Η απαγόρευση της προβολής στη βρετανική τηλεόραση της χριστουγεννιάτικης διαφήμισης μιας αλυσίδας supermarket, στις αρχές του προηγούμενου μήνα, στάθηκε αφορμή, για να επανέλθει εκ νέου στο προσκήνιο το ζήτημα της μη βιώσιμης «υπέρ» παραγωγής και εξαγωγής του φοινικέλαιου (palm oil) παγκοσμίως, και των καταστροφικών συνεπειών της κατάστασης αυτής για το οικοσύστημα. Η έκταση των προβλημάτων που προκύπτουν από την παραγωγή του φοινικέλαιου είναι άμεσο επακόλουθο του μεγέθους της παραγωγής του, η οποία αγγίζει τους 66 εκατομμύρια τόνους ετησίως, καθιστώντας το φοινικέλαιο το πιο «δημοφιλές» ανάμεσα σε όλα τα φυτικά έλαια (Rainforest-Rescue, 2016).

Το επίμαχο περιστατικό

Έχοντας αποφασίσει να υιοθετήσει πολιτικές φιλικές προς το περιβάλλον όσον αφορά τα προϊόντα που προσφέρει στα καταστήματα, η βρετανική αλυσίδα supermarket Iceland διάλεξε ως χριστουγεννιάτικη διαφήμισή της ένα σποτάκι που είχε δημιουργήσει η Greenpeace International μερικούς μήνες πριν, αναφορικά με την απώλεια του φυσικού βιότοπου των ουρακοτάγκων, εξαιτίας των όλο επεκτεινόμενων φυτειών φοινικόδεντρων.

Στο επίμαχο βίντεο, ένα μωρό ουρακοτάγκος διηγείται σε ένα κοριτσάκι πως δεν έχει πού να πάει, καθώς το σπίτι του έχει καταστραφεί από τους ανθρώπους για να φτιαχτούν φυτείες από φοινικόδεντρα, ότι σκότωσαν τη μητέρα του, και ότι φοβάται για την επιβίωσή του. Το βίντεο κλείνει με το κοριτσάκι να υπόσχεται στο φίλο του ουρακοτάγκο ότι θα μιλήσει στον κόσμο για την κατάσταση αυτή, και θα το σώσει.

Η εν λόγω διαφήμιση, όμως, δεν προβλήθηκε ποτέ, καθώς δεν κατάφερε να πάρει έγκριση από το υπεύθυνο συμβούλιο της βρετανικής τηλεόρασης, επειδή το περιεχόμενο της κρίθηκε ως υπερβολικά «πολιτικό» και αμφιλεγόμενο, παραβαίνοντας, έτσι, τους κανόνες περί μη προβολής πολιτικών διαφημίσεων στη Μεγάλη Βρετανία. Η απόφαση αυτή, δε, έχει προκαλέσει σάλο αντιδράσεων, ενώ το βίντεο που δημοσιεύτηκε στο διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχει συγκεντρώσει άνω των 65 εκατομμυρίων θεάσεων (Sweney, 2018).

Πού βρίσκεται το φοινικέλαιο;

Το φοινικέλαιο βρίσκεται κυριολεκτικά παντού. Λόγω της χαμηλής τιμής στην αγορά παγκοσμίως, και του γεγονότος ότι έχει ιδιότητες που μπορεί να δανείζει στις επεξεργασμένες τροφές, το φοινικέλαιο βρίσκεται σχεδόν στα μισά από τα προϊόντα των supermarket (στα τρόφιμα, τις σοκολάτες, τα σαμπουάν, τα καθαριστικά και τα καλλυντικά), ενώ αναμιγνύεται και με τα ορυκτά καύσιμα. Η δυνατότητα ευρείας χρήσης του, λοιπόν, έχει αναδείξει το φοινικέλαιο σε ένα από τα προϊόντα με τη μεγαλύτερη ζήτηση παγκοσμίως στη βιομηχανία, ενώ η παραγωγή και εξαγωγή του αποτελούν πλέον μία από τις μεγαλύτερες πηγές κέρδους για τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες (Rainforest-Rescue, 2016).

Με σκοπό να ικανοποιηθεί η όλως αυξανόμενη ζήτηση, τα τελευταία χρόνια, οι φυτείες φοινικόδεντρων έχουν πολλαπλασιαστεί. Καθώς τα φοινικόδεντρα χρειάζονται κυρίως υγρό και ζεστό κλίμα για να αναπτυχθούν, στις χώρες γύρω από τον Ισημερινό (Νότιοανατολική Ασία, Λατινική Αμερική και Αφρική) τεράστιες δασικές εκτάσεις αποψιλώνονται, προκείμενου να δημιουργηθεί χώρος για την καλλιέργειά τους, καλύπτοντας σχεδόν περισσότερα από 27 εκατομμύρια εκτάρια της έκτασης της Γης (Rainforest-Rescue, 2016).

Οι συνέπειες «υπέρ» παραγωγής του φοινικέλαιου

Η εμμονή με το «μαγικό προϊόν» του φοινικέλαιου, και η αυξανόμενη με εκθετικό ρυθμό ζήτηση αφήνουν ανεξίτηλο το σημάδι τους στις περιοχές παραγωγής του. Σε χώρες όπως η Ινδονησία ή η Μαλαισία, καθημερινά τεράστιες εκτάσεις τροπικού δάσους αποψιλώνονται ή καίγονται, ώστε να απελευθερωθεί χώρος για φυτείες φοινικόδεντρων. Πέραν της καταστροφής του δάσους, που αποτελεί πνεύμονα του πλανήτη, η περιβαλλοντική καταστροφή επιτείνεται από όλη τη διαδικασία καλλιέργειας των φοινικόδεντρων (και μεταφοράς προϊόντων), εξαιτίας των οποίων απελευθερώνονται τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα και άλλων αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα – σε σημείο, μάλιστα, που, εν έτει 2015, η Ινδονησία προσωρινά ξεπέρασε τις ΗΠΑ στα επίπεδα εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου (Rainforest-Rescue, 2016). Επιπλέον, εν απουσία του δάσους, το οποίο συγκρατεί το νερό από τις καταιγίδες και το διοχετεύει στα ποτάμια, οι περιοχές μένουν ανυπεράσπιστες απέναντι στις πλημμύρες, και το έδαφος διαβρώνεται και χάνει τα θρεπτικά συστατικά του. Οι μονοκαλλιέργειες, δε, που δημιουργούνται επιφέρουν τεράστιο πλήγμα στη βιοποικιλότητα του τοπικού μικρο-περιβάλλοντος.

Τα τροπικά δάση που καταστρέφονται στο βωμό του κέρδους αποτελούν το σπίτι πολλών ειδών φυτικών, ζωικών αλλά και γηγενών πληθυσμών, οι οποίοι μένουν «άστεγοι». Αυτόχθονες πληθυσμοί που ζούσαν και προστάτευαν τις περιοχές αυτές για γενεές, αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα πάτρια εδάφη τους, χωρίς καμία προειδοποίηση ή αποζημίωση, ενώ τα ζωικά ήδη που βρίσκονται στο διάβα των καταστροφέων δεν έχουν καμία ελπίδα επιβίωσης. Πολλά είδη, όπως οι ουρακοτάγκοι της διαφήμισης, οι τίγρεις της Σουμάτρας, ή οι ελέφαντες του Βόρνεο, οδηγούνται σταδιακά στην εξαφάνιση, είτε γιατί χάνουν το φυσικό περιβάλλον τους, είτε γιατί δολοφονούνται από τους συντελεστές των έργων ή από κυνηγούς, όντας πλέον απροστάτευτα. Συγκεκριμένα για τους ουρακοτάγκους, επιστημονικές μελέτες στις περιοχές του Βόρνεο αποκάλυψαν ότι, από το 1999 μέχρι το 2015, ο αριθμός των ουρακοτάγκων είχε μειωθεί σχεδόν στο μισό από το σύνολό τους.

Το 2003, ιδρύθηκε η παγκόσμια πρωτοβουλία «RSPO Σύστημα Εφοδιαστικής Αλυσίδας Βιωσιμότητας Φοινικέλαιου», με σκοπό της την καλλιέργεια του φοινικέλαιου με ένα βιώσιμο και οικολογικό τρόπο, και τη δημιουργία κύκλου πιστοποιημένων παραγωγών, μόνο από τους οποίους θα μπορούν να προμηθεύονται οι βιομηχανίες με ασφάλεια φοινικέλαιο. Παρά τις όποιες προσπάθειες, η Greenpeace θεωρεί την πρωτοβουλία RSPO ψευδοοικολογική, και συνεχίζει να κατηγορεί τις μεγάλες εταιρείες (όπως τη Unilever ή τη Nestlé) ότι δεν ελέγχουν ουσιαστικά τους «πιστοποιημένους» παραγωγούς που τους προμηθεύουν, οι οποίοι καταστρέφουν ακόμα ευαίσθητα τμήματα του δάσους, για να εξασφαλίσουν όλο και περισσότερα εδάφη για καλλιέργεια (Scientific American, 2008).

Δεδομένων των ανωτέρω, πολλές χώρες, ιδίως εντός της ευρωπαϊκής ζώνης (που αποτελεί και τον έκτο μεγαλύτερο εισαγωγέα φοινικέλαιου από την Ινδονησία) έχουν κατά περιόδους προσπαθήσει να υιοθετήσουν μέτρα που να μειώνουν την εισαγωγή φοινικέλαιου. Ειδικότερα, η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση, που εισήγαγε τα προηγούμενα χρόνια μαζικά φοινικέλαιο για να το αναμιγνύει με τα ορυκτά καύσιμα –μέτρο που είχε θεσπίσει υποχρεωτικά από το 2009– , μόλις φέτος το κατήργησε, καθώς αποδείχτηκε ότι, τελικώς, αντί για μείωση των εκπομπών αερίων, λόγω του όλου κύκλου παραγωγής του φοινικέλαιου, το αποτέλεσμα ήταν το αντίθετο. Οι ερευνητές, πάντως, προειδοποιούν ότι η λύση δεν βρίσκεται στην απόλυτη απαγόρευση παραγωγής και αγοράς φοινικέλαιου, καθώς η αντικατάσταση του φοινικέλαιου με φυτείες άλλων προϊόντων παραγωγής ελαίου (καλαμπόκι, σόγια κ.α.), τα οποία δεν έχουν καν την ίδια απόδοση, θα έχει ως αποτέλεσμα την ακόμα μεγαλύτερη καταστροφή δασών για τη δημιουργία καλλιεργήσιμων εδαφών (Cockburn, 2018).

Επίλογος

Το γεγονός ότι το φοινικέλαιο βρίσκεται σχεδόν σε όλα τα προϊόντα που καταναλώνουμε καθημερινά, και δεδομένου ότι πλέον κανείς δεν μπορεί να επικαλεστεί άγνοια για τον τρόπο παραγωγής του και τις καταστροφικές συνέπειες αυτής, είναι πλέον σαφέστατα ευθύνη των καταναλωτών να πάρουν θέση. Είναι καιρός να απαιτήσουν περισσότερα προϊόντα χωρίς φοινικέλαιο, καθώς και βιώσιμη και οικολογική παραγωγή του, όπου είναι απαραίτητο.

Πηγές:

1. Rainforest-Rescue. (2016). Palm oil – deforestation for everyday products. https://www.rainforest-rescue.org/topics/palm-oil
2. Scientific American. (2008). Is Harvesting Palm Oil Destroying the Rainforests? https://www.scientificamerican.com/article/harvesting-palm-oil-and-rainforests/
3. Butler, S. & Sweney, M. (2018). Iceland’s Christmas TV advert rejected for being political https://www.theguardian.com/media/2018/nov/09/iceland-christmas-tv-ad-banned-political-greenpeace-orangutan
4. Cockburn, H. (2018). Ecologically ‘disastrous’ palm oil here to stay, and better than alternatives, experts say https://www.independent.co.uk/environment/palm-oil-ecological-destruction-rainforest-malaysia-indonesia-soy-orangutan-sumatran-tiger-a8418426.html
5. Cochrane, J. (2018). Borneo Lost More Than 100,000 Orangutans From 1999 to 2015 https://www.nytimes.com/2018/02/15/science/orangutans-endangered-species.html