αλλά και πολιτικά ασταθής- δεν παρέχει τις απαραίτητες διαβεβαιώσεις για απρόσκοπτη και συνεχή παροχή φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Η Ουκρανία, όμως, θα χάσει πολλά από τα σημερινά οφέλη που αποκομίζει ως χώρα τράνζιτ και, ως εκ τούτου, αντιτίθεται στην κατασκευή του αγωγού. Επίσης, οι Βαλτικές χώρες -από τις οποίες θα διέρχεται ο αγωγός- δεν επιθυμούν την υλοποίηση του έργου, ενώ στο πλευρό τους τάσσονται και χώρες όπως η Πολωνία και η Δανία. Τα κράτη αυτά εμφανίζονται διστακτικά λόγω ενδεχόμενης περιβαλλοντικής ρύπανσης, μη εφαρμογής ευρωπαϊκού νομοθετικού πλαισίου, αλλά και εξάρτησης από τη Ρωσία – η οποία μπορεί μέσω της ενέργειας να ασκήσει πολιτικές πιέσεις.

Ωστόσο, η Γερμανία τείνει να προσβλέπει στην προσέγγιση με τη Ρωσία, για να καλύψει τις ενεργειακές της ανάγκες και να μην εξαρτάται από τις διεθνείς συγκυρίες που επηρεάζουν τους αγωγούς οι οποίοι διέρχονται από την Ουκρανία. Αυτό μπορεί να προσκρούει στην αντίθεση ορισμένων χωρών που συνδέουν την κατασκευή του αγωγού με αυξανόμενη εξάρτηση από τη Ρωσία, μειώνοντας, παράλληλα, την πιθανότητα χάραξης ανεξάρτητης ευρωπαϊκής πολιτικής. Το ερώτημα που πλανάται είναι αν, εν τέλει, επιτευχθεί η κατασκευή του αγωγού, με ποιους όρους, και τι αποτέλεσμα θα έχει αυτή για το μέλλον της ΕΕ όσον αφορά όχι μόνο τις σχέσεις της με τη Ρωσία, αλλά και την ικανότητά της να ελίσσεται σε ένα αβέβαιο πολιτικό σκηνικό, διαμορφώνοντας πολιτικές που ενισχύουν τη θέση της στο διεθνές γίγνεσθαι με διακριτή ευρωπαϊκή ταυτότητα.

Πηγές:

1. De Carbonnel, A. (2017). No EU unity for Russia Nord Stream 2 talks: Juncker. https://www.reuters.com/article/us-eu-gazprom/no-eu-unity-for-russia-nord-stream-2-talks-juncker-idUSKBN1CO2RF
2. De Carbonnel, A. & Nikolaeva, M. (2017). Gazprom partners supply financing for Nord Stream 2 pipeline project. https://www.theglobeandmail.com/report-on-business/international-business/european-business/gazprom-partners-supply-financing-for-nord-stream-2-pipeline-project/article34799322/
3. Erbach, G. (2016). At a glance: The Nord Stream 2 pipeline project. http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2016/580875/EPRS_ATA(2016)580875_EN.pdf.
4. European Commission. (2017). Questions and Answers on the Commission proposal to amend the Gas Directive (2009/73/EC). http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-17-4422_en.htm.
5. Foy, H. et al. (2017). Gazprom to receive funding for Nord Stream 2 pipeline. https://www.ft.com/content/32898bae-28f3-11e7-9ec8-168383da43b7?mhq5j=e2
6. Gazprom. (2018). Nord Stream 2. http://www.gazprom.com/about/production/projects/pipelines/built/nord-stream2/.
7. King, E. (2018). German and Polish leaders clash over Nord Stream 2 pipeline. https://www.politico.eu/article/nord-stream-2-german-and-polish-leaders-clash/
8. Naftemporiki. (2011). Nord Stream: Το φυσικό αέριο ενώνει όσο ποτέ Ε.Ε. και Ρωσία. http://www.naftemporiki.gr/finance/story/315189/nord-stream-to-fusiko-aerio-enonei-oso-pote-ee-kai-rosia
9. New Europe Online/KG. (2017). Commission seeks mandate from EU Member States to negotiate with Russia Nord Stream-2 agreement. https://www.neweurope.eu/article/commission-seeks-mandate-eu-member-states-negotiate-russia-nord-stream-2-agreement/
10. Nord-Stream 2. (2018). A new pipeline for Europe’s energy future. https://www.nord-stream2.com/project/rationale/
11. Pipelines International. (2017). Progress on the Nord Stream 2 pipeline. https://www.pipelinesinternational.com/2017/06/16/progress-nord-stream-2-pipeline/.
12. Polak, P. (2017). Το πρόβλημα με τον Αγωγό Φυσικού Αερίου Nord Stream 2. http://www.energia.gr/article.asp?art_id=119387
13. Ριζοσπάστης. (2017). Προχωράει η υλοποίηση του Nord Stream 2, φουντώνουν οι ανταγωνισμοί. https://energypress.gr/news/prohoraei-i-ylopoiisi-toy-nord-stream-2-foyntonoyn-oi-antagonismoi
14. Rferl. (2017). ‘New EU amendment on gas pipelines regulations could affect Nord Stream 2. https://www.rferl.org/a/eu-nord-stream-2-amendment-regulations/28842506.html
15. Sputnik News. (2017). Nord Stream 2 Pipeline Needs No Special Agreement Between EU, Russia. https://sputniknews.com/business/201705251053968594-nord-stream-russia-eu/.
16. Trans Adriatic Pipeline. (2018). Ο Νότιος Διάδρομος Φυσικού Αερίου. https://www.tap-ag.gr/%CE%9F-%CE%91%CE%B3%CF%89%CE%B3%CF%8C%CF%82/%CE%A4%CE%BF-%CE%B5%CF%85%CF%81%CF%8D%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%BF-%CF%80%CE%BB%CE%B1%CE%AF%CF%83%CE%B9%CE%BF/%CE%9F-%CE%9D%CF%8C%CF%84%CE%B9%CE%BF%CF%82-%CE%94%CE%B9%CE%AC%CE%B4%CF%81%CE%BF%CE%BC%CE%BF%CF%82-%CE%A6%CF%85%CF%83%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%8D-%CE%91%CE%B5%CF%81%CE%AF%CE%BF%CF%85
17. Zachman, G. (2018). The clock is ticking: Ukraine’s last chance to prevent Nord Stream 2. http://bruegel.org/2018/01/the-clock-is-ticking-ukraines-last-chance-to-prevent-nord-stream-2/