Το Κόσοβο είναι μια περιοχή μεγάλης ιστορικής σημασίας, τόσο για τη Σερβία, όσο και για την Αλβανία. Η Αλβανοί στήριξαν την αλβανικότητα της περιοχής, βασιζόμενοι στην μακραίωνη παρουσία τους στην περιοχή, ενώ οι Σέρβοι από την πλευρά τους τονίζουν ότι το Κόσοβο αποτελεί την καρδιά του έθνους τους, και ιερό τόπο για αυτό. Κατά τον 20^ο αιώνα αποτέλεσε «μήλο της έριδος», και έγινε επίκεντρο μεγάλων συγκρούσεων που αποσταθεροποίησαν την περιοχή των Βαλκανίων.

Η περιοχή ενσωματώθηκε στο Βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας το 1929, και αποτέλεσε αυτόνομη περιοχή της Σερβίας, στο πλαίσιο της Σοσιαλιστικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας. Οι πληθυσμιακές ισορροπίες άλλαξαν αρκετές φορές, καθιστώντας μειονότητα άλλες φορές τους Σέρβους και άλλες τους Αλβανούς – ωστόσο, πάντα αυτές ήταν οι δύο βασικές εθνοτικές ομάδες. Σε πολλές περιπτώσεις, μέχρι και τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, προκλήθηκαν αρκετές αναταραχές και επεισόδια, καθώς οι Αλβανοί του Κοσόβου ζητούσαν αυτό να γίνει ανεξάρτητη δημοκρατία στο πλαίσιο της Ομοσπονδιακής Ένωσης, ενώ οι Σέρβοι της περιοχής φοβόντουσαν τη σταδιακή εξόντωσή τους από το αλβανικό στοιχείο. Αυτούς τους φόβους εκμεταλλεύτηκε ο Slobodan Milosevic για να αναρριχηθεί στην εξουσία. Το 1899, ως πρόεδρος της Σερβίας, ήρε το αυτόνομο καθεστώς της επαρχίας του Κοσόβου, προκαλώντας και πάλι αναταραχές.

Με την πτώση του σοσιαλισμού, μία-μία όλες οι δημοκρατίες που αποτελούσαν το κράτος, έσπευσαν να κηρύξουν την ανεξαρτησία τους. Άλλες το πέτυχαν αναίμακτα, όπως η Π.Γ.Δ.Μ., και άλλες μετά από σκληρές και αιματηρές συγκρούσεις, όπως οι περιπτώσεις της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και της Κροατίας. Το Κόσοβο δεν άργησε να κηρύξει την ανεξαρτησία του. Το Μάιο του 1992 διεξήχθη δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία, ενώ εξελέγη και ο Ibrahim Rugova ως ανεπίσημος πρόεδρος. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ήταν υπέρ της ανεξαρτησίας, ωστόσο δεν αναγνωρίστηκε από τη διεθνή κοινότητα. Ο πόλεμος που ακολούθησε ανάμεσα στον Απελευθερωτικό Στρατό του Κοσόβου και τη Σερβία ήταν σκληρός, και το 1999 κρίθηκε αναγκαία η επέμβαση των ξένων δυνάμεων για να τερματιστεί. Η επιμονή του Milosevic να μην δέχεται καμία προτεινόμενη λύση, οδήγησε στον βομβαρδισμό της Σερβίας, που έλαβε χώρα από τον Μάρτιο μέχρι τον Ιούνιο του 1999.

Το ψήφισμα 1244

Με στόχο την επίλυση του ζητήματος του Κοσόβου, στις 10 Ιουνίου 1999 το Συμβούλιο Ασφαλείας πέρασε το Ψήφισμα 1244, το οποίο προέβλεπε την μεταβατική διοίκηση του Κοσόβου από τα Ηνωμένα Έθνη (United Nations Mission in Kosovo [UNMI]), και εξουσιοδότησε τη Δύναμη του Κοσόβου (Kosovo Force [KFOR]), μία ειρηνευτική μονάδα καθοδηγούμενη από το NATO. Το Ψήφισμα 1244 στηρίχτηκε σε αποφάσεις που είχε πάρει το Συμβούλιο Ασφαλείας κατά τη διάρκεια της κρίσης στο Κόσοβο, οι οποίες είχαν βασιστεί στο κεφάλαιο VII του χάρτη για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την αποκατάσταση της ειρήνης, ενώ προέβλεπε την αυτονομία του Κοσόβου μέσα στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας, και επιβεβαίωσε την εδαφική ακεραιότητα της Γιουγκοσλαβίας.

Με την απόφαση 1244, το Κόσοβο δεν ανακηρύχτηκε ανεξάρτητο, ούτε διασφαλίστηκε το μελλοντικό του καθεστώς, αν και στο κείμενο έμενε ανοιχτή η πιθανή μελλοντική ανεξαρτητοποίησή του, κάτι για το οποίο το Κόσοβο σίγουρα δεν ήταν έτοιμο στην παρούσα στιγμή. Η εξουσία του μεταβιβάστηκε στα προσωρινά θεσμικά όργανα, σκοπός των οποίων ήταν, εκτός των άλλων, να διασφαλιστεί και η σερβική μειονότητα που είχε γίνει στόχος επιθέσεων. Από την πλευρά τους, οι Κοσοβάροι δεν ήταν ευχαριστημένοι με την απόφαση, αφού βασικός τους στόχος ήταν η ανεξαρτησία, ενώ η Γιουγκοσλαβία, από την πλευρά της, ήταν και αυτή απογοητευμένη.

Συνταγματικό Πλαίσιο

Ένα ακόμα σημαντικό γεγονός για την πορεία του Κοσόβου αποτέλεσε η υπογραφή του Συνταγματικού Πλαισίου για την Προσωρινή Αυτοδιοίκηση. Ο διοικητής του ΟΗΕ στο Κόσοβο, Hans Hekerup, ανακοίνωσε στις 14 Μαϊου 2001 το «συνταγματικό πλαίσιο για μια προσωρινή κυβέρνηση», το οποίο προέβλεπε το σχηματισμό κοινοβουλίου και κυβέρνησης υπό τον έλεγχο του ΟΗΕ, μετά τις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου, τις οποίες κέρδισε ο Rucova. Προέκυψε μια μοιρασμένη διαδικασία λήψης αποφάσεων μεταξύ της UNMIK και των Προσωρινών Θεσμικών Οργάνων για την Αυτοδίοικηση του Κοσόβου, όμως βρήκε αντίθετες και την αλβανική και τη σερβική πλευρά. Οι πρώτοι ήταν απογοητευμένοι από την απουσία πρόβλεψης για ανεξαρτησία, ενώ οι δεύτεροι έβλεπαν σκεπτικά την ολοένα και μικρότερη επιρροή τους στην περιοχή, ανησυχώντας, παράλληλα, για τη σερβική μειονότητα της περιοχής. Η πάγια σερβική θέση στο ζήτημα ήταν η ευρεία αυτονομία του Κοσόβου στο κράτος τους, και η εξασφάλιση της ασφάλειας της σερβικής μειονότητας και των σερβικών μνημείων.

Το σερβικό πογκρόμ 17-18 Μαρτίου 2004

Παράλληλα, η συνεχιζόμενη οικονομική εξασθένιση της περιοχής, με την ανεργία και τη φτώχια στα ύψη, και την υπονόμευση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το οργανωμένο έγκλημα, οδήγησε σε πτώση της δημοτικότητας της UNMIK, της οποίας το έργο θεωρήθηκε αποτυχημένο. Η ένταση ανάμεσα στις δύο πλευρές ήταν συνεχής, και οι συγκρούσεις συνεχώς αυξάνονταν.

Οι Σέρβοι του Κοσόβου, αν και υποκινήθηκαν από τον Kofi Annan να συμμετάσχουν στις εκλογές του 2004, καθώς ήταν ο μόνος τρόπος να προωθήσουν τα συμφέροντά τους, δεν συμμετείχαν, καθώς μόνο το 1% αυτών έλαβε μέρος. Νικητής των εκλογών ήταν και πάλι ο Rucova, όμως το µποϊκοτάζ των εκλογών οδήγησε σε μεγαλύτερες αναταραχές.

Τα περιστατικά βίας ήταν συχνό φαινόμενο, όπως προαναφέρθηκε. Έτσι, στις 15 Μαρτίου, η είδηση της πυρπόλησης ενός Σέρβου έφηβου αποτέλεσε αφορμή διαδηλώσεων. Την επόμενη μέρα έγινε γνωστό στα ΜΜΕ ότι τρεις Αλβανοί πνίγηκαν μετά από συμπλοκή με Σέρβους – είδηση που, όπως αποδείχθηκε αργότερα, δεν ευσταθούσε. Τις επόμενες μέρες πραγματοποιήθηκαν 33 αναταραχές στο Κόσοβο από περίπου 51000 Αλβανούς. Μοναστήρια κι εκκλησίες καταστράφηκαν, και οι σερβοκοσοβάροι αντεπιτέθηκαν.

Τα επεισόδια αυτά οδήγησαν σε μεγαλύτερο φανατισμό των δύο πλευρών, αλλά, πολύ περισσότερο, είχαν ως αποτέλεσμα τους φόβους για έλλειψη ασφάλειας και ένα μεγάλο προσφυγικό κύμα προς τη Σερβία, μειώνοντας πολύ περισσότερο των αριθμό των Σέρβων που παρέμεναν στην περιοχή.

Σχέδιο Ahtisaari

Καθώς η ένταση ανάμεσα στις δύο πλευρές συνέχιζε να κλιμακώνεται, οι ξένες δυνάμεις αποφάσισαν να επέμβουν. Το 2005 ορίστηκε από τον ΟΗΕ ο Martti Ahtisaari ως υπεύθυνος για την εύρεση μίας λύσης για το ζήτημα του Κοσόβου, και αμέσως σύστησε μια ομάδα εργασίας.

Ένα χρόνο αργότερα, παρουσίασε στις δύο πλευρές το σχέδιό του, υπό τον τίτλο Γενική Πρόταση για Διευθέτηση του Καθεστώτος του Κοσσυφοπεδίου (Comprehensive Proposal for a Kossovo Status Settlement), το οποίο βασικά προέβλεπε την απόσχιση της επαρχίας από τη Σερβία -στην οποία, μέχρι τότε, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο άνηκε-, και την ανακήρυξή της σε ανεξάρτητο κράτος υπό διεθνή πολιτικο-στρατιωτική επιτήρηση για κάποιο χρονικό διάστημα. Επίσης, τονιζόταν η απαγόρευση στο νέο κράτος να έχει εδαφικές διεκδικήσεις εναντίον οποιασδήποτε χώρας, και να ζητήσει την ένωσή του με οποιαδήποτε άλλο όμορο κράτος. Προέβλεπε συνταγματικά κατοχυρωμένους θεσμούς με τους οποίους θα εξασφαλίζονταν οι ελευθερίες και όλα τα δικαιώματα (εθνικά, θρησκευτικά, γλωσσικά, πολιτισμικά και άλλα) όλων των κατοίκων. Οι ελευθερίες και τα δικαιώματα των Σέρβων και των άλλων μη αλβανικών εθνοτήτων θα εξασφαλίζονταν με την ενισχυμένη αυτονομία των περιοχών στις οποίες αυτοί συνιστούν την πλειονότητα των κατοίκων, και οι οποίες περιοχές θα αποτελούσαν ξεχωριστούς Δήμους. Ακόμα, προβλεπόταν η λήψη ειδικών μέτρων ξεχωριστής προστασίας της σερβο-ορθόδοξης Εκκλησίας και της πολιτισμικής- θρησκευτικής κληρονομιάς των Σέρβων, αλλά και το δικαίωμα των σερβικών κοινοτήτων να έχουν ιδιαίτερες μεταξύ τους πολύμορφες διασυνδέσεις, και να αναπτύσσουν ιδιαίτερες σχέσεις και δεσμούς με το σερβικό κράτος. Τέλος, υπήρξε μέριμνα για την επιστροφή στις εστίες τους, ή σε οποιαδήποτε περιοχή του κράτους των προσφύγων.

Η πρόταση είχε την πλήρη αποδοχή των Αλβανών, αλλά την απόρριψη των Σέρβων, οι οποίοι επέμειναν στην πρότασή τους για ευρεία αυτονομία του Κοσσυφοπεδίου εντός της Σερβίας.

Η Ανεξαρτησία του Κοσόβου

Στις 17 Φεβρουαρίου 2008, το Κόσοβο ανακοίνωσε μονομερώς την ανεξαρτησία του από τη Σερβία, η οποία, φυσικά, δεν την αποδέχθηκε και αμφισβήτησε τη νομιμότητά της, καταφεύγοντας στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Δυο χρόνια μετά, το 2010, το Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι η κήρυξη ανεξαρτησίας ήταν νόμιμη και δεν παραβιάζει το γενικό διεθνές δίκαιο.

Ωστόσο, η αντιπαράθεση μεταξύ της σερβικής μειονότητας του Κοσόβου και των Αλβανών της περιοχής παρέμεινε τεταμένη, καθιστώντας αναγκαία και πάλι την επέμβαση του ΟΗΕ, ο οποίος προσπάθησε να βοηθήσει το διάλογο των δύο χωρών, ξεκινώντας το λεγόμενο «Διάλογο των Βρυξελλών» που κράτησε από το 2011 μέχρι το 2013, καταλήγοντας στην υπογραφή της Συμφωνίας των Βρυξελλών. Η τελευταία έδινε το δικαίωμα στις σερβικές μειονότητες του Κοσόβου να συγκροτούν ενώσεις δήμων, και να έχουν το δικό τους σύστημα αστυνόμευσης και δικαιοδοτικών οργάνων. Παράλληλα, τόνιζε την υποχρέωση των δύο κρατών να μην υπονομεύσουν τις διαπραγματεύσεις του άλλου κράτους για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Οι Σέρβοι, τόσο στο Βελιγράδι όσο και στο Κόσοβο, αντέδρασαν έντονα στη συμφωνία και οργάνωσαν διαδηλώσεις ενάντια σε αυτή, θεωρώντας το Κόσοβο αναπόσπαστο κομμάτι της Σερβίας και της ιστορίας της, χωρίς όμως κάποιο αποτέλεσμα.

Τόσο το Κόσοβο όσο και η Σερβία, επιθυμώντας την ένταξή τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση στο μέλλον, αποδέχτηκαν τη συμφωνία, βλέποντάς την ως τον μόνο τρόπο να ανοίξει ο δρόμος για την έναρξη διαπραγματεύσεων. Πράγματι, ένα μήνα μετά την υπογραφή, η Σερβία ξεκίνησε διαπραγματεύσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση, παίρνοντας τον τίτλο της υποψήφιας προς ένταξη χώρας. Το Κόσοβο, από την πλευρά του, έχει πολύ καιρό ακόμα προς αυτή την κατεύθυνση, αφού πρώτα πρέπει να λύσει τα βασικά και μεγάλα προβλήματα της χώρας, τη διασφάλιση των δημοκρατικών αρχών και της δικαιοσύνης. Οι εντάσεις ανάμεσα στα δύο κράτη δεν έχουν πλήρως τερματιστεί -με πρόσφατο παράδειγμα την αποστολή τρένου από το Βελιγράδι τον Ιανουάριο του 2017 με τελικό προορισμό την πόλη Mitrovica-, ωστόσο φαίνεται ότι οι κοινές ευρωπαϊκές επιδιώξεις των δύο κρατών θα βοηθήσουν, ώστε σταδιακά να υπάρξει μια ισορροπία.

Πηγές:

1. Χρηστίδης. Γ. (2017). Η σερβική πολιτική στο Κόσοβο. Ιούνιος 1999-2016. Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας.
2. Αρμακόλλας, Ι. και Ντόκος, Θ. (2010). Από τα Βαλκάνια στη Νοτιοανατολική Ευρώπη: Προκλήσεις και Προοπτικές στον 21ο Αιώνα. Εκδόσεις Ι.Σιδέρης.
3. BBC News. (2013). Serbia and Kosovo reach EU-brokered landmark accord. http://www.bbc.com/news/world-europe-22222624
4. ΕΛΙΑΜΠΕΛ. (2018). ΓΙΑ ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΜΕΤΑΞΥ ΣΕΡΒΩΝ & ΑΛΒΑΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΣΟΒΟ: Από τις ασάφειες στην σαφήνεια. http://www.eliamep.gr/all-publications/%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CE%BC%CE%B9%CE%B1-%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%B7-%CF%83%CF%85%CE%BC%CF%86%CF%89%CE%BD%CE%B9%CE%B1-%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%BE%CF%85-%CF%83%CE%B5%CF%81%CE%B2/
5. Καθημερινή. (2008). Η Ευρωβουλή λέει «ναι» στο σχέδιο του Μάρτι Αχτισάαρι. http://www.kathimerini.gr/281883/article/epikairothta/kosmos/h-eyrwvoylh-leei-nai-sto-sxedio-toy-marti-axtisaari
6. ΝΑΤΟ (1999). Resolution 1244(1999) https://www.nato.int/kosovo/docu/u990610a.htm