Τη Δευτέρα 13/05/2018 η διεθνής κοινότητα παρακολούθησε έντρομη την επίθεση που έλαβε χώρα στη Γάζα, αφήνοντας πίσω δεκάδες νεκρούς και χιλιάδες τραυματισμένους Παλαιστίνιους. Την ίδια στιγμή, λίγα μόλις χιλιόμετρα μακριά, στην Ιερουσαλήμ, επικρατούσε κλίμα πανηγυρισμού, καθώς η Ivanka Trump, κόρη του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, Donald Trump, εγκαινίαζε τη νέα αμερικανική πρεσβεία. Μεταξύ άλλων, το γεγονός αυτό ενίσχυσε σε μεγάλο βαθμό τους δεσμούς της -κατά τα άλλα αμφιλεγόμενης- φιλίας μεταξύ του Ισραήλ και των ΗΠΑ. Τι οδήγησε, όμως, τον πρόεδρο των ΗΠΑ στη λήψη μιας τέτοιας απόφασης, γιατί επικρατεί ένταση στη Λωρίδα της Γάζας, και πώς συνδέονται μεταξύ τους τα δύο αυτά συμβάντα;

Σχέσεις Ισραηλινών – Παλαιστινίων  | Σύντομη ιστορική  αναδρομή

Η μακροχρόνια διαμάχη μεταξύ των Ισραηλινών και των Παλαιστινίων για τον έλεγχο της Γάζας απολάμβανε ανέκαθεν το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας. Ορόσημο στη σύγκρουση αποτελεί το έτος 1948. Τα Ηνωμένα Έθνη αποφάσισαν να «μοιραστεί» η παλαιστινιακή γη, η οποία προηγουμένως τελούσε υπό βρετανικό έλεγχο, στους Εβραίους και τους Άραβες – με τους πρώτους, ωστόσο, να λαμβάνουν τη μερίδα του λέοντος (Time, 2018). Οι τελευταίοι δεν αποδέχτηκαν την απόφαση των Ηνωμένων Εθνών, καθότι ήταν πεπεισμένοι πως βλάπτονταν κατάφωρα τα συμφέροντά τους. Οι δύο πλευρές συγκρούστηκαν, με αποτέλεσμα το διωγμό 70.000 Παλαινιστίων και την επέκταση του ισραηλινού κράτους – από το 56% που τους είχαν εξασφαλίσει τα Ηνωμένα Έθνη, στο 77% των αμφισβητούμενων εδαφών (Vox, 2018). Εντούτοις, το τέλος του πολέμου βρήκε τη Γάζα και τη Δυτική Όχθη, στις οποίες είχαν προσφύγει πλήθος Παλαιστινίων, υπό τον έλεγχο της Αιγύπτου και της Ιορδανίας αντίστοιχα (BBC, 2015).

Μολαταύτα, το 1967, κατά τη διάρκεια του «Πολέμου των Έξι Ημερών», το Ισραήλ κατέκτησε τη Λωρίδα της Γάζας, την Ιερουσαλήμ, τη Δυτική Όχθη, το Σινά και τα Υψώματα του Γκολάν (Time, 2018). Οι Εβραίοι ήλπιζαν ότι θα μπορούσαν να παραχωρήσουν στους Άραβες τα νεοαποκτηθέντα εδάφη, με την υπόσχεση -από πλευράς των τελευταίων- αναγνώρισης του Ισραήλ και λήξης των εχθροπραξιών (BBC, 2015). Ωστόσο το σενάριο αυτό δεν τελεσφόρησε, και η περιοχή αποτελεί έκτοτε το μήλον της έριδος μεταξύ των Ισραηλινών και των Παλαιστινίων, οι οποίοι επιδίδονται συχνά σε ένοπλες συγκρούσεις.

Το 2005 το Ισραήλ αποχώρησε επίσημα από τη Γάζα, αποσύροντας τα στρατεύματά του· οι Εβραίοι, ωστόσο, συνεχίζουν να κάνουν αισθητή την παρουσία τους στην περιοχή, παρ’ όλο που ελέγχεται πλέον από την παλαιστινιακή, ισλαμική οργάνωση «Hamas». Αξίζει να σημειωθεί πως τα τελευταία χρόνια οργανώθηκαν επανειλημμένες ισραηλινές επιχειρήσεις στη Λωρίδα της Γάζας. Πιο συγκεκριμένα, τα έτη 2008, 2012 και 2014 οι συγκρούσεις οδήγησαν στο θάνατο περίπου 1.300, 173 και 2.200 ανθρώπων αντίστοιχα – εκ των οποίων οι περισσότεροι ήταν Παλαιστίνιοι (BBC, 2015).

Σχέσεις Ισραήλ – ΗΠΑ

Αναμφίβολα, η φύση της σχέσης που διατηρούν τα δύο κράτη μεταξύ τους απασχολούσε ανέκαθεν τη διεθνή γνώμη, με πολλούς αναλυτές να διαφωνούν για τα πραγματικά αίτια των τόσο φιλικών διαδράσεων. Ενδεικτικό είναι πως, ακόμη και σήμερα, η βοήθεια που προσφέρουν οι ΗΠΑ στο Ισραήλ μέσα από τη χρηματική υποστήριξη δισεκατομμυρίων δολαρίων κάνει πολλούς διεθνολόγους να αναρωτιούνται (Vox, 2018).
Ωστόσο, οι σχέσεις των δύο χωρών δεν ήταν ανέκαθεν αρμονικές· η ιστορία αποκαλύπτει μεγάλο αριθμό συγκρούσεων μεταξύ των δύο κρατών. Χαρακτηριστικό είναι πως ο πρώην Πρόεδρος των ΗΠΑ, Dwight D. Eisenhower, πεπεισμένος πως η διατήρηση πολύ φιλικών σχέσεων με το Ισραήλ θα οδηγούσε στη διατάραξη των σχέσεων των Αμερικανών με τους Παλαιστίνιους, διατήρησε τις πλέον απαραίτητες σχέσεις με τους Ισραηλινούς. Εντούτοις, δεν έθεσε ποτέ υπό αμφισβήτηση την υπόσταση και ανεξαρτησία του Ισραήλ (Middle East Forum, 1994). Ακόμη, το 1967 ισραηλινές αεροπορικές δυνάμεις επιτέθηκαν σε ένα πολεμικό πλοίο των αμερικανικών δυνάμεων, το οποίο έπλεε σε διεθνή ύδατα στη Μεσόγειο θάλασσα, προκαλώντας το θάνατο σε δεκάδες Αμερικανούς. Παρά την αποζημίωση που έδωσε το Ισραήλ στις ΗΠΑ, γνωστοποιώντας παράλληλα πως επρόκειτο για λανθασμένο χειρισμό, όσοι επέζησαν της επίθεσης επέμεναν πως αυτή ήταν αποτέλεσμα σκόπιμων ενεργειών (Business Insider, 2017).

Το έτος 1973 αποτέλεσε σημείο καμπής για τη σχέση των δύο κρατών, καθώς οι ΗΠΑ προθυμοποιήθηκαν να βοηθήσουν το Ισραήλ στον Δ’ Αραβοϊσραηλινό Πόλεμο. Έκτοτε άρχισε να αναπτύσσεται η ιδιάζουσα αυτή φιλία· κάθε χρόνο, όπως προαναφέρθηκε, οι ΗΠΑ χορηγούν στο Ισραήλ βοήθεια αντίστοιχη του ύψους των 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ενώ έχουν ασκήσει δεκάδες βέτο σε ψηφίσματα που έρχονταν σε σύγκρουση με τα συμφέροντα του Ισραήλ στο Συμβούλιο Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Vox, 2018). 

Οι καθηγητές John Mearsheimer και Stephen Walt John έχουν υπογραμμίσει τη δύναμη της Αμερικανοϊσραλινής Επιτροπής Δημοσίων Υποθέσεων (AIPAC), η οποία διακηρύσσει πολιτικές υπέρ του Ισραήλ, ως το αίτιο αυτής της αρμονικής σχέσης (Vox, 2018). Ωστόσο, πολλοί διατείνονται πως αυτό είναι αδύνατο, καθώς η AIPAC δεν διαθέτει τόσο μεγάλη δύναμη. Ο αναλυτής Michael Koplow, ο οποίος ειδικεύεται στα ζητήματα της Μέσης Ανατολής, υποστήριξε πως η φιλία αυτή είναι μια καλά σχεδιασμένη στρατηγική στο σκάκι των διεθνών σχέσεων από πλευράς των ΗΠΑ. Το Ισραήλ είναι, σύμφωνα με τον Koplow, «…η μόνη φιλελεύθερη δημοκρατία στη Μέση Ανατολή», γεγονός που οδηγεί σε μια ιδεολογική συμμαχία ασύγκριτου οφέλους για τους Αμερικάνους, κυρίως όσον αφορά την ανταλλαγή πληροφοριών (Business Insider, 2017). Ενδεικτική περίπτωση και, η οποία επιβεβαιώνει σε μεγάλο βαθμό τα λόγια του Koplow, είναι η συνεργασία των δύο κρατών εν έτει 2010 πάνω στο λογισμικό «Stuxnet» (Business Insider, 2017).

Εντούτοις, οι εντάσεις δεν παύουν να υφίστανται· η σχέση του πρώην Αμερικανού Προέδρου, Barack Obama, με τον Ισραηλινό πρωθυπουργό, Benjamin Netanyahu, μόνο «φιλική» δεν μπορούσε να χαρακτηρισθεί. Ένα από τα μεγαλύτερα ζητήματα που πυροδοτούσε τη σύγκρουση των δύο ηγετών ήταν η προσέγγιση των Αμερικανών στην περίπτωση του Ιράν. Μάλιστα, σε ομιλία του στο Κογκρέσο το 2015, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός προέβη σε μια ιδιαίτερα επικριτική για την πολιτική του Obama ομιλία, η οποία εξόργισε την κυβέρνηση του τελευταίου (Vox, 2018).

Η μεταφορά της Αμερικανικής πρεσβείας στην Ιερουσαλήμ

Ωστόσο, παρά τις φιλικές σχέσεις των δύο κρατών, οι ΗΠΑ διατηρούσαν όλα αυτά τα χρόνια τις διπλωματικές τους αρχές στο Τελ Αβίβ. Στις 6 Δεκεμβρίου 2017, λοιπόν, ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, Donald Trump, σε δήλωσή του, αναγνώρισε την Ιερουσαλήμ ως την επίσημη πρωτεύουσα του Ισραήλ, υπογραμμίζοντας, παράλληλα, την πρόθεσή του να μεταφέρει εκεί την αμερικανική πρεσβεία, αναζωπυρώνοντας τη θερμή σχέση μεταξύ των δύο κρατών. Η απόφαση αυτή, ωστόσο, προκάλεσε την έντονη δυσαρέσκεια των Παλαιστινίων, οι οποίοι διατείνονται πως η Ιερουσαλήμ δεν ανήκει στο Ισραήλ, αλλά στο παλαιστινιακό κράτος, το οποίο οραματίζονται (The Times of Israel, 2018). Σε αυτό το σημείο αξίζει να υπογραμμισθεί πως, σε ψήφισμα που έγινε το Δεκέμβριο του 2017, ο Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών καταδίκασε την απόφαση των ΗΠΑ (CNN Greece, 2017).

Ακόμη και σήμερα, μάλιστα, η παγκόσμια κοινότητα μοιράζεται την οικουμενική πεποίθηση περί μη αναγνώρισης της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του Ισραήλ. Ενδεικτικό της κατάστασης είναι πως όλες, σχεδόν, οι χώρες που διατηρούν διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ -συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας- έχουν εγκαταστήσει τις διπλωματικές αρχές τους στο Τελ Αβίβ.

Τη Δευτέρα, λοιπόν, το απόγευμα και, παρά τις παλαιστινιακές αναταραχές που μαίνονταν, πραγματοποιήθηκαν σε ιδιαίτερα εύθυμο κλίμα, υπό την παρουσία 800 Ισραηλινών και Αμερικανών επίσημων και αξιωματικών, τα εγκαίνια της αμερικανικής πρεσβείας στην Ιερουσαλήμ (The Times of Israel, 2018). Ο Αμερικανός πρόεδρος απουσίαζε από την εκδήλωση, ωστόσο μέσα από μήνυμά του υπογράμμισε πως η αναγνώριση της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του Ισραήλ, και η συνακόλουθη μεταφορά της πρεσβείας οδήγησαν στην «αναγνώριση του προφανούς» (CNN Greece, 2018).

Η επίθεση στη γάζα

Την ίδια μέρα, στα πλαίσια μιας σουρεαλιστικής – θα έλεγε κανείς – αντίθεσης, 40 χιλιόμετρα μακριά από το πανηγυρικό κλίμα που επικρατούσε στην Ιερουσαλήμ, οι Παλαιστίνιοι κατέκλυσαν τους δρόμους της Λωρίδας της Γάζας. Θρυαλλίδα της διαμαρτυρίας αποτέλεσαν τα εγκαίνια της αμερικανικής πρεσβείας στην Ιερουσαλήμ. Οι Παλαιστίνιοι, σε μια απόπειρα να διασχίσουν τα σύνορα Γάζας-Ισραήλ, προκάλεσαν την οργισμένη αντίδραση των Ισραηλινών δυνάμεων, η οποία οδήγησε στην πιο αιματηρή επίθεση των τελευταίων μηνών στην περιοχή (New York Times, 2018).

Αργά το βράδυ της Δευτέρας, η Γάζα μέτρησε 58 νεκρούς -μεταξύ των οποίων και ένα μωρό οχτώ μηνών- και πάνω από 2.700 τραυματίες. Πάνω από 1.350 άνθρωποι φέρανε τραύματα από πυροβολισμούς, ενώ είναι χαρακτηριστικό πως οι τραυματιοφορείς δεν προλάβαιναν να μεταφέρουν τους πληγωμένους διαδηλωτές (New York Times, 2018).

Αξίζει, ωστόσο, να σημειωθεί πως ο Ισραηλινός πρωθυπουργός, Benjamin Netanyahu, σε συνέντευξή του, κατηγόρησε ανοιχτά τη Hamas για την έκβαση των επεισοδίων, υπογραμμίζοντας πως «Σπρώχνουν αμάχους, γυναίκες και και παιδιά στη γραμμή του πυρός, με στόχο να έχουν θύματα. Προσπαθούμε να ελαχιστοποιήσουμε τις απώλειες. Εκείνοι (η Hamas) προσπαθούν να προκαλέσουν θύματα, προκειμένου να ασκήσουν πίεση στο Ισραήλ...» (CNN Greece, 2018).

Επίλογος

Αντιλαμβανόμαστε πως η απόφαση του Trump να μεταφέρει την αμερικανική πρεσβεία στην Ιερουσαλήμ αναζωπύρωσε ένα από τα πιο κρίσιμα ζητήματα της διεθνούς πολιτικής. Αναμφίβολα, οι σχέσεις Ισραήλ – ΗΠΑ αναθερμάνθηκαν, παράλληλα, όμως, το ιδιαίτερα κρίσιμο ζήτημα Παλαιστίνης και Ισραήλ ανέλαβε, για μία ακόμη φορά, πρωταγωνιστικό ρόλο στο διεθνές προσκήνιο. Το μόνο σίγουρο είναι πως το παγκόσμιο ενδιαφέρον είναι στραμμένο στη Μέση Ανατολή, παρακολουθώντας τις διπλωματικές εξελίξεις με κομμένη την ανάσα.

Πηγές:

1. BBC. (2015). Guide: Why are Israel and the Palestinian fighting over Gaza? http://www.bbc.co.uk/newsround/20436092
2. Business Insider. (2017). Here’s why the US and Israel are such close allies. http://www.businessinsider.com/us-israel-allies-2017-2
3. CNN Greece. (2018). Νετανιάχου: Η Χαμάς θέλει θύματα-Σπρώχνει αμάχους στη «γραμμή του πυρός». http://www.cnn.gr/news/kosmos/story/130179/netaniaxoy-h-xamas-thelei-thymata-sproxnei-amaxoys-sti-grammi-toy-pyros
4. CNN Greece. (2018). Εγκαίνια αμερικανικής πρεσβείας: Πανηγυρισμοί στην Ιερουσαλήμ, χάος στη Λωρίδα της Γάζας. http://www.cnn.gr/news/kosmos/story/130007/egkainia-amerikanikis-presveias-panigyrismoi-stin-ieroysalim-xaos-sti-lorida-tis-gazas
5. CNN Greece. (2017). Ο ΟΗΕ απέρριψε την απόφαση των ΗΠΑ για την Ιερουσαλήμ. http://www.cnn.gr/news/kosmos/story/110618/o-ohe-aperripse-tin-apofasi-ton-hpa-gia-tin-ieroysalim
6. Middle East Forum. (1994). Eisenhower and Israel: U.S.-Israeli Relations, 1953-1960. https://www.meforum.org/articles/2005/eisenhower-and-israel-u-s-israeli-relations,-195
7. New York Times. (2018). Israel Kills Dozens at Gaza Border as U.S. Embassy Opens in Jerusalem. https://www.nytimes.com/2018/05/14/world/middleeast/gaza-protests-palestinians-us-embassy.html
8. The Times of Israel. (2018). Security, road closures and speechmaking: The US embassy moves to Jerusalem. https://www.timesofisrael.com/security-road-closures-and-speechmaking-the-us-embassy-moves-to-jerusalem/
9. Time. (2018). How the Idea of Return Has Shaped the Israeli-Palestinian Conflict for 70 Years. http://time.com/5273108/back-to-the-future-israeli-palestinian-conflict/
10. Vox. (2018). Everything you need to know about Israel-Palestine. https://www.vox.com/cards/israel-palestine/jerusalem