Τον Οκτώβριο του 2000 το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ (UNSC) εξέδωσε το Ψήφισμα 1325. Σ’ αυτό για πρώτη φορά επισημαίνεται η διαφορετικότητα ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες όταν έρχονται αντιμέτωποι με τις συνθήκες και τις πληγές μίας πολεμικής σύγκρουσης. Γίνεται πλέον και τυπικά αντιληπτό ότι οι σεξουαλικού χαρακτήρα επιθέσεις σε συγκρουσιακές περιόδους τείνουν να πλήττουν μαζικά κυρίως γυναίκες και παιδιά. Αυτή η εγκληματική μέθοδος αναδεικνύεται σε μέθοδο πολέμου, καθώς και σε έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Η φυλετική αντίληψη (Gender Perspective) κερδίζει έδαφος. Ιδιαίτερα στα εδάφια υπ’ αριθμόν 9, 10 και 11 του Ψηφίσματος γίνεται εκτεταμένη αναφορά στην υποχρέωση παύσης της σεξουαλικής βίας. Αυτό που δεν αναφέρεται σε αυτό το Ψήφισμα για τη Γυναίκα, την Ειρήνη και την Ασφάλεια (WPS Agenda) είναι τα παιδιά που έχουν γεννηθεί έπειτα από σεξουαλική βία (βιασμούς) και, συνεπώς, δεν υπάρχει αναφορά στα δικαιώματά τους.

Toν Ιούλιο του 1998 υιοθετείται από τη Διάσκεψη της Ρώμης το ιδρυτικό καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ΔΠΔ – International Criminal Court, ICC) -γνωστό και ως Καταστατικό της Ρώμης-, το οποίο τέθηκε σε ισχύ το 2002. Το καταστατικό αυτό, παράλληλα με το Ψήφισμα 1325 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, τονίζει την αναγωγή της χρήσης σεξουαλικής βίας κατά τη διάρκεια πολέμου σε έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, ορίζοντας μάλιστα το περιεχόμενό της βάσει των μορφών που δύναται να λάβει. Συγκεκριμένα, κατά το Άρθρο 7 με τίτλο “Εγκλήματα κατά της Ανθρωπότητας”, στην παρ. 1, εδ. 7 και στην παρ. 2,  εδ. 6 γίνεται αναφορά στη σεξουαλική βία, και ως μέρος της παρουσιάζεται η “εξαναγκαστική εγκυμοσύνη” – δηλαδή “ο παράνομος, καταναγκαστικός και βίαιος εγκλεισμός μιας γυναίκας, η οποία αφήνεται έγκυος παρά τη θέλησή της, με σκοπό να επηρεαστεί η εθνοτική σύνθεση οποιουδήποτε πληθυσμού, ή να εκτελεστούν άλλες παραβιάσεις του Διεθνούς Δικαίου […]”.

Σημαντικά βήματα για την καταδίκη της σεξουαλικής βίας σημειώθηκαν κατά τη δράση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου για τη Γιουγκοσλαβία (ΔΠΔΓ – ICTY, 1993-2017). Ακόμη και τότε, όμως, δεν αναφερόταν αναλυτικά το τί προκύπτει απ’ όλα τα εδάφια, τις διατάξεις και τις νομολογίες για τα παιδιά που γεννήθηκαν έπειτα από βιασμούς σε περίοδο πολέμων (Conflict-Related Sexual Violence, CRSV – Σεξουαλική Βία σε Συγκρουσιακές Συνθήκες). Όπως έγινε και γίνεται αντιληπτό, τα παιδιά αυτά και τα δικαιώματά τους πρέπει προστατευθούν και, σαφώς, να αποζημιωθούν. Στο παγκόσμιο, όμως, αυτό πρόβλημα η διεθνής κοινότητα έκλεισε τα μάτια. Δυστυχώς, αυτή είναι μία τακτική ευρέως γνωστή όταν πρόκειται για άμεση δράση κατά της ανθρώπινης εξαθλίωσης.

Τα παιδιά στο περιθώριο

Το 2016 για πρώτη φορά καταδικάζεται ο διοικητής του LRA (Lord’s Resistance Army – Αντιστασιακός Στρατός του Κυρίου) της Uganda, Dominic Ongwen, για εξαναγκαστική εγκυμοσύνη υπό το Διεθνές Ποινικό Δίκαιο. Όπως καταγράφηκε, ο Ongwen υπήρξε και θύμα, αλλά και θύτης σεξουαλικής βίας. Από τις σεξουαλικής φύσεως εγκληματικές δράσεις του ίδιου και του λοιπού LRA ήρθαν στη ζωή παιδιά τα οποία προέκυψαν από μία τεχνική σαν κάποιο “παιδομάζωμα” νεαρών αγοριών και κοριτσιών του ίδιου του αντιστασιακού αυτού μορφώματος. Τα κορίτσια υπόκειντο σε εξαναγκαστική εγκυμοσύνη από τα μέλη του στρατεύματος, με σκοπό κάποια εθνοτική ζύμωση. Ενόσω η υπόθεση εξελισσόταν, οι περισσότεροι στράφηκαν στη χειραγώγηση του Ongwen και πολλών άλλων μελών του LRA από την παιδική τους ηλικία, συζητώντας αν όντως έπρεπε να υπερισχύσει ο χαρακτηρισμός του θύτη έναντι του θύματος, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα παιδιά που προέκυψαν από τις περίπου 60.000 απαγωγές αγοριών και κοριτσιών από τον LRA. 

Ο Dominic Ongwen λίγο μετέπειτα της μεταφοράς του στις Λαϊκές Αμυντικές Δυνάμεις της Uganda

Τα παιδιά, όμως, που προέκυψαν από αυτά τα εγκλήματα, όπως και από άλλα ίδιας φύσεως, έως πρόσφατα δεν αντιμετωπίζονταν ως όφειλαν σύμφωνα με τη Συνθήκη για τα Δικαιώματα του Παιδιού του 1990. Σύμφωνα με αυτή, τα παιδιά -δηλαδή, οι άνθρωποι κάτω των δεκαοκτώ ετών (Άρθρο 1)- τα οποία προέκυψαν από βιασμό εν καιρώ πολέμου απολαμβάνουν σωματική και ψυχική προστασία, καθώς και όλα τα δικαιώματα που ορίζει η Συνθήκη, αφού συμπεριλαμβάνονται στο σύνολο των παιδιών που πρέπει να λαμβάνουν προστασία από τα κράτη-μέρη αυτής.

Παρά τη Συνθήκη, όμως, και κάθε πολιτική του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των παιδιών, τα παιδιά από βιασμό εν καιρώ πολέμου παραμένουν στο περιθώριο, και στιγματίζονται. Σε όλες τις εθνοτικές -και μη- ένοπλες συγκρούσεις οι ταυτότητες των παιδιών συνδέονται με τους δράστες-πατέρες, και στιγματίζονται με συλλογικά ονόματα, όπως “μωρά Chetnik” (Βοσνία) -Chetnik οριζόταν κάποιος ως μέλος σλαβικών εθνικιστικών κινήσεων άτακτου πολέμου ή ανταρτοπολέμου στα Βαλκάνια, οι οποίες ήταν ενεργές κυρίως κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο-, “παιδιά του μίσους” (Rwanda), “παιδιά Kony” (Uganda) και “los periquitos” (Κολομβία). 

Μέρος του έργου “Παιδιά στη Rwanda που προήλθαν από βιασμό” του φωτογράφου Jonathan Torgovnik

Τα παιδιά αυτά, όπως έχει παρατηρηθεί (Neenan, 2018), συχνά λείπουν από επίσημα έγγραφα του ΔΠΔ – κάτι που ίσως να μην αποτελούσε τυχαία απροσεξία, αλλά τη δημιουργία μίας νομιμοποιημένης αφάνειας, μίας εθελούσιας τύφλωσης και άρνησης ενασχόλησης με τα εκάστοτε κράτη που με τον παραγκωνισμό και στιγματισμό αυτών των παιδιών παραβιάζουν τη Συνθήκη για τα Δικαιώματα του Παιδιού, τη Γενική Αρχή της μη Διάκρισης, τη Σύμβαση για την Εξάλειψη των Διακρίσεων, αλλά και το ίδιο το Καταστατικό της Ρώμης – αυτό, δηλαδή, του ΔΠΔ. Η C. Carpenter, επίκουρη καθηγήτρια πολιτικής επιστήμης του Πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης-Amherst, με ειδίκευση στις διεθνείς σχέσεις, στην πολιτική και φυλετική βία, αλλά και στα ανθρώπινα δικαιώματα, προτείνει στο έργο της “Forgetting Children Born of War: Setting the Human Rights Agenda in Bosnia and Beyond” ότι το αδίκημα “όχι μόνο περιθωριοποιεί τα παιδιά ως κατόχους δικαιωμάτων, αλλά τα πλαισιώνει και τα στιγματίζει δια του νόμου ως “παιδιά του εχθρού””.

Προτάσεις για τροποποιήσεις

Τον Σεπτέμβριο του 2017, στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, παρουσιάστηκε ένα εγχείρημα του Ηνωμένου Βασιλείου που έμελλε να λάβει την προσοχή που του άρμοζε: μια αναφορά για Διεθνή Δράση με Αρχές και Προτάσεις για την αντιμετώπιση κάθε στίγματος, και για την παροχή περίθαλψης και αποζημιώσεως των θυμάτων (Principles for Global Action).

Στην αναφορά του Ηνωμένου Βασιλείου για Διεθνή Δράση εντοπίζονται πέντε (5) αρχές, των οποίων η εφαρμογή -κυρίως από το ΔΠΔ- θα μπορούσε να συνεισφέρει στην αποτροπή και εξάλειψη του στιγματισμού. Ως πρώτη αρχή προκύπτει η άμεση αναφορά στη ρίζα η οποία προκαλεί τον στιγματισμό, χωρίς περιθώρια ασυδοσίας και ανοχής στη σεξουαλική βία κατά τη διάρκεια συγκρούσεων, και στον στιγματισμό που προκύπτει, εμπερικλείοντας μία ανάλυση σχετικά με τα φύλα, το πώς προσβάλλονται εν καιρώ συγκρούσεων, και ποια τα αποτελέσματα της προσβολής, ώστε να καταδικάζονται αυτά τα εγκλήματα ως εγκλήματα πολέμου, και να σταματήσει να διαιωνίζεται ο στιγματισμός. Κατά τη δεύτερη αρχή, είναι επιθυμητή η αποφυγή του ερεθισμού των υπό στίγμα ομάδων, εφαρμόζοντας μία μη-στηγματιστική επικοινωνιακή πολιτική, και υιοθετώντας γενικούς ορισμούς της αρχής της CRS βίας (Conflict-Related Sexual Violence). Η τρίτη και η τέταρτη αρχή προβάλλουν την ανάγκη της εστίασης στην προστασία των θυμάτων και των επιζώντων που μαστίζονται από διακρίσεις, και η πέμπτη αρχή αναφέρεται σε μια ολοκληρωμένη προσέγγιση (comprehensive approach) της αντιμετώπισης του στιγματισμού, λαμβάνοντας υπ’ όψιν όλους τους απαραίτητους παράγοντες – όπως αυτόν των πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων. Με τις δέκα (10) προτάσεις που ακολουθούν δίνεται έμφαση στις ανάγκες και στα δικαιώματα των θυμάτων/επιζώντων, καθώς και στην προστασία και αποζημίωση αυτών, δηλαδή των παιδιών και των φροντιστών τους (συνήθως μητέρες).

Αντί επιλόγου

Στην Υπόθεση Bemba του ΔΠΔ, και στην έκθεση εμπειρογνωμόνων που συστάθηκε εξ αυτής φαίνεται πως ξεπεράστηκε η Υπόθεση Ongwen, αφού για πρώτη φορά τα παιδιά από βιασμό εν καιρώ συγκρούσεων έλαβαν αποζημιώσεις. Δυστυχώς, αυτό δεν ίσχυσε και στην περίπτωση της Κολομβίας όπου, παρά την ενεργό δράση αρμόδιων οργανισμών και τον σχετικό νόμο 1448 για την αποκατάσταση των θυμάτων, κανένα παιδί που γεννήθηκε από βιασμό κατά τη διάρκεια της κολομβιανής σύγκρουσης δεν έχει λάβει αποζημίωση. 

Μέρος του έργου “Παιδιά στη Rwanda που προήλθαν από βιασμό” του φωτογράφου Jonathan Torgovnik

Οι περιπτώσεις Ongwen και Bemba μπορούν να δράσουν ως καταλύτες αν τις εκμεταλλευτούν και τα εθνικά δικαστήρια συγχρόνως με το ΔΠΔ, προκαλώντας έτσι την ενίσχυση της παγκόσμιας συνείδησης για την αναγνώριση και την υποστήριξη αυτής της ομάδας θυμάτων. Αντ’ αυτού, το ΔΠΔ εμφανίζεται τόσο αδρανές ώστε θα μπορούσε να θεωρηθεί πως δεν υπάρχει καν. Δεν έχει στραφεί ξεκάθαρα κατά των κρατών που παραβιάζουν το Διεθνές Δίκαιο – όπως η Uganda, στην οποία ακόμη αναμένονται οι αποζημιώσεις. Οφείλει, λοιπόν, το ΔΠΔ να εκμεταλλευτεί και να χρησιμοποιήσει τις δυνατότητές του για τον τερματισμό της δυστυχίας και για την απονομή δικαιοσύνης, ξεφεύγοντας από τον κίνδυνο καταπάτησης της φωνής των θυμάτων, και δίνοντας ένα οριστικό τέλος στην ασυδοσία, πιστά σε όσα δίδαξε το ΔΠΔΓ.

Πηγές:

1. ChildrenChangeColombia.org (n.d.). Why in Colombia. http://www.childrenchangecolombia.org/en/about-us/why-colombia
2. Kersten, M. (2016). We Need to Talk About Ongwen: The Plight of Victim-Perpetrators at the ICC. https://justiceinconflict.org/2016/04/19/we-need-to-talk-about-ongwen-the-plight-of-victim-perpetrators-at-the-icc/
3. London School of Economics and Political Science, Neenan, J. (2017). The Global Principles to end stigma can be a tool for resurfacing the rights of children born of war. http://blogs.lse.ac.uk/wps/2017/09/22/the-global-principles-to-end-stigma-can-be-a-tool-for-resurfacing-the-rights-of-children-born-of-war/
4. ICC. (2016) SITUATION IN UGANDA IN THE CASE OF THE PROSECUTOR v. DOMINIC ONGWEN. https://www.icc-cpi.int/CourtRecords/CR2016_06511.PDF
5. Stoprapenow.com (2017). Report of the Secretary-General (UN) on Conflict-Related Sexual Violence.http://www.stoprapenow.org/uploads/advocacyresources/1494280398.pdf
6. PSVI. (n.d.). PRINCIPLES FOR GLOBAL ACTION. https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/645636/PSVI_Principles_for_Global_Action.pdf
7. Neenan, J. (2018). The Role of the ICC in Protecting the Rights of Children Born of Rape in War. https://www.ejiltalk.org/the-role-of-the-icc-in-protecting-the-rights-of-children-born-of-rape-in-war/
8. ICC. (2017). EXPERT REPORT ON REPARATION: Situation in the Central African Republic In the Case of The Prosecutor v. Jean-Pierre Bemba Gombo. https://www.icc-cpi.int/RelatedRecords/CR2017_07036.PDF
9. ICC. (2016). Policy on Children. https://www.icc-cpi.int/iccdocs/otp/20161115_OTP_ICC_Policy-on-Children_Eng.PDF
10. OHCHR. (n.d.). Convention on the Rights of the Child 1989. http://www.ohchr.org/EN/ProfessionalInterest/Pages/CRC.aspx
11. UNSC. (n.d.). Resolution 1325. http://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9%7D/WPS%20SRES1325%20.pdf
12. ICC. (n.d.). ROME STATUE. https://www.icc-cpi.int/nr/rdonlyres/ea9aeff7-5752-4f84-be94-0a655eb30e16/0/rome_statute_english.pdf