Για να αναζητήσει κανείς τις συνέπειες της μεγάλης οικονομικής κρίσης του 2009, θα πρέπει να φτάσει πολύ παραπέρα από τα εγχειρίδια μακροοικονομίας, τους δείκτες και τα κριτήριά της. Ακολουθώντας τα ίχνη της, η κρίση κρύβεται πίσω από την όξυνση των κοινωνικών προβλημάτων – μια κατάσταση που εκδηλώνεται παίρνοντας νέες και πρωτόγνωρες μορφές, ή αναβιώνοντας παλιά φαντάσματα του παρελθόντος. Με σιγουριά ανάλογη του νόμου της φυσικής περί της δράσης (και ισάξιας αντίδρασης αυτής), μια κρίση αυτού του μεγέθους και του βεληνεκούς είναι φυσικό να έχει και αντάξια αποτελέσματα.

Έπειτα από την αποτυχία της σοσιαλδημοκρατίας, σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, να διαχειριστεί την κρίση, και τη μετανάστευση που αυξάνεται σε σταθερή αναλογία με τη ξενοφοβία του κόσμου, και επωφελούμενη από το πολιτικό-ιδεολογικό κενό που δημιούργησε η αποτυχία αυτή, η ακροδεξιά εμφανίστηκε και προωθήθηκε –σε πολλές περιπτώσεις, ακόμα και απροκάλυπτα– ως η μόνη λύση. Είναι η εποχή των άκρων και των ακραίων, η εποχή των τεράτων, όπως έλεγε και ο Antonio Gramsci. Η υποβόσκουσα ξενοφοβία, οι αλησμόνητες μεγάλες ιδέες και η ανωτερότητα του έθνους έμοιαζαν να περιμένουν την ευκαιρία τους για να ξεπηδήσουν μέσα από την κρίση, με την πιο απροκάλυπτη και αποκρουστική μορφή εθνικιστικών, ρατσιστικών ακόμα και νεοναζιστικών μορφωμάτων. Αυτού του είδους τα μορφώματα –ενισχυμένα από την λαϊκή δυσαρέσκεια, την προβολή τους ως αντισυστημικά κινήματα και ιδεολογίες, και πάντα σε συνδυασμό με λαϊκιστική ρητορική– επιδίωξαν τη συμμετοχή τους στο δημόσιο βίο, και την οργάνωσή τους σε κόμματα και δίκτυα, χωρίς το αποτέλεσμα βέβαια να είναι παντού το ίδιο.

Σε ορισμένες χώρες, τέτοιου είδους κόμματα και οργανώσεις δικάζονται με την κατηγορία της εγκληματικής οργάνωσης, και σε άλλες αναλαμβάνουν την κυβέρνηση και τα υπουργεία. Η άνοδος της ακροδεξιάς –και της νοσηρής αντίληψής τους περί ανωτερότητάς τους– είναι πλέον μια πραγματικότητα, ακόμα και στα λίκνα της δημοκρατίας. Το Εθνικό Μέτωπο της Le Pen στη Γαλλία, το AfD στη Γερμανία, οι Σουηδοί Δημοκράτες που έφτασαν μια ανάσα από τη νίκη στις πρόσφατες εκλογές, το Κόμμα της Ελευθερίας του Geert Wilders στην Ολλανδία, και η Χρυσή Αυγή στα μέρη μας είναι μερικά παραδείγματα μόνο από τη γειτονιά μας, για να μην φτάσουμε στους Trump, Bolsonaro, Duterte κλπ.

Άνοδος της ακροδεξιάς στην Ευρώπη. Πηγή:www.statista.com

H άνοδος της ακροδεξιάς, όμως, δεν σταματάει εκεί. Καθώς ο 9^ος χρόνος της κρίσης κοντεύει στο τέλος του –σε αντίθεση με την ίδια την κρίση που ζει και βασιλεύει–, στην Ευρώπη συναντά κανείς αυταρχικές κυβερνήσεις, που βασίζουν την εκλογή και την επιβίωσή τους, αφενός, στη ρητορική μίσους και το λαϊκισμό, ώστε να προπαγανδίσουν αντιμεταναστευτικές πολιτικές, περιορισμό των ελευθεριών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και, αφετέρου, στα εθνικιστικά συνθήματα ενός υποκριτικού πατριωτισμού, ώστε να εξεγείρουν το λαϊκό αίσθημα, και να προωθήσουν το μεγαλοϊδεατισμό ή την ανωτερότητα του έθνους.

Ανελεύθερες Δημοκρατίες και Άξονες

Η αρχή έγινε με την ανάδειξη του Αυστριακού Λαϊκού Κόμματος σε κυβέρνηση (σε συνεργασία με το ακροδεξιό Κόμμα της Ελευθερίας), και τον Sebastian Kurz σε Καγκελάριο, ενώ συνεχίστηκε με την επίτευξη (υπέρ) πλειοψηφίας από τον Orbán στο κοινοβούλιο της Ουγγαρίας. Το 2018, η ακροδεξιά και ο λαϊκισμός σημείωσαν μια (ακόμη) μεγάλη νίκη, την Ιταλία. Ο συνασπισμός Λέγκα (η ακροδεξιά Λίγκα του Βορρά και το Κίνημα των 5 Αστέρων, εκείνου του αθώου Grillo) κατάφερε να σχηματίσει κυβέρνηση, και από νωρίς έδειξε τις διαθέσεις του.

Η φράση «ανελεύθερη δημοκρατία» ειπώθηκε (σε ελεύθερη μετάφραση) σε ομιλία του Viktor Orbán, πρωθυπουργού της Ουγγαρίας, προσπαθώντας να προσδιορίσει το δικό του όραμα για το πολίτευμα και τη σημασία του κράτους, καθώς και των κρατικών μηχανισμών σε αυτό. Τη σκυτάλη πήρε ο καγκελάριος της Αυστρίας, για να προτείνει τη δημιουργία ενός «άξονα των προθύμων (Ιταλίας-Αυστρίας-Βαυαρίας), με σκοπό την εφαρμογή μιας αντιμεταναστευτικής πολιτικής στα μεταξύ τους σύνορα.

Μέσα σε αυτό το νέο είδος δημοκρατίας που μοιάζει τόσο παρωχημένη, οι «ακραίοι» της Ευρώπης προσπαθούν να ισορροπήσουν την αυταρχική επιβολή τους στο εσωτερικό, με την ταυτόχρονη διατήρηση –έστω και προσχηματικά– μιας δημοκρατικής οργάνωσης των θεσμών και διαδικασιών, ώστε να την προβάλλουν στο εξωτερικό, και κυρίως στην Ε.Ε., η οποία, ανάμεσα στα κριτήρια της Κοπεγχάγης, ορίζει ρητά ως προϋπόθεση ένταξης και παραμονής ενός κράτους-μέλους, το δημοκρατικό πολίτευμα. Αυτό, βέβαια, χωρίς μεγάλη επιτυχία.

Το πρώτο πρόβλημα που προκύπτει είναι ότι, πλέον, η μεταναστευτική πολιτική, η αυξημένη επιτήρηση και τα σύμφωνα σταθερότητας της Ε.Ε. τίθενται ενάντια στα αντιμεταναστευτικά μέτρα των κυβερνήσεων αυτών, και στις εθνικές πολιτικές προστατευτισμού της εγχώριας οικονομίας και παραγωγής. Το δεύτερο –και βαθύτερο– πρόβλημα είναι πως αυτές οι ανελεύθερες δημοκρατίες στήνουν ένα αντισυστημικό προφίλ, που κερδίζει υποστηρικτές τόσο στο εσωτερικό εκλογικό σώμα, όσο και στους αδικημένους του συστήματος διεθνείς δρώντες.

Οι κυβερνήσεις παραμένουν πιστές στις προεκλογικές τους δεσμεύσεις και υποσχέσεις (σπάνιο για την εποχή), προσπαθώντας να επιβληθούν εντός της Ε.Ε., με το να τροφοδοτούν το ηθικό των φοβισμένων πολιτών, μέσω της λαϊκιστικής ρητορικής τους. Ταυτόχρονα, το μεγαλύτερο κόμμα της Σλοβενίας και μεγάλος νικητής των εκλογών (ακροδεξιό SDS) βρίσκεται σε συμμαχία με τον Orbán, ενώ ο πρωθυπουργός της Τσεχίας Babiš δήλωσε πως οι εκλογικές νίκες σε Αυστρία, Ουγγαρία, Ιταλία και Σλοβενία αποδεικνύουν πως η πολιτική τους στο μεταναστευτικό αρχίζει να εξαπλώνεται.

Δούρειος Ίππος Για Την Ε.Ε.

Πηγή: www.times.com

Η Ε.Ε., μέσα από μια πολυετή πορεία εξέλιξης και αλλαγής, κατέληξε σε ένα προσεκτικά οργανωμένο και δομημένο θεσμικό και πολιτικό «οικοδόμημα», με αρμοδιότητες και εξουσία που ξεπερνούν, σε αρκετές περιπτώσεις, τις αντίστοιχες των κρατών-μελών της. Τις αρμοδιότητες αυτές τις μοίρασε στα διάφορα όργανά της, και καθόρισε αυστηρές διαδικασίες για λόγους διαφάνειας και αλληλοελέγχου. Ωστόσο, οι εμπνευστές της Ένωσης δεν κατάφεραν να κρύψουν την –ολοένα και πιο αισθητή πλέον– έλλειψη δημοκρατικής νομιμοποίησής της, αφού οι μόνοι άμεσα εκ των λαών εκλεγμένοι είναι οι βουλευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το οποίο –αν και πρόσφατα απέκτησε αυξημένες αρμοδιότητες και ρόλο εντός του εποικοδομήματος– απέχει πολύ από το να είναι το αποφασίζον όργανο της Ε.Ε..

Για να καλυφθεί αυτή η έλλειψη (που δημιουργούσε ανησυχίες τόσο στους λαούς, όσο και στις κυβερνήσεις), θεσπίστηκαν αυστηρές διατάξεις, μέτρα και κυρώσεις, και καθιερώθηκαν κριτήρια εισδοχής για να εξασφαλιστεί κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά μια αμοιβαία κατανόηση μεταξύ των κρατών-μελών. Πολλές φορές, όμως, οι διαδικασίες αποδείχτηκαν δύσκαμπτες και προβληματικές – κάποιες φορές, ακόμα και ανύπαρκτες (αποπομπή κράτους-μέλους). Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το άρθρο 7 της Συνθήκης για την Ε.Ε., στο οποίο θα αναφερθούμε στη συνέχεια.

Τα δύο σημαντικότερα προβλήματα τα οποία κλήθηκε να αντιμετωπίσει η Ε.Ε. ήταν, φυσικά, η οικονομική κρίση, και το τεράστιο προσφυγικό ρεύμα που δημιούργησε ο πόλεμος στη Συρία και η αστάθεια στη Μέση Ανατολή. Η αντιμετώπιση τους όχι μόνο δεν είχε επιτυχία, αλλά, αντίθετα, έριξε ακόμα περισσότερο λάδι στη φωτιά. Τα κράτη-μέλη βυθίστηκαν στην «αιώνια» λιτότητα, μέσω μνημονίων και διαρκών Συμφώνων Σταθερότητας, ενώ η κατανομή των προσφύγων (με βάση τις Συμφωνίες του Δουβλίνου) δημιούργησε αποθήκες ψυχών, και νέα «στρατόπεδα συγκέντρωσης» σε ολόκληρη την ήπειρο.

Η δυσαρέσκεια των λαών και των κυβερνήσεων εντός της Ε.Ε. μεγαλώνει διαρκώς, όσο η ξενοφοβική πολιτική της Ουγγαρίας, Αυστρίας και Ιταλίας μοιάζει να βρίσκει υποστηρικτές σε κάθε γωνιά της Ευρώπης. Η Ιταλία, μάλιστα, πρόσφατα επικύρωσε έναν εθνικό προϋπολογισμό, παρά τις έντονες αντιδράσεις της Ε.Ε. επ’ αυτού.  Η Επιτροπή, αντιλαμβανόμενη ότι κρατάει στα χέρια της μια ωρολογιακή βόμβα έτοιμη να εκραγεί, αποφάσισε να λάβει μέτρα εναντίον της Ουγγαρίας, και προς παραδειγματισμό των υπόλοιπων, τα οποία δεν είναι άλλα από την ενεργοποίηση του άρθρου 7 παράγραφος 1 της Σ.Ε.Ε., που αφορά την παραβίαση από ένα κράτος-μέλος των αξιών και των υποχρεώσεών του, όπως αυτά ορίζονται στις συνθήκες της Ε.Ε..

Με βάση το εν λόγω άρθρο, τον περασμένο Σεπτέμβρη, τα 2/3 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ενεργοποίησαν τη διαδικασία της διαπίστωσης ύπαρξης σοβαρού κινδύνου παραβίασης των αξιών του άρθρου 2. Έτσι, το Συμβούλιο καλείται να αποφασίσει ομόφωνα για την ύπαρξη της παραβίασης (άρθρο 7, παρ. 2), και να επιβάλλει με ειδική πλειοψηφία τις κυρώσεις που φτάνουν έως και τη στέρηση ψήφου (άρθρο 7, παρ. 3). Σε μια συντονισμένη κίνηση, το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα –ο συνασπισμός των κεντροδεξιών, κατά βάση, κομμάτων στο Ευρωκοινοβούλιο (π.χ. Νέα Δημοκρατία, Χριστιανοδημοκρατικοί κ.α.)– επιτέθηκε με τη σειρά του στον Orbán και το κόμμα του, με τον πρόεδρο του Ε.Λ.Κ. να δηλώνει δυσαρεστημένος από την ξενοφοβική και αντιδημοκρατική πολιτική του «πρώην φίλου» του, και έτοιμος να αναλάβει την ευθύνη αποπομπής του από το ευρωπαϊκό κόμμα.

Ωστόσο, όπως προαναφέρθηκε, η πολιτική των χωρών αυτών έχει βρει υποστηρικτές,  τόσο στο εξωτερικό, όσο και στο εσωτερικό. Ήδη, η Πολωνία έχει δηλώσει ότι είναι έτοιμη να μπλοκάρει με veto κάθε προσπάθεια του Συμβουλίου να επιβάλλει κυρώσεις στην Ουγγαρία, ενώ ακόμα και η επίτευξη ειδικής πλειοψηφίας φαντάζει μακρινό σενάριο με την Ιταλία, την Αυστρία και τις χώρες του Βίσεγκραντ στο πλευρό της. Ταυτόχρονα, οι δηλώσεις του αρχηγού του Ε.Λ.Κ. για απομάκρυνση του Orbán προκάλεσαν τις έντονες αντιδράσεις των ευρωκοινοβουλευτικών ομάδων που δρουν εντός της (Forza Italia), ενώ, στην ψηφοφορία για την ενεργοποίηση του άρθρου 7, αρκετοί ευρωβουλευτές του Ε.Λ.Κ. από την Αγγλία, τη Γερμανία κ.α. στήριξαν την ουγγρική κυβέρνηση.

Η ακροδεξιά έχει πια στεριώσει και αναγνωριστεί στην ευρωπαϊκή κοινωνία και πολιτική. Πλέον μοιάζει έτοιμη να κάνει και το επόμενο βήμα. Πράγματι, με τις ευρωεκλογές του 2019 να πλησιάζουν, τις κεντροδεξιές, κεντρώες και σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις να μοιάζουν ανίκανες να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τα φλέγοντα προβλήματα, και  την Ε.Ε. να συνεχίζει στην ίδια αδιέξοδη πολιτική της, που μονάχα επιτείνει το πρόβλημα αντί να το αντιμετωπίζει, ο κίνδυνος να παραδοθεί το ενισχυμένο με επιπλέον αρμοδιότητες Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στα χέρια ενός συνασπισμού των ακροδεξιών λαϊκιστών του Salvini, Orbán, Kurz, Le Pen, και των απανταχού εθνικιστών της ηπείρου, μοιάζει όλο και πιο κοντινός.

Κρυμμένοι μέσα στο Δούρειο Ίππο τους, οι ακροδεξιοί περιμένουν να πέσει το σκοτάδι πάνω από την Ευρώπη για να ξεκινήσουν…

Πηγές:

1. Deutsche Welle. (2018). Austria’s Sebastian Kurz wants a migration ‘axis of the willing’ with Germany, Italy. https://www.dw.com/en/austrias-sebastian-kurz-wants-a-migration-axis-of-the-willing-with-germany-italy/a-44205563
2. Deutsche Welle. (2018). Hungary’s Viktor Orban challenges EU over Article 7 sanctions. https://www.dw.com/en/hungarys-viktor-orban-challenges-eu-over-article-7-sanctions/a-45636077?fbclid=IwAR1-Z_ecxmhVzbM2_5XRnyb06US12hOjEtSjJkrPBygFTvPo_3IiJodBnrw
3. Frej, W. and Robins-Early, N. (2018). A Guide To The Far-Right Power Players Tearing Europe Apart. https://www.huffingtonpost.com/entry/guide-far-right-players-europe_us_5b7bf18ee4b0a5b1febee47a?guccounter=1
4. Lloyd, J. (2018). The new Illiberal International. https://www.newstatesman.com/world/2018/07/new-illiberal-international
5. Nougayrède, N. (2018). Europe’s democrats must unite to prevent a far-right takeover. https://www.theguardian.com/commentisfree/2018/jun/19/europe-progressive-far-right-eu-liberal
6. Shepp, J. (2018). The Far Right Aims to Take Control of the European Union Next Year. http://nymag.com/intelligencer/2018/08/far-right-aims-take-over-european-union.html?gtm=bottom&gtm=bottom