Η κλιματική αλλαγή συνιστά ένα παγκόσμιο φαινόμενο, ένα φλέγον ζήτημα που επηρεάζει τις ζωές των ανθρώπων άμεσα και έμμεσα. Ωστόσο, πριν γίνει αναφορά στο πώς η γυναίκα είναι άμεσα συνδεδεμένη με τις συνέπειες του φαινομένου, αξίζει να οριστεί η έννοια αυτή. Σύμφωνα με τη NASA, η κλιματική αλλαγή συνιστά έναν όρο που αναφέρεται στις παγκόσμιες αλλαγές των καιρικών φαινομένων, οι οποίες προκαλούν αυξημένες θερμοκρασίες. Ορίζεται ως ένα ευρύ φάσμα καιρικών φαινομένων που προκαλείται από το κάψιμο ορυκτών καυσίμων, και το οποίο οδηγεί σε εκπομπές αερίων όπως διοξειδίου του άνθρακα, μεθανίου και υποξειδίου του αζώτου, που παγιδεύονται στην ατμόσφαιρα. Με τη σειρά της αυτή η εξέλιξη οδηγεί στην αύξηση της θερμοκρασίας και, ως παρεπόμενη συνέπεια, στην αύξηση της στάθμης της θάλασσας λόγω της μεγάλης απώλειας πάγων στη Γροιλανδία, στην Ανταρκτική και στον Αρκτικό Κύκλο (Wired, 2018). Ακόμη, η αύξηση της θερμοκρασίας συνδέεται άρρηκτα με το φαινόμενο του θερμοκηπίου και, ήδη από τη δεκαετία του 1980, με το Πρώτο Συνέδριο για το Παγκόσμιο Κλίμα ξεκίνησαν να διεξάγονται παγκόσμιες προσπάθειες ώστε η αύξηση αυτή να μην ξεπεράσει τους 2 βαθμούς Κελσίου σε σχέση με την προ-βιομηχανική εποχή μέχρι το τέλος του αιώνα, όπως αναφέρεται και στην πρόσφατη Συνθήκη των Παρισίων για την κλιματική αλλαγή. Το επείγον της κατάστασης επιβεβαιώνεται εάν σκεφτεί κανείς πως το 2016 η θερμοκρασία αυξήθηκε κατά 0,8% και το 2017 κατά 0,68% (Wired, 2018). Σε αυτό το σημείο γεννιέται το εύλογο ερώτημα πώς επηρεάζονται συγκεκριμένα οι γυναίκες από την κλιματική αλλαγή και γιατί.

Μια γυναίκα περπατάει μετά τη συλλογή νερού από τη βάση μιας δεξαμενής που έχει ξεραθεί λόγω της μακράς περιόδου ξηρασίας, στο χωριό Kedung Sumber, κοντά στην επαρχία του Bojonegoro στην Ανατολική Ιάβα της Ινδονησίας. Οκτώβριος 16, 2013. REUTERS/Sigit Pamungkas/Files Πηγή: Reuters India

Είναι γνωστό πως η κλιματική αλλαγή προκαλεί αντίξοες καιρικές συνθήκες όπως πυρκαγιές, θύελλες, καύσωνες, και αποτελεί πλήγμα στην οικονομία όταν απαιτούνται πόροι για την αποκατάσταση των ζημιών από τις φυσικές καταστροφές. Ενδεικτικά, το 2017 οι φυσικές καταστροφές κόστισαν συνολικά 300 δισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με το Αμερικανικό Εθνικό Κέντρο Περιβαλλοντικής Πληροφόρησης (The Climate Reality Project, 2018). Παρ’ όλα αυτά, κάποιες ομάδες ανθρώπων όπως οι γυναίκες και τα παιδιά επηρεάζονται ακόμη πιο άμεσα από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Καθώς αυξάνονται οι θερμοκρασίες, ανεβαίνει ταυτόχρονα ο κίνδυνος γρηγορότερης μετάδοσης ασθενειών που πλήττουν κυρίως τις γυναίκες, όπως το άσθμα, ο καρκίνος του πνεύμονα, οι καρδιακές επιθέσεις και η άνοια. Πιο συγκεκριμένα, η μόλυνση του αέρα και η ρύπανση στην ατμόσφαιρα έχουν μακροχρόνιες συνέπειες κυρίως για τις έγκυες γυναίκες, σε τέτοιο βαθμό που μπορεί να έρθουν αντιμέτωπες με προβλήματα όπως η πρόωρη γέννα, αλλά και η θνησιγένεια (The Climate Reality Project, 2018).

Αναλυτικότερα, σύμφωνα με έρευνα των Ηνωμένων Εθνών, το 80% των εκτοπισμένων ανθρώπων λόγω κλιματικής αλλαγής αποτελείται από γυναίκες. Για παράδειγμα, στην κεντρική Αφρική το 90% του πληθυσμού, εκ του οποίου η πλειοψηφία αφορά σε γυναίκες, έχει μεταναστεύσει λόγω της ξηρασίας και της έλλειψης νερού (NRDC, 2017). Καθώς οι ξηρασίες πλέον διαρκούν περισσότερο, οι γυναίκες που διατηρούν μόνες τους τις κοινότητές τους στην Αφρική γίνονται πιο ευάλωτες σε αυτές τις συνθήκες, διότι παλεύουν καθημερινά για να βρουν την απαραίτητη τροφή και νερό για την κάλυψη των βασικών αναγκών τους (NRDC, 2017). Σύμφωνα με το BBC, σε παγκόσμιο επίπεδο οι γυναίκες είναι αυτές που συνήθως αντιμετωπίζουν μεγαλύτερη φτώχεια, και έχουν λιγότερη κοινωνικό-οικονομική δύναμη σε σχέση με τους άντρες. Αυτό το γεγονός τις καθιστά αδύναμες στο να αντιμετωπίσουν προβλήματα υποδομών και στέγασης μετά από φυσικές καταστροφές. Παραδείγματος χάριν, μετά τον τυφώνα Katrina το 2005 οι γυναίκες της περιοχής υπέμειναν τις καταστροφικές συνθήκες από τις πλημμύρες. Καθώς τα επίπεδα θαλάσσης ανέβαιναν, πόλεις όπως η Νέα Ορλεάνη βρίσκονταν σε μεγάλο κίνδυνο. Το χειρότερο, βέβαια, ήταν πως στις πόλεις αυτές οι μισές φτωχές οικογένειες διοικούνταν μονάχα από μητέρες, γεγονός που τις καθιστούσε αδύναμες στο να μετακινηθούν αλλού, ή να παραμείνουν και να διορθώσουν τις καταστροφές του τυφώνα (Halton M., 2018). To 83% αυτών των γυναικών διαπιστώθηκε πως δεν μπορούσε να επιστρέψει πίσω πριν το πέρας 2 ετών από τις καταστροφές του τυφώνα. Επιπλέον, σύμφωνα με περιβαλλοντικές έρευνες, τα ακραία καιρικά φαινόμενα με όλα τα παρεπόμενά τους έχουν οδηγήσει στη μείωση του επιπέδου ζωής των γυναικών, καθώς περισσότερες γυναίκες σε σχέση με άντρες έχουν πεθάνει κατά τη διάρκεια ακραίων καιρικών φαινομένων (Halton M., 2018). Πέρα από τον θάνατο, οι γυναίκες χάνουν τις δουλειές τους, και οι μόνες ευκαιρίες εργασίας που παραμένουν μετά από καταστροφές σε υποδομές και βιομηχανία αφορούν κατά κύριο λόγο σε άνδρες, αναγκάζοντας τις γυναίκες να μεταναστεύσουν, όπως κατά τη διάρκεια του τυφώνα Katrina, όταν παραπάνω από το 50% του γυναικείου πληθυσμού εγκατέλειψε την περιοχή.

Ακόμη, γυναίκες αγρότισσες που φροντίζουν τις οικογένειές τους μόνο μέσω αυτής τους της δραστηριότητας, ειδικά σε λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές της Αφρικής, επηρεάζονται αρνητικά από την κλιματική αλλαγή, η οποία καθιστά τα προϊόντα πιο σπάνια, μειώνει την παραγωγή λόγω ρύπανσης του εδάφους από τα καυσαέρια που εκπέμπονται και, ταυτόχρονα, μειώνει τη δυνατότητα των γυναικών να παρέχουν την απαραίτητη τροφή στην οικία τους (Women Thrive Alliance, 2009). Ειδικά στις λιγότερο ανεπτυγμένες κοινωνίες, ο γυναικείος πληθυσμός είναι συχνά υπεύθυνος για τη συλλογή νερού. Ωστόσο, όταν έρχονται απρόσμενες ξηρασίες το νερό γίνεται δυσεύρετο, και πολλά κορίτσια στερούνται την εκπαίδευσή τους για να παράσχουν νερό στην οικογένειά τους. Παράλληλα, μέσω της αύξησης της θερμοκρασίας στα νερά της θαλάσσης οι ασθένειες αυξάνονται, και οι γυναίκες που συλλέγουν το νερό καταλήγουν να προσβάλλονται από τα μικρόβια που βρίσκονται εντός του (European Parliament, 2017). Μπορεί να αναλογιστεί κανείς το μέγεθος επιρροής της κλιματικής αλλαγής στην εργασία των γυναικών γνωρίζοντας πως περισσότερο από το 90% των εργαζομένων γυναικών στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες ασχολείται με τον γεωργικό-αγροτικό τομέα (UN Women Watch, 2009). Λόγω αυτής της δραστηριότητας, οι γυναίκες εξαρτώνται από προϊόντα βιομάζας όπως το ξύλο, οι αγροτικές καλλιέργειες και οι πηγές ενέργειας, τα οποία γίνονται πιο δυσεύρετα όσο η κλιματική αλλαγή αυξάνεται. Σε συνδυασμό με τη μετάδοση ασθενειών όπως η μαλάρια, η χολέρα και ο δάγκειος πυρετός, γίνεται αντιληπτό πως η κλιματική αλλαγή δεν επηρεάζει μόνο τη φύση, αλλά αποτελεί μια “πληγή” για τα γυναικεία δικαιώματα στους τομείς της υγείας και της εργασίας (UN Women Watch, 2009).

Συνάντηση του δικτύου Women’s Voices for Climate Change στο Παρίσι, τον Μάιο του 2017. Πηγή: https://wecaninternational.wordpress.com/2015/12/25/for-the-earth-and-future-generations-women-leading-solutions-on-the-frontlines-of-climate-change-paris/

Αυτό επιβεβαιώνεται και από τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που υιοθέτησαν μια αναφορά στις 16 Ιανουαρίου 2017, καλώντας όλους του ευρωπαϊκούς θεσμούς να λάβουν άμεσα δράση για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Πιο συγκεκριμένα, στην αναφορά τονιζόταν πως οι γυναίκες δεν είναι μόνο θύματα, αλλά μπορούν λόγω της γνώσης τους στον αγροτικό τομέα να βοηθήσουν, έχοντας μεγαλύτερο ρόλο στη λήψη αποφάσεων (European Parliament, 2017). Ακόμη, τον Μάρτιο του 2017 διοργανώθηκε το πρώτο συνέδριο “Women4Climate”, δηλαδή “Οι γυναίκες για το Κλίμα”, όπου συγκεντρώθηκαν στο Manhattan της Νέα Υόρκης γυναίκες δήμαρχοι από όλο τον κόσμο. Όλες συμφώνησαν πως το θέμα χρήζει άμεσης και ταχείας αντιμετώπισης πριν να είναι πολύ αργά, και δήλωσαν πως αναμφίβολα πρέπει κανείς να λάβει υπόψη τις διαφορές των επιπτώσεων ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες, ώστε να καταπολεμηθεί αποτελεσματικά η κλιματική κρίση (Tugend A., 2017).

Παρά τις προσπάθειες, ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, Donald Trump, αποφάσισε να αποχωρήσει από τη Συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή, υποστηρίζοντας πως η κλιματική αλλαγή στην πραγματικότητα δεν είναι υπαρκτή, και αρνούμενος ταυτόχρονα να δεχθεί τη συνεργασία με ευρωπαϊκές χώρες σε αυτό το ζήτημα (Cooney S., 2017). Αυτή η εξέλιξη επιδεινώνει τις συνθήκες, καθώς οι ΗΠΑ αποτελούν τον δεύτερο ρυπαντή παγκοσμίως, και θα μπορούσαν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην επίλυση της κρίσης, βοηθώντας στο να συνεργαστούν και άλλοι ισχυροί παράγοντες, όπως η Ινδία. Ωστόσο, προς το παρόν και βάσει της πολιτικής Trump, αυτό το σχέδιο φαντάζει μακρινή πραγματικότητα (Cooney S., 2017).

Συμπερασματικά, γίνεται κατανοητό πως η κλιματική αλλαγή διαθέτει ένα ευρύ φάσμα επίδρασης, η οποία ξεκινά από τις φυσικές καταστροφές, τις οικονομικές ζημιές, τα ζητήματα ασφάλειας, και φτάνει πιο συγκεκριμένα στις γυναίκες. Ειδικότερα, οι γυναίκες κάτοικοι των λιγότερων ανεπτυγμένων χωρών που είναι άμεσα συνδεδεμένες με τη γη κρίνονται περισσότερο ευάλωτες, καθώς από τη μία πλευρά πρέπει να αντιμετωπίσουν τις καταστροφές και να δημιουργήσουν εκ νέου όσα έχασαν και, από την άλλη πλευρά, δεν διαθέτουν τα αναγκαία μέσα για να το επιτύχουν. Τα αποτελέσματα της φτώχειας σε συνδυασμό με τα θέματα υγείας που προκαλούνται στις γυναίκες από τις ρυπάνσεις τις καθιστούν ανίκανες να δράσουν μόνες. Γι’ αυτόν τον λόγο, πρέπει τώρα περισσότερο από ποτέ να δοθεί έμφαση στο ανθρώπινο στοιχείο και όχι σε πολιτικές στρατηγικές των μεγάλων παραγωγών ενέργειας όπως είναι η Αμερική και η Κίνα, καθώς η κλιματική αλλαγή μεταμορφώνεται από ένα εξαρχής καθαρά οικονομικό και περιβαλλοντικό ζήτημα σε ένα ολοένα και περισσότερο ανθρωπιστικό.

Πηγές:

1. The Climate Reality Project. (2018). How is climate change affecting women? https://www.climaterealityproject.org/blog/how-climate-change-affecting-women
2. Halton, M. (2018). Climate change impacts women more than men. https://www.bbc.com/news/science-environment-43294221
3. NRDC. (2017). How climate change impacts women. https://www.nrdc.org/stories/how-climate-change-impacts-women
4. The Women Thrive Alliance. (2009). How climate change affects women. https://womenthrive.org/how-climate-change-affects-women/
5. European Parliament. (2017). Climate change: mitigating the impact on women. http://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/society/20171201STO89304/climate-change-mitigating-the-impact-on-women
6. UN Women Watch. (2009). Women, Gender Equality and Climate change. http://www.un.org/womenwatch/feature/climate_change/downloads/Women_and_Climate_Change_Factsheet.pdf
7. Cooney S. (2017). How Climate Change specifically harms women. http://time.com/4799747/climate-change-women-paris-climate-deal/
8. Tugend, A. (2017). Women Crucial’s role in Combating Climate Change. https://www.nytimes.com/2017/04/01/us/womens-crucial-role-in-combating-climate-change.html
9. WIRED. (2018). What is climate change? The definition, causes and effects. http://www.wired.co.uk/article/what-is-climate-change-definition-causes-effects