Τις τελευταίες μέρες αίσθηση έχει προκαλέσει η ανάπτυξη αεροπλανοφόρων κοντά στη πόλη Latakia της  βορειοδυτικής  Συρίας, με την εγκαθίδρυση αεροδιάδρομου και την μετατροπή του τοπικού αεροδρομίου σε στρατιωτική βάση, οδηγώντας σε κλιμάκωση της ρωσικής στρατιωτικής παρουσίας στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας, που βαδίζει στον πέμπτο του χρόνο, με την κατάσταση πιο τεταμένη από ποτέ. Ο εμφύλιος αυτός έχει προκαλέσει το θάνατο περισσοτέρων από 250.000 ανθρώπων, ένα μαζικό κύμα μετανάστευσης και προσφύγων και είχε ως επακόλουθο την άνοδο του Ισλαμικούς κράτους. (1)

Στις πανοραμικές φωτογραφίες που δημοσίευσε η ιστοσελίδα γεωπολιτικών αναλύσεων , Stratfor, μπορεί κανείς να δει τουλάχιστον 16 πολεμικά αεροσκάφη εγκατεστημένα.

Οι τελευταίες εξελίξεις σηματοδοτούν μια στρατηγικής σημασίας για τους Ρώσους στροφή  προς τη Μέση Ανατολή και ενεργότερης εμπλοκής στο συριακό εμφύλιο. Η στήριξη προς το καθεστώς του Assad ήταν ανέκαθεν δεδομένη, όμως δεν είχε μέχρι πρότινος  μεταφραστεί σε απτή και ουσιώδη στρατιωτική παρουσία. Είναι ευρέως γνωστό ότι το 2011 η Ρωσία προμήθευε τη συριακή κυβέρνηση με όπλα, στρατιωτικό εξοπλισμό αλλά και πολιτική κάλυψη στηρίζοντας την στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Ωστόσο πλέον – προς έκπληξη όλων και ιδιαιτέρως  της Δύσης – η Ρωσία δεν δείχνει να αρκείται μόνο σε αυτά τα έμμεσα μέσα στήριξης. Μάλιστα πρόσφατο δημοσίευμα της Daily Mail αποδεικνύει ότι ρώσικα στρατεύματα βρίσκονταν σε συριακό έδαφος ήδη από τον περασμένο Απρίλιο.(2)

Αξίζει να σημειωθεί ότι ένα σημαντικό βήμα προς αυτή τη κατεύθυνση αποτέλεσε η συμφωνία μεταξύ του πρωθυπουργού του Ισραήλ, Benjamin Netahanyu και του Ρώσου προέδρου Vladimir Putin, που φέρεται να του ‘’λύνει’’ τα χέρια για περαιτέρω δράση στη Συρία. Ο Putin διαβεβαίωσε τον Ισραηλινό ομόλογο του, σε επίσκεψη του δεύτερου στη Μόσχα στις 21/09, ότι η χώρα του δεν πρόκειται να πληγεί από τη δράση των Ιρανών και της Χεζμπολάχ, των βασικότερων και ενεργότερων δηλαδή συμμάχων του Assad, καθησυχάζοντας τον περαιτέρω με τη συμφωνία για την ανάπτυξη στρατιωτικού μηχανισμού για το συντονισμό δράσης στα σύνορα της Συρίας προκειμένου να αποφευχθούν παρεξηγήσεις και ακούσιες συγκρούσεις μεταξύ των ρωσικών και ισραηλινών δυνάμεων.

Benjamin Netahanyu και Vladimir Putin στη προχθεσινή συνάντηση τους.

Όμως τι σηματοδότησε αυτή την απόφαση για ενεργότερη εμπλοκή; Οι λόγοι για τη συγκρότηση αυτής της στρατηγικής  απόφασης, ποικίλουν και εξυπηρετούν διαφορετικές προτεραιότητες και επιδιώξεις για το Κρεμλίνο, στέλνοντας παράλληλα ένα ηχηρό μήνυμα σε πολλαπλά μέτωπα.

 ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΔΕΣΜΟΙ

Από τη δεκαετία του 70’ και τη δικτατορική διακυβέρνηση του Assad του πρεσβύτερου, (πατέρα του σημερινού προέδρου Bashar-al Assad), οι δεσμοί με τη τότε Σοβιετική Ένωση ήταν στενοί, στα πλαίσια του Ψυχρού Πολέμου. Η συμμαχία με το καθεστώς των Assad αποτελούσε κλειδί για την επιρροή της ΕΣΣΔ στη Μέση Ανατολή.  Οι στενοί δεσμοί συνεχίστηκαν και στη μεταψυχροπολεμική περίοδο.  Η συμμαχία τους – παρότι επιδιώχθηκε από την ΕΣΣΔ για πραγματιστικούς λόγους – δεν περιορίστηκε μόνο στην υψηλή πολιτική, με τη παροχή τεχνογνωσίας και όπλων προς το συριακό καθεστώς, αλλά και σε άλλους τομείς: Για παράδειγμα, πλήθος Σύριων στη πορεία αυτών των 40 ετών, σπούδασε και εκπαιδεύτηκε στην ΕΣΣΔ/Ρωσία, πολλές φορές με χρηματοδότηση της ίδιας της χώρας υποδοχής, ενώ από την άλλη πριν το ξέσπασμα του εμφυλίου υπολογίζεται ότι περίπου 100.000 Ρώσοι ζούσαν στη Σύρια με τους ανάμεικτους γάμους να αποτελούν όχι ασυνήθιστο φαινόμενο.  (3)

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ

Παρόλα αυτά, οι ιστορικοί δεσμοί της Ρωσίας με το καθεστώς δεν αποτελούν τη μόνη  ούτε και τη βασική αιτία για τη κλιμάκωση της ρώσικης στρατιωτικής παρουσίας. Εμπλέκονται πολιτικοί, διπλωματικοί  και γεωπολιτικοί παράγοντες που θέτουν σε κίνδυνο βασικά ρωσικά συμφέροντα αλλά ανοίγουν και περισσότερες ευκαιρίες. Καταρχήν, το καθεστώς του Assad έχει χάσει αρκετό έδαφος και η κατάσταση δεν παρουσίαζει καμία βελτίωση για τον ίδιο, καθώς πλέον ελέγχει μόλις το 1/3 της επικράτειας της Συρίας, συμπεριλαμβανομένης βέβαια και της πρωτεύουσας Δαμασκού. Τα δεδομένα κατ’ επέκταση ήταν ανησυχητικά και για τη Ρωσία. Το γεγονός ότι ο Assad από το καλοκαίρι και ύστερα χάνει όλο και περισσότερο έδαφος  μετέτρεψε σχεδόν σε μονόδρομο αυτή τη ‘’σκλήρυνση’’ της στάσης. (4)

ΠΗΓΗ:the economist

ΤΟ ΟΥΚΡΑΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΩΣ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗ;

Καταρχήν, αποτελεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για τον Putin να ελιχθεί διπλωματικά και να ανακτήσει μέρος της χαμένης του αξιοπιστίας αλλά και διεθνούς κύρους  προβάλλοντας, παράλληλα, την ισχύ του: Επιθυμεί να αναδειχθεί ως ο θεματοφύλακας και κινητήριος μοχλός στο πόλεμο κατά του ISIS και της τρομοκρατίας, εκμεταλλευόμενος  έτσι την ολιγωρία και αναποφασιστικότητα της Δύσης.

Καθώς ο χαρακτήρας  της διαμάχης στην Ουκρανία δείχνει να μετατοπίζεται περισσότερο από το στρατιωτικό προς το διπλωματικό πεδίο και υπό το βάρος των οικονομικών κυρώσεων από τη Δύση αλλά και την συνεχιζόμενη πτώση των τιμών του πετρελαίου, ο Putin φαίνεται να επιθυμεί να ρίξει το βάρος προς τη Μ. Ανατολή, με τη Συρία να αποτελεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για επιστροφή της Ρωσίας στη κεντρική παγκόσμια σκηνή. Αναμένει την έξοδο του από τη διπλωματική απομόνωση που ακολούθησε τη προσάρτηση της Κριμαίας και φιλοδοξεί να επισπεύσει τη προσοχή στη καταπολέμηση ενός κοινού εχθρού, που ξεπερνά σε σημασία τις όποιες διαμάχες του με τη Δύση.

Με την ανάδειξη του ως χρήσιμου συνομιλητή και διαμεσολαβητή, ο Putin προσπαθεί να εκμεταλλευτεί και ένα συνολικότερο κλίμα που ίσως να επέτρεπε περαιτέρω συνεννόηση  με την Ε.Ε, δεδομένης και της συμφωνίας για τον αγωγό Nord Stream 2 (5), παρά τη συνέχιση των κυρώσεων, καθώς και τη προγραμματισμένη συνάντηση κορυφής στις 2/10 μεταξύ Ουκρανίας, Ρωσίας ,Γαλλίας και Γερμανίας στα πλαίσια της προσπάθειας εξεύρεσης λύσης στο ουκρανικό.  Η χρήση του συριακού εμφυλίου ως διπλωματικό ‘’όπλο’’ για την επίλυση του ουκρανικού ζητήματος φέρεται να αποτελεί μέρος των σχεδίων του Κρεμλίνου. Δεδομένης της στασιμότητας της κατάστασης, μια ‘’φινλανδοποίηση ‘’ της Ουκρανίας, με την αναγνώριση ειδικής αυτονομίας στη περιοχή της Κριμαίας, φαντάζει προτιμότερη. (6) Η ενεργή στήριξη και ο ρόλος που έπαιξε η Ρωσία για την οριστικοποίηση της συμφωνίας των’’ 5+1’’ (των πέντε δυνάμεων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ συν της Γερμανίας) με το Ιράν, σχετικά με το πυρηνικό του πρόγραμμα, όπως άλλωστε παραδέχτηκε και ο ίδιος ο Ομπάμα σε συνέντευξη του στον Thomas Friedman των ‘’New York Times’, ενισχύουν περαιτέρω αυτή την εικόνα του αξιόπιστου μεσάζοντα . (7)

Η ΝΑΥΤΙΚΗ ΒΑΣΗ TARTUS – ΤΑ ΖΩΤΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ

Οι λόγοι για το αυξανόμενο ρώσικο ενδιαφέρον στη περιοχή δεν σταματούν εκεί: Η Συρία αποτελεί το πιο σημαντικό τους στήριγμα , εξασφαλίζοντας τη διέξοδο της Ρωσίας στη Μεσόγειο μέσω του ναυτικού κέντρου ανεφοδιασμού στο Tartus. Η ναυτική επέκταση θεωρείται ως στρατηγικός πυλώνας για τη τρίτη θητεία του Putin. Άλλωστε αποτελεί τη μόνη ναυτική στρατιωτική τους βάση εκτός των περιοχών που κάποτε συγκροτούσαν τη Σοβιετική Ένωση.

Είναι γεγονός πως o Assad μακροπρόθεσμα, ακόμα και με θετική έκβαση για το καθεστώς στον εμφύλιο αλλά και τη μάχη κατά του ISIS, δεν θα μπορέσει να μακροημερεύσει μιας ενωμένης Συρίας, μετά τα όσα έχουν συμβεί σε αυτόν τον εμφύλιο. Αυτό που ενδιαφέρει τη Ρωσία είναι η όποια μετάβαση να ευνοεί την ίδια, όντας φιλικά προσκείμενη σε αυτή προκείμενου να διαφυλάξει τη βάση της προς τη Μεσόγειο, στο Tartus που αποτελεί ακρογωνιαίος λίθος των συμφερόντων της στη περιοχή. (8),(9)

ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΒΟΛΗ – ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΣΥΣΠΕΙΡΩΣΗ

Άλλωστε ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας δεν αντιμετωπίζεται από τη ρωσική ηγεσία ως απλά μια ευκαιρία για εργαλειακή χρήση του ως διαπραγματευτικό όπλο και για δημόσια προβολή σε διεθνές επίπεδο αλλά αποτελεί βασική ανάγκη για την εσωτερική ασφάλεια του ίδιου του ρωσικού κράτους. Διαχρονικά η Ρωσία αντιμετώπιζε προβλήματα με την τρομοκρατία λόγω των ισλαμικών μειονοτήτων ανά την επικράτεια της, με επίκεντρο τη Τσετσενία. Ήδη, στο ISIS έχουν προσχωρήσει εθελοντές προερχόμενοι από το Καύκασο, τη κεντρική Ασία και την ευρύτερη Ρωσία, με το ενδεχόμενο να φέρουν  πίσω στη Ρωσία τον εξτρεμισμό που τους διακατέχει. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται Τάταροι και Τσετσένοι, ριζοσπαστικοποιημένοι και προερχόμενοι από τη Κριμαία. Ενδεχόμενη πτώση του Assad θα συνεπαγόταν νίκη των τζιχαντιστών και θα επηρέαζε τη κατάσταση και στις κοσμικές μουσουλμανικές δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας.

Βέβαια, υπερτονίζοντας (δικαιολογημένα στη προκειμένη) τον κίνδυνο που προβάλλει η άνοδος του Ισλαμικού  κράτους και της τρομοκρατίας, εκτός από το να αντιπαραβάλλει τη ρωσική στάση προς αυτή της Δύσης, τους οποίους κατηγορεί εν πολλοίς επιρρίπτοντας τους ευθύνες, επιδιώκει να συσπειρώσει το ρωσικό λαό υπό έναν υπαρκτό εχθρό και κίνδυνο. Δεν είναι τυχαίο ότι τα ποσοστά του Putin ύστερα από τη κρίση στην Ουκρανία και τη προσάρτηση της Κριμαίας άγγιξαν ποσοστά ρεκόρ. (10)

ΗΠΑ: ΠΡΟΣ ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ;

Η κατάσταση έχει φτάσει σε οριακό σημείο, μια σύγκλιση μεταξύ ΗΠΑ-Δύσης και Ρωσίας φαντάζει πιο πιθανή από ποτέ. Τα μηνύματα που αφήνονται από τη Δύση δείχνουν να το επιβεβαιώνουν. Τη περασμένη εβδομάδα σχολιάζοντας τις τελευταίες εξελίξεις ο Υπ.Εξ. των ΗΠΑ, John Kerry, άφησε ανοιχτό, για πρώτη φορά ,το ενδεχόμενο αποδοχής μιας προσωρινής παραμονής του Assad στην εξουσία για αόριστο διάστημα σε περίπτωση εξεύρεσης μιας επίλυσης του εμφυλίου, αν και εμμένουν ότι η πτώση του είναι μονόδρομος.

‘’Δεν είμαστε δογματικοί για το πότε ακριβώς, είμαστε ανοιχτοί. Αλλά μέχρι τώρα ο Assad έχει αρνηθεί το διάλογο, το ίδιο και η Μόσχα. Για αυτό λοιπόν φτάσαμε εδώ που φτάσαμε.’’ (11)

Ήδη έχουν αρχίσει να πληθαίνουν οι φωνές στο Κογκρέσο μεταξύ  των δημοκρατικών που κάνουν λόγο για επαναπροσδιορισμό στη στάση απέναντι στον Assad. (12)

Sergey Lavrov, John Kerry

Για διαφορετικούς λόγους, τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Ρωσία, δείχνουν πιο έτοιμες από ποτέ για την έναρξη του διαλόγου. Όσο πιο αδύναμη γίνεται η συριακή κυβέρνηση, τόσο μειώνεται η διαπραγματευτική δύναμη της Ρωσίας και η επιρροή που θα είχε σε μια μεταβατική κυβέρνηση. Ένας διακανονισμός από κοινού με τις ΗΠΑ θα μπορούσε ,όπως προαναφέρθηκε, να χρησιμοποιηθεί και ως διαπραγματευτικό χαρτί σε αλλά ζητήματα όπως το ουκρανικό. Η συμφωνία μεταξύ Δύσης και Ιράν, συμμάχων της Ρωσίας και της Συρίας, διευκολύνει αυτή τη προοπτική. (13)

Μάλιστα, η παρούσα χρονική συγκυρία φαντάζει ιδανική, αφού ο Putin αναμένεται να παρευρεθεί αυτή τη βδομάδα στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, για πρώτη φορά μετά από μια δεκαετία, και αναμένεται να ζητήσει να συνδιαλλαχθεί με τον Barack Obama και να προβάλει, κατά τη διάρκεια της συνέλευσης και ενώπιων όλων, τη χώρα του και το καθεστώς του Assad ως το μόνο αξιόλογο ανάχωμα προς το τζιχαντισμό, κερδίζοντας πόντους και πλήττοντας παράλληλα τις ΗΠΑ.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ: ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΛΥΣΗ;

Δεδομένης της έλλειψης βιώσιμης εναλλακτικής και της διαφαινόμενης χαλάρωσης της στάσης των ΗΠΑ σε συνδυασμό με τη εντεινόμενη ρώσικη δυναμική στη περιοχή, η Δύση καλείται να βρει μια λύση βασισμένη στο πραγματισμό και τις επιταγές του ρεαλισμού.  Αποδεχόμενη της ισορροπίες και πως πιθανή πτώση του Assad δεν θα αντικαθίστατο από ένα δημοκρατικό καθεστώς προερχόμενο από τη μετριοπαθή αντιπολίτευση και τους σπόρους της Αραβικής Άνοιξης αλλά από το ISIS, που έχει αποκτήσει το “πάνω χέρι”. Κάτι τέτοιο θα προκαλέσει τις αντιδράσεις των προβληματικών σουνιτών συμμάχων των ΗΠΑ, δηλαδή της Τουρκίας(14), της Σαουδικής Αραβίας και του Κατάρ, τους βασικούς δηλαδή εχθρούς του συριακού καθεστώτος, οπού σε συνδυασμό με την άρση του εμπάργκο απέναντι στο Ιράν και πιθανή εξεύρεση λύσης στη Συρία, απειλούνται να απολέσουν σημαντικό μέρος της επιρροής τους στα ενεργειακά ζητήματα και το ‘’παιχνίδι’’ των αγωγών (μάλιστα πιθανή σύγκλιση Ρωσίας-ΗΠΑ φαντάζει καταστροφική, ειδικά για την πρώτη). Άλλωστε, ο πόλεμος στη Συρία αποτελεί μέρος του ανταγωνισμού μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν για περιφερειακή ηγεμονία.

Υπό τη πίεση μιας βαθύτατης και διογκωμένης προσφυγικής κρίσης που έχει θορυβήσει ολόκληρη τη δυτική κοινή γνώμη και έχει επηρεάσει τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων, οι δυτικοί σύμμαχοι καλούνται να ανταποκριθούν άμεσα μπροστά σε ένα μεγάλο – αν και όχι τόσο ευχάριστο – δίλημμα: Τη σύμπλευση με τη Ρωσία ή την εμμονή στις διαψευσμένες (μέχρι στιγμής) δυτικές ουτοπικές φαντασιώσεις για άμεση εγκαθίδρυση πετυχημένων δημοκρατικών θεσμών σε μια χώρα που δεν τους είχε γνωρίσει ποτέ…

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:

(1) http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/syria/11880974/Russia-begins-military-operations-in-Syria-as-Putin-sends-28-jets.html

(2) http://www.dailymail.co.uk/news/article-3226009/First-picture-proof-Russia-troops-ground-Syria-helping-dictator-Bashar-Al-Assad-ve-APRIL.html

(3) http://www.ft.com/intl/cms/s/0/e64a3076-c9b2-11e1-a5e2-00144feabdc0.html#axzz3mabdRUOm  http://www.theguardian.com/world/2012/jul/05/syria-crisis-russia-western-meddling

(4)www.economist.com/blogs/economist-explains/2015/09/economist-explains-15?fsrc=scn/li/te/bl/ed/whyrussiaisincreasingitsmilitarypresenceinsyria

(5) http://www.euractiv.com/sections/energy/germany-helps-russia-bypass-ukraine-nord-steam-2-317340

(6)http://www.gmfus.org/blog/2015/09/14/putin-losing-ukraine-looks-syria#sthash.V1OT81hc

(7) http://www.nytimes.com/2015/07/15/opinion/thomas-friedman-obama-makes-his-case-on-iran-nuclear-deal.html?_r

(8)http://www.themoscowtimes.com/business/article/why-russia-is-expanding-its-naval-base-in-syria/531986.html

(9)http://www.defensenews.com/story/defense/international/europe/2015/07/26/russia-revises-navy-doctrine/30705553/

(10) http://nationalinterest.org/feature/5-things-you-need-know-about-putins-popularity-russia-13380

(11) http://bigstory.ap.org/article/919348810c354c8fbb1a79dc4ff9e742/kerry-russian-fighter-jets-syria-raise-serious-questions

(12) http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/09/congress-democrats-assad-regime-change-isis.html?utm_source=Al-Monitor+Newsletter+%5BEnglish%5D&utm_campaign=96c4f7b649-September_17_2015&utm_medium=email&utm_term=0_28264b27a0-96c4f7b649-102517409

(13) https://www.stratfor.com/geopolitical-diary/considering-post-al-assad-syria

(14) http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/09/turkey-usa-syria-ankara-angered-kerry-remarks.html