«8 Μαρτίου 2018, η μέρα που ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου πέθανε. Είκοσι τρία χρόνια και εξήντα επτά ημέρες μετά την ίδρυσή του την 1^η Ιανουαρίου 1995. Αναπαύσου εν ειρήνη. Ο αποτυχημένος γύρος της Ντόχα που ξεκίνησε το 2001 και δεν ολοκληρώθηκε ποτέ απέδειξε ότι τα κράτη-μέλη δεν έχουν καμία διάθεση για νέους συμβιβασμούς και για μια αναβάθμιση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου…..Επιστρέφουμε έτσι και πάλι στο κλασικό ιστορικό μοτίβο, ο ισχυρός κάνει ό,τι πρέπει και ό,τι θέλει να κάνει, και ο αδύναμος υφίσταται αυτό που πρέπει να υποστεί.» (Alden, 2018)

Αυτά είναι κάποια από τα λόγια που χρησιμοποίησε ο Edward Alden, αμερικανός δημοσιογράφος, συγγραφέας και μέλος του think tank του Council on Foreign Relations, με “ειδίκευση” στην αμερικανική εμπορική πολιτική, αναφερόμενος στις εμπορικές δασμολογικές επιβαρύνσεις που εξήγγειλε ο αμερικανός πρόεδρος, τις οποίες χαρακτηρίζει ως ταφόπλακα στην κηδεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Τις πρώτες μέρες του Μάρτη, ο Donald Trump ανακοίνωσε την επιβολή δασμών ύψους 25% και 10% στις εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου αντίστοιχα. Από τους δασμούς εξαιρέθηκαν οι εισαγωγές από τον Καναδά και το Μεξικό. Η επιβολή προκάλεσε την άμεση και έντονη αντίδραση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η οποία αποτελεί έναν από τους βασικούς εισαγωγείς αλουμινίου και χάλυβα στις ΗΠΑ μαζί με την Βραζιλία, τη Νότιο Κορέα και την Κίνα. Η Επίτροπος Εμπορίου της ΕΕ, Cecilia Malmstrom, προανήγγειλε την προσφυγή στον ΠΟΕ, εάν η Αμερική δεν συμμορφωθεί στα συμφωνηθέντα.

Πηγή: The Mercury News

Ωστόσο, ο Trump επιμένει στην επιβολή και ενεργοποίηση των δασμών για να στηρίξει την αμερικανική οικονομία, υποστηρίζοντας ότι είναι μια κίνηση που επιβάλλει η εθνική ασφάλεια της χώρας, όπως θα αναλυθεί παρακάτω. Η πρακτική των δασμολογικών επιβαρύνσεων δεν αποτελεί πρωτόγνωρο γεγονός. Η κυβέρνηση Bush είχε προβεί σε παρόμοιες κινήσεις στα μέσα του 2002. Κάτι που σίγουρα διαφέρει τώρα από τότε είναι η κατάσταση της παγκόσμιας οικονομίας, που ακόμα φαίνεται όχι μόνο να μην έχει συνέλθει από τις συνέπειες της καπιταλιστικής κρίσης του 2009, αλλά ακόμα να μην είναι ξεκάθαρο αν τα χειρότερα πέρασαν. Ως αποτέλεσμα, ο εμπορικός-οικονομικός πόλεμος αποκτά νέες δυναμικές και διαστάσεις, αποτελώντας μάλιστα και βασικό βέλος στην φαρέτρα μεγάλων κρατών, και κυρίως της πολιτικής Trump.

Οι δασμοί του Τrump θα αποδειχτούν ένα crash test για τη δυναμική του Οργανισμού και την προσήλωση των κρατών μελών στην παγκοσμιοποιημένη ελεύθερη αγορά, ή μια σπίθα που θα βάλει φωτιά στα θεμέλια της;

Γ.Σ.Δ.Ε και ΠΟΕ

Η Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου υπεγράφη το 1947, και αποτέλεσε το πρώτο επίσημο βήμα στην κωδικοποίηση γενικών κανόνων και αρχών στο παγκόσμιο εμπόριο. Βασικές αρχές της, μεταξύ άλλων, είναι η “γενική και προοδευτική κατάργηση δασμών, δασμολογικών εμποδίων και ποσοτικών περιορισμών”, προβλέποντας ταυτόχρονα “εξαιρέσεις και διασφαλιστικές ρήτρες” από τις ρυθμίσεις, και καθιερώνοντας έναν μηχανισμό επίλυσης των διαφορών. Αν και στην πορεία χαρακτηρίστηκε από αδυναμίες εφαρμογής και ασάφειες, επέφερε σημαντικά αποτελέσματα. Τα κράτη μέλη προσπάθησαν να ξεπεράσουν τα μειονεκτήματα της ΓΣΔΕ μέσα από γύρους διαπραγματεύσεων, που κατέληξαν το 1995 στον Γύρο της Ουρουγουάης, όπου συμφωνήθηκε η ίδρυση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και η επικαιροποίηση της ΓΣΔΕ (1994).

Η νέα ΓΣΔΕ διατήρησε φυσικά τις αρχέςτης προηγούμενης, και έθεσε τα θεμέλια για την επέκτασή της, την ενδυνάμωση των συμφωνιών και την ανεμπόδιστη εφαρμογή τους. Τα κράτη μέλη που είχαν συμβληθεί στη συμφωνία όφειλαν να υπακούσουν σε τρεις βασικές ρήτρες, που αποτελούσαν τα θεμέλια της παγκόσμιας οικονομικής συνεργασίας:

• Η ρήτρα του μάλλον ευνοούμενου κράτους, που προβλέπει πως οι αμοιβαίες παραχωρήσεις μεταξύ δύο κρατών επεκτείνονται και στα υπόλοιπα συμβαλλόμενα κράτη, ανεξάρτητα και ανεμπόδιστα από τον όρο της αμοιβαιότητας,
• Η ρήτρα εθνικής μεταχείρισης, που υποχρεώνει τα κράτη μέλη να μεταχειρίζονται ισότιμα και ισάξια τα εισαγόμενα και τα εγχώρια προϊόντα, και
• Η ρήτρα της διαφάνειας, που επιβάλλει στα κράτη μέλη τη διαφάνεια στις εμπορικές συμφωνίες και τακτικές τους.

Επίλυση των διαφορών

Ένα από τα μειονεκτήματα της ΓΣΔΕ του 1947 ήταν η έλλειψη ενός λειτουργικά και ουσιαστικά ολοκληρωμένου και επιτυχούς συστήματος επίλυσης των διαφορών που θα προέκυπταν στον τομέα του παγκόσμιου εμπορίου. Την έλλειψη αυτή κάλυψαν τα κράτη μέλη στον Γύρο της Ουρουγουάης. Πλέον, εντός της ΓΣΔΕ (1994) επισυνάπτεται το Μνημόνιο Συμφωνίας για τους Κανόνες και τις Διαδικασίες που διέπουν την Επίλυση των Διαφορών (Μνημόνιο Επίλυσης Διαφορών εν συντομία).

Στα άρθρα 1, 2 και 3 ορίζονται οι βασικοί κανόνες που διέπουν τη διαδικασία επίλυσης των διαφορών.  Συγκεκριμένα, προβλέπεται μια ενιαία διαδικασία που ενεργοποιείται εντός αυστηρών χρονικών πλαισίων με στόχο τη διαιτησία, όπου αυτή είναι δυνατή, αλλά και την ισχυροποίηση της θέσης των κρατών μελών μέσω μια αυτοματοποιημένης σύστασης panel για την επίλυση της διαφοράς, όπου καταστεί αναγκαίο. Προβλέπεται επίσης η εποπτεία επί της εφαρμοζόμενης εθνικής εμπορικής πολιτικής των κ/μ, καθώς και εξαιρετικοί όροι αναστολής των υποχωρήσεων ή υποχρεώσεων.

Πρωταρχική μέριμνα του Συμφώνου  είναι η υποχρεωτική διαβούλευση και συνδιαλλαγή ώστε να εξευρεθεί μια αμοιβαία αποδεκτή λύση. Εάν οι διαβουλεύσεις αποβούν άκαρπες, το καταγγέλλον κράτος μέλος δύναται μέχρι την  παρέλευση 60 ημερών να ζητήσει από το Γενικό Συμβούλιο του ΠΟΕ που λειτουργεί ως Όργανο Επίλυσης Διαφορών (ΟΕΔ) τη σύσταση panel (αρ. 5 παρ. 4). Τα Panel είναι ολιγομελείς ομάδες εμπειρογνωμόνων και ειδικών σε θέματα διεθνούς εμπορικού δικαίου με τριμελή ή πενταμελή σύνθεση (αρ. 8). Το καταγγέλλον κράτος καταθέτει την πρόταση για σύσταση panel σε συνεδρίαση του ΟΕΔ, το οποίο δεσμεύεται να συστήσει αμέσως το panel ή να απορρίψει την πρόταση. Τα panel λειτουργούν βοηθητικά στο έργο του ΟΕΔ αξιολογώντας τη συγκεκριμένη υπόθεση, οργανώνοντας διαβουλεύσεις μεταξύ των αντιδίκων, και εκδίδοντας πορίσματα με τις συστάσεις και τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν (αρ. 11, και 15).

Μετά το πέρας της διαδικασίας που ολοκληρώνεται με την έκδοση της έκθεσης, το panel προβαίνει σε συστάσεις και προτάσεις μέτρων συμμόρφωσης στο κράτος μέλος που παραβιάζει τις συμφωνίες (αρ. 19), με πρωταρχικό στόχο την εξεύρεση μιας αμοιβαίας αποδεκτής λύσης (αρ 3 π. 7). Εφόσον και πάλι δεν εξευρεθεί λύση, το καταγγέλλον μέρος οφείλει να ζητήσει άδεια από το ΟΕΔ για την αναστολή των παραχωρήσεων και υποχρεώσεων του απέναντι στο κράτος μέλος που παραβιάζει τους κανόνες, και να προχωρήσει στο έσχατο μέσο – δηλαδή, την λήψη αντιμέτρων που προβλέπονται στο άρθρο 22, που ονομάζονται και διασταυρούμενα αντίποινα (cross retaliation).

Πηγή: The Mercury News

Ένα πρόβλημα, ωστόσο, που δεν κατάφερε να λύσει η νέα ΓΣΔΕ είναι η δεσμευτικότητα των αποφάσεων-συστάσεων του ΟΕΔ. Το  κράτος – παραβάτης δεν δεσμεύεται από καμία συμφωνία για να εφαρμόσει τα μέτρα-συστάσεις της έκθεσης των panel. Δημιουργείται, επομένως, ένα κενό στο πιο ουσιώδες και σημαντικό κομμάτι της διαδικασίας επίλυσης των διαφορών. Ο μόνος τρόπος για να συμμορφωθεί το κράτος είναι να δεχτεί πίεση μεγαλύτερης «ισχύος» από τα αντίμετρα.

Βέβαια το αποτέλεσμα αυτό δημιουργεί έναν τεράστιο και ανυπολόγιστο κίνδυνο για το παγκόσμιο εμπόριο. Αν αναλογιστούμε πως ο Trump ενδεχομένως δεν θα συμμορφωθεί με τα πορίσματα του ΟΕΔ, κάτι που εκφράζεται σε πολλά σημεία της Εμπορικής Πολιτικής Ατζέντας των ΗΠΑ για το 2017, τότε η εφαρμογή αντιμέτρων  θα έχει το αντίθετο από το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα – δηλαδή, την πλήρη αποδέσμευση των κρατών μελών από τους κανόνες που έχουν ήδη τεθεί και συμφωνηθεί.

Εμπορικός πόλεμος

Ωστόσο η αδυναμία του ΠΟΕ να επιβάλλει τις αποφάσεις του, ελπίζοντας στην διακριτική ευχέρεια του κράτους να άρει τις επιβαρύνσεις, δεν αφήνει πολλά περιθώρια πέρα από τα αντισταθμιστικά μέτρα-αντίποινα που διογκώνουν, εξίσου με τις παράνομες επιβαρύνσεις, την απορρύθμιση στο παγκόσμιο εμπόριο.

Οι διασφαλιστικές ρήτρες- δασμοί που επέβαλλε ο Bush το 2003 ήταν μια εύκολη προς κρίση υπόθεση, που γρήγορα άνοιξε το δρόμο για τα αντίμετρα, αναγκάζοντας τον πρόεδρο των ΗΠΑ να άρει τις επιβαρύνσεις. Η υπόθεση Τrump διαφέρει αρκετά. Η επίκληση της εθνικής ασφάλειας και η ασάφεια με την οποία προσδιορίζεται το περιεχόμενο αυτής δημιουργούν ένα μεγάλο ζήτημα για το ΟΕΔ. Τα όργανα του ΠΟΕ θα κληθούν να βρουν μια μέση λύση που να μην θίγει, αφενός, τις συμφωνίες και τα μνημόνια και, αφετέρου, να μην παρερμηνεύει ή παραβιάζει τις εξαιρετικές ρυθμίσεις που βρίσκουν εφαρμογή στην περίπτωση κινδύνου της εθνικής ασφάλειας ενός συμβαλλομένου κράτους.

Η Ε.Ε., μέσω εκπροσώπων της, διαμήνυσε ότι έχει ήδη προετοιμάσει ένα σχέδιο αντίμετρων σε οικονομικοπολιτικούς στόχους, όπως μεγάλες παραγωγικές μονάδες  με πολλές θέσεις εργασίας, σε πολιτείες που κέρδισε στις εκλογές ο Τrump. Αν συνυπολογίσουμε ότι στις 22 του Μάρτη ο Τrump εξήγγειλε νέες δασμολογικές επιβαρύνσεις ύψους 60 δισ δολαρίων σε κινέζικα προϊόντα εισαγωγής, αξιοποιώντας και πάλι απαρχαιωμένα άρθρα που έχουν περιέλθει σε αχρησία με ασαφείς και γενικόλογους όρους, μπορούμε να καταλάβουμε ότι ο πρόεδρος της Αμερικής θέλει έναν εμπορικό πόλεμο και τον θέλει τώρα. Το μόνο που μένει είναι να βρει τα προσχήματα για να τον ξεκινήσει.

Πηγές: 

1. Alden, Ε. (2018). Trump, China, and Steel Tariffs: The Day the WTO Died https://www.cfr.org/blog/trump-china-and-steel-tariffs-day-wto-died
2. Long, H. (2018). Remember Bush’s 2002 steel tariffs? His chief of staff warns Trump not to do the same. https://www.washingtonpost.com/news/wonk/wp/2018/03/06/remember-bushs-2002-steel-tariffs-his-chief-of-staff-warns-trump-not-to-do-the-same/?utm_term=.e56c6c583d9a
3. Schreuer, M. (2018). E.U. Pledges to Fight Back on Trump Tariffs as Trade War Looms https://www.nytimes.com/2018/03/07/business/trump-tariffs-eu-trade.html
4. World Trade Organization. (n.d.). Understanding on rules and procedures governing the settlement of disputes https://www.wto.org/english/tratop_e/dispu_e/dsu_e.htm
5. World Trade Organization (n.d.). Central Agreement of Tariffs And Trade 1994  https://www.wto.org/english/res_e/publications_e/ai17_e/gatt1994_e.htm