“Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών δεν δημιουργήθηκε ώστε να μας οδηγήσει στον παράδεισο, αλλά προκειμένου να μας σώσει από την κόλαση” (United Nations, 1954), είχε δηλώσει χαρακτηριστικά ο δεύτερος κατά σειρά Γενικός Γραμματέας του Οργανισμού, Dag Hammarskjöld, στις 13 Μαΐου 1954, σε τελετή του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, υπαινισσόμενος -εμμέσως, πλην σαφώς- την αποστολή του ΟΗΕ να προφυλάξει την ανθρωπότητα των συμπαρομαρτούντων της φρίκης του πολέμου. Δυστυχώς, ο ως άνω στόχος δεν κατέστη πάντοτε εφικτός στο ιστορικό του. Απτό παράδειγμα συνιστά η 20^η Ιουλίου 1974, οπότε οι σειρήνες του πολέμου ήχησαν σε Κύπρο κι Ελλάδα, εξαιτίας της -κατά παράβαση του Καταστατικού Χάρτη του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών- εισβολής του “Αττίλα” στις βόρειες ακτές της Κυπριακής Δημοκρατίας – μιας καταφανώς έκνομης εισβολής, κατά το διεθνές δίκαιο, της οποίας η δεύτερη φάση εκτυλίχθηκε από τις 14 έως 16 Αυγούστου του ίδιου έτους, και είχε ως συνέπεια τη μέχρι σήμερα παράνομη κατοχή του 37% του εδάφους της Κύπρου. Ως απόρροια των παραπάνω γεγονότων, η τουρκική πλευρά προχώρησε σε μονομερή ανακήρυξη σε κράτος των κατεχομένων εδαφών, στις 15 Νοεμβρίου 1983, με την ονομασία “Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου”, κατά παράβαση πάλι του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών – γεγονός που οδήγησε το Συμβούλιο Ασφαλείας στην έκδοση δύο ψηφισμάτων (των 541/1983 (United Nations, 1983) και 550/1984 (United Nations, 1984)), καταδικάζοντας την παράνομη αυτή μονομερή ενέργεια, ζητώντας την απόσυρσή της, και καλώντας όλα τα κράτη να μην την αναγνωρίσουν ή την βοηθήσουν καθ’ οιονδήποτε τρόπο (Ελληνική Δημοκρατία – Υπουργείο Εξωτερικών, no date).

Σκοπός, όμως, του παρόντος άρθρου δεν αποτελεί η ανάλυση των στρατιωτικών, πολιτικών και διπλωματικών πτυχών και τεκταινόμενων του φλέγοντος ζητήματος που τιτλοφορείται ως Κυπριακό, αλλά η εναργής διερεύνηση των κατάφωρων και μαζικών -εξαιτίας αυτού- παραβιάσεων θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που κατοχυρώνονται στην Ευρωπαϊκή ήπειρο βάσει της “Βίβλου” αυτών – ήγουν, της Ευρωπαϊκής Συνθήκης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ). Πυξίδα για την ως άνω εμβάθυνση θα αποτελέσει η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), του οργάνου, δηλαδή, που ελέγχει την εφαρμογή της ΕΣΔΑ. Αξίζει να σημειωθεί πως, εκτός της δικαιοδοσίας του ΕΔΔΑ να εξετάζει ατομικές προσφυγές, τα κράτη-μέλη (στα οποία σαφώς περιλαμβάνονται η Κύπρος κι η Τουρκία ως άμεσα εμπλεκόμενα εν προκειμένω) αποδέχονται υποχρεωτικά τη δικαιοδοσία του να επιλαμβάνεται επί διακρατικών προσφυγών – μια αποδοχή, που αυτόχρημα συνιστά τον ακρογωνιαίο λίθο του συστήματος συλλογικής εγγύησης των δικαιωμάτων του ανθρώπου, καθώς και της ευρωπαϊκής δημόσιας τάξης. Ειδικότερα, μνείας χρήζουν οι τέσσερις προσφυγές της Κύπρου κατά της Τουρκίας, μετά την παράνομη εισβολή των τουρκικών στρατευμάτων στο νησί.

Κατ’ αρχήν, με τις υπ’ αριθμόν 6780/74 και 6950/75 (Νομική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας, 1975) αιτήσεις ενώπιον της Επιτροπής, η Κυπριακή Δημοκρατία αιτήθη την καταδίκη της Τουρκίας για παραβίαση του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ, σχετικά με το δικαίωμα στη ζωή, κατά το οποίο: “1. Το δικαίωμα εκάστου προσώπου εις την ζωήν προστατεύεται υπό του νόμου. Εις ουδένα δύναται να επιβληθή εκ προθέσεως θάνατος, ειμή εις εκτέλεσιν θανατικής ποινής εκδιδομένης υπό δικαστηρίου, εν περιπτώσει αδικήματος τιμωρουμένου υπό του νόμου δια της ποινής ταύτης. 2. Ο θάνατος δεν θεωρείται ως επιβαλλόμενος κατά παράβασιν του άρθρου τούτου, εις ας περιπτώσεις θα επήρχετο συνεπεία χρήσεως βίας, καταστάσης απολύτως αναγκαίας: α) δια την υπεράσπισιν οιουδήποτε προσώπου κατά παρανόμου βίας, β) δια την πραγματοποίησιν νομίμου συλλήψεως ή προς παρεμπόδισιν αποδράσεως προσώπου νομίμως κρατουμένου, γ) δια την καταστολήν, συμφώνως τω νόμω, στάσεως ή ανταρσίας” (European Court of Human Rights, 2002). Η Επιτροπή αποδέχθηκε την ως άνω αίτηση, με επακόλουθο να παρουσιάσει την υπόθεση ενώπιον του ΕΔΔΑ. Το τελευταίο, με γνώμονα την αρχή της αποτελεσματικής και πρακτικής ερμηνείας της ΕΣΔΑ -και πριν αποφανθεί επί της συγκεκριμένης υπόθεσης-, είχε προβλέψει μια επιπλέον μορφή προστασίας, στα πλαίσια του ανωτέρω άρθρου: εκείνη της “διαδικαστικής προστασίας”. Στόχος του ήταν η δυνατότητα διακρίβωσης του εάν ο θάνατος προσώπου επέρχεται με ευθύνη του συμβαλλόμενου στη συνθήκη κράτους, καθώς επίσης και η διενέργεια επαρκούς έρευνας για την εξακρίβωση των πραγματικών περιστατικών που οδήγησαν στο θάνατο του προσώπου. Υπό το πρίσμα της εν λόγω προστασίας, το δικαστήριο -με την 130 σελίδων απόφασή του (European Court of Human Rights, 2001) – έκρινε ότι η Τουρκία υπέπεσε σε διαρκή παραβίαση του άρθρου 2, δεδομένου ότι απέτυχε πλήρως -από την εισβολή στην Κύπρο το 1974 έως την έκδοση της απόφασης το 2001- να διεξάγει αποτελεσματικές έρευνες, ώστε να διαλευκανθεί η τύχη χιλιάδων αγνοουμένων Ελληνοκυπρίων – οι οποίοι εξαφανίστηκαν σε συνθήκες που η ζωή τους βρισκόταν σε άμεσο κίνδυνο, εξαιτίας της δράσης κρατικών οργάνων της Τουρκίας. Είναι περισσότερο από πρόδηλο πως η παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή συνιστά βαρύτατο πλήγμα στη διεθνή έννομη τάξη, καταδεικνύοντας, ταυτόχρονα, την αθέτηση εκ μέρους της Τουρκίας θεμελιώδους υποχρέωσής της.

Με τις προαναφερθείσες αιτήσεις (ήτοι, τις υπ’ αριθμόν 6780/74 και 6950/75), η Κυπριακή Δημοκρατία εγκάλεσε την Τουρκία -επιπλέον των ως άνω- για την παραβίαση του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ, σχετικά με το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής κι οικογενειακής ζωής, με βάση το οποίο: “1. Παν πρόσωπον δικαιούται εις σεβασμόν της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του, της κατοικίας του και της αλληλογραφίας του. 2. Δεν επιτρέπεται να υπάρξη επέμβασις δημοσίας αρχής, εν τη ασκήσει του δικαιώματος τούτου, εκτός εάν η επέμβασις αύτη προβλέπεται υπό του νόμου, και αποτελεί μέτρον το οποίον, εις μίαν δημοκρατικήν κοινωνίαν, είναι αναγκαίον δια την εθνικήν ασφάλειαν, την δημοσίαν ασφάλειαν, την οικονομικήν ευημερίαν της χώρας, την προάσπισιν της τάξεως και την πρόληψιν ποινικών παραβάσεων, την προστασίαν της υγείας ή της ηθικής, ή την προστασίαν των δικαιωμάτων και ελευθεριών άλλων” (European Court of Human Rights, 2002). Το ΕΔΔΑ, με την ίδια απόφαση, έκρινε πως, αρνούμενη η Τουρκία να επιτρέψει στους Ελληνοκυπρίους να επιστρέψουν και να επανακατοικήσουν τα σπίτια τους -τα οποία βρίσκονται στα παρανόμως κατεχόμενα εδάφη της Βόρειας Κύπρου, από την εισβολή του 1974 έως και σήμερα-, προβαίνει σε διαρκή παραβίαση του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ, καθώς ελλείπει εντελώς ο σεβασμός της οικογενειακής ζωής, δίχως, μάλιστα, να συντρέχουν οι προϋποθέσεις εφαρμογής των περιορισμών επί της άσκησης του δικαιώματος τούτου.

Ωστόσο, δυστυχώς, ο κατάλογος των μαζικών παραβιάσεων κατοχυρωμένων δικαιωμάτων εκ μέρους της Τουρκίας είναι μακρύς. Ένα ακόμα “θύμα” διαρκούς παραβίασης απετέλεσε το άρθρο 9 της ΕΣΔΑ, δυνάμει του οποίου προστατευτέα καθίσταται η ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας. Κατά το συγκεκριμένο άρθρο: “Η ελευθερία εκδηλώσεως της θρησκείας ή των πεποιθήσεων δεν επιτρέπεται να αποτελέση αντικείμενον ετέρων περιορισμών, πέραν των προβλεπομένων υπό του νόμου και αποτελούντων αναγκαία μέτρα, εν δημοκρατική κοινωνία δια την δημοσίαν ασφάλειαν, την προάσπισιν της δημοσίας τάξεως, υγείας και ηθικής, ή την προάσπισιν των δικαιωμάτων και ελευθεριών των άλλων” (European Court of Human Rights, 2002). Το Δικαστήριο, για ακόμα μία φορά, απεφάνθη πως οι περιορισμοί που επιβλήθηκαν εκ μέρους των τουρκικών αρχών στην ελευθερία μετακίνησης των Ελληνοκυπρίων -οι οποίοι ακόμα διαμένουν στο υπό στρατιωτική κατοχή τμήμα της Βόρειας Κύπρου- θέτουν σημαντικά εμπόδια στην πρόσβασή τους σε τόπους λατρείας -πέραν των χωριών τους- και, εν γένει, στην ακώλυτη συμμετοχή τους στη θρησκευτική ζωή, καθώς και την άσκηση θρησκευτικών καθηκόντων τους και τελετουργιών.

Το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ δεν απουσιάζει από τη λίστα εκείνων που επίσης παραβιάστηκαν από τουρκικής πλευράς -ύστερα από τα γεγονότα του Ιουλίου κι Αυγούστου του 1974-, κατά το οποίο: “Παν πρόσωπον έχει δικαίωμα εις την ελευθερίαν εκφράσεως. Το δικαίωμα τούτο περιλαμβάνει την ελευθερίαν γνώμης ως και την ελευθερίαν λήψεως ή μεταδόσεως πληροφοριών ή ιδεών, άνευ επεμβάσεως δημοσίων αρχών και ασχέτως συνόρων” (European Court of Human Rights, 2002). Η επιβολή υπερβολικών μέτρων λογοκρισίας σε σχολικά βιβλία προοριζόμενα για Ελληνοκύπριους μαθητές δημοτικού, ευρισκόμενων επί των κατεχομένων της Κύπρου, οδήγησε το Δικαστήριο να κρίνει την παραβίαση των υποχρεώσεων της Τουρκίας, σχετικά με το δικαίωμα στην ελευθερία της πληροφόρησης.

Ελλιπής θα ήταν η παρούσα ανάλυση, χωρίς αναφορά στην πολύκροτη υπόθεση “Λοϊζίδου κατά Τουρκίας” (European Court of Human Rights, 1996) – μια ατομική προσφυγή που οδήγησε στην έκδοση μιας ιστορικής -με τη γνήσια του όρου έννοια- απόφασης, το 1998, κατά την οποία το ΕΔΔΑ έκρινε πως το δικαίωμα της Τιτίνας Λοϊζίδου -Ελληνοκύπριας πρόσφυγα από την Κερύνεια- για πρόσβαση και χρήση της περιουσίας της παραβιάζεται, κατά τρόπο εξακολουθητικό. Η καταδίκη επήλθε εξαιτίας της παραβίασης του άρθρου 1 του 1^ου Προσθέτου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ, κατά το οποίο: “Παν φυσικόν ή νομικόν πρόσωπον δικαιούται σεβασμού της περιουσίας του. Ουδείς δύναται να στερηθή της ιδιοκτησίας αυτού, ειμή δια λόγους δημοσίας ωφελείας και υπό τους προβλεπομένους, υπό του νόμου και των γενικών αρχών του διεθνούς δικαίου, όρους” (European Court of Human Rights, 2002). Το Δικαστήριο επιδίκασε αποζημίωση 300.000 λιρών Κύπρου, που -τελικώς- καταβλήθηκε από την Τουρκία, έπειτα από πολυετή διελκυστίνδα (Ελληνικά Δημοκρατία – Υπουργείο Εξωτερικών, no date). Το προαναφερθέν ποσό δεν συμπεριλαμβάνει το δυσθεώρητο ύψος των τόκων που κατεβλήθησαν από τουρκικής πλευράς, λόγω της υπερβολικής καθυστέρησης συμμόρφωσης με την απόφαση. Ιδιάζουσας σημασίας είναι το γεγονός ότι η καταβολή της αποζημίωσης αποτελεί εφαρμογή μέρους μόνο της απόφασης του Δικαστηρίου, καθώς διατηρείται η συνεχιζόμενη παραβίαση του δικαιώματος της κας Λοϊζίδου για ελεύθερη πρόσβαση και χρήση της περιουσίας της.

Εν κατακλείδι, το σύνολο των προαναφερθέντων καθιστά περισσότερο από καταφανή την εξακολουθητική, κατάφωρη και μαζική παραβίαση αναπαλλοτρίωτων -κατά το διεθνές δίκαιο- δικαιωμάτων των Ελληνοκυπρίων εκ μέρους της Τουρκίας. Πληθώρα διεθνών οργανισμών, συμπεριλαμβανομένων του ΟΗΕ και του Συμβουλίου της Ευρώπης, έχουν καταδικάσει απερίφραστα τις εν λόγω πρακτικές, δίχως, όμως, να εισακούονται από τη γείτονα χώρα – πρακτικές που ρίχνουν τη σκιά τους βαριά πάνω από τις τρέχουσες διαπραγματεύσεις και την πολυετή προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού. Ζητούμενο, το οποίο επιτακτικά αναμένει λύση, εξακολουθεί να είναι η οριστική κι άνευ όρων άρση των παραβιάσεων στο νησί που κατέχει το θλιβερό προνόμιο της μοναδικής απομένουσας διχοτομημένης πρωτεύουσας στην υφήλιο, της εξάλειψης κάθε έννοιας δικαίου.

Πηγές:

1. United Nations (1954) Press Releacs SG/382 – 13 May 1954. Available at: http://ask.un.org/loader.php?fid=481&type=1&key=2e793a4d1e2f8c6ac35d5860974cf93c (Accessed: 14 February 2017).
2. United Nations (1983) Resolution 541. Available at: http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/541 (Accessed: 14 February 2017).
3. United Nations (1984) Resolution 550. Available at: http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/550(1984) (Accessed: 14 February 2017).
4. Ελληνική Δημοκρατία – Υπουργείο Εξωτερικών (no date) Κυπριακό. Available at: http://www.mfa.gr/kypriako/ (Accessed: 14 February 2017).
5. Νομική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας (1975) DECISION of 26 May 1975 on the admissibility of the applications. Available at: http://www.law.gov.cy/law/lawoffice.nsf/0/1D071D58826551D8C2257424002E1B36/$file/Cyprus%20v.%20Turkey%2026.5.1975.pdf (Accessed: 14 February 2017).
6. European Court of Human Rights (2002) European Convention on Human Rights. Available at: http://www.echr.coe.int/Documents/Convention_ENG.pdf (Accessed: 14 February 2017).
7. European Court of Human Rights (2001) Case of Cyprus v. Turkey – Judgement. Available at: https://lovdata.no/static/EMDN/emd-1994-025781-2.pdf (Accessed: 14 February 2017)
8. European Court of Human Rights (1996) Case of Loizidou v. Turkey. Available at: http://hudoc.echr.coe.int/app/conversion/pdf/?library=ECHR&id=001-58007&filename=001-58007.pdf&TID=nnqbcpodfy (Accessed: 14 February 2017).
9. Ελληνικά Δημοκρατία – Υπουργείο Εξωτερικών (no date) Παραβίαση βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών: Εκτοπισμένοι. Available at: http://www.mfa.gr/kypriako/eidikotera-keimena/paraviasi-vasikon-anthropinon-dikaiomaton-kai-eleytherion.html?page=1 (Accessed: 14 February 2017).
10. Περράκη, Π.Ν. (2014) Μηχανισμοί προστασίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Διεθνείς πράξεις, θεωρία και πρακτική. Θέμις.
11. BBC (1974) 1974: Turkey invades Cyprus. Available at: http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/july/20/newsid_3866000/3866521.stm (Accessed: 9 February 2017)