Στις διεθνείς σχέσεις, η εκτεταμένη χρήση πυρηνικών, πέρα από τα διλήμματα ασφαλείας που εγείρει στις διακρατικές σχέσεις σε επιχειρησιακό και αμυντικό επίπεδο, αυξάνει ταυτόχρονα τους  διπλωματικούς  τριγμούς παγκοσμίως, μεταβάλλοντας κατά αυτόν τον τρόπο την ισορροπία ισχύος.

Μετά την εκλογή του Trump, τίποτα δεν φαίνεται να θυμίζει την προηγούμενη τάξη πραγμάτων, καθώς ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ, σε όρους ασυνέχειας του κυβερνητικού του έργου από εκείνο του προκατόχου του, Barack Obama, δρα παρορμητικά, διαμορφώνοντας μία νέα διεθνή πραγματικότητα. Οι πολιτικές του δέχονται την αποδοκιμασία της παγκόσμιας κοινότητας, και ιδιαιτέρως των ευρωπαίων εταίρων της χώρας – ωστόσο, οι αντιδράσεις αυτές δεν είναι ικανές να μεταβάλουν την ήδη διαμορφωμένη στρατηγική του. Την κατάργηση του Obamacare και τη μη υπογραφή της Συμφωνίας του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή ακολουθεί η απόσυρση των ΗΠΑ από το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης για τον έλεγχο του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, και η επιβολή κυρώσεων στην Τεχεράνη.

Κατά τον Trump, το Ιράν αποτελεί ένα παρηκμασμένο κράτος, το οποίο συστηματικά υποθάλπει την τρομοκρατία υποστηρίζοντας τρομοκρατικές οργανώσεις όπως τη Χεζμπολάχ, τη Χαμάς και τους Ταλιμπάν. Συνεπώς, συνιστά έναν αφερέγγυο εταίρο, ο οποίος έχει προβεί σε πολλαπλές παραβιάσεις της Συμφωνίας, ενώ κατά το παρελθόν είχε απαγάγει και βασανίσει Αμερικανούς πολίτες.

Στο ίδιο πλαίσιο, η ρητορική του αμερικανού προέδρου κινείται στα όρια δημόσιας κατηγορίας, χαρακτηρίζοντας το κράτος της Μέσης Ανατολής ως “ιρανική δικτατορία” η οποία  ενισχύει  τον παγκόσμιο θρησκευτικό εξτρεμισμό και φονταμενταλισμό, ενώ ταυτόχρονα στηρίζει τις ειδεχθείς ενέργειες της συριακής κυβέρνησης Άσαντ.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η παρούσα διεθνής Συμφωνία υπεγράφη το 2015 από το Ιράν, τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας (Κίνα, Ρωσία, ΗΠΑ, Γαλλία, Βρετανία) καθώς και τη Γερμανία.

Ωστόσο, η επιθετική αμερικανική ρητορική επεκτείνεται στην επιβολή κυρώσεων στο ιρανικό καθεστώς στο ύψιστο επίπεδο οικονομικού συμφέροντος. Σύμφωνα, μάλιστα, με τον John Bolton, σύμβολο εθνικής ασφάλειας του Trump, έχει ήδη υπογραφεί υπόμνημα διαταγής προς όλες τις υπηρεσίες να επαναφέρουν τις κυρώσεις σε βάρος της Τεχεράνης.

Στόχος της παρούσας πολιτικής είναι η μείωση της αποσταθεροποίησης και της επιθετικότητας στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής – γεγονός που επιτάσσει την αποχώρηση και των υπόλοιπων συμβαλλόμενων μερών από τη Συμφωνία. Η μη αποδοχή των αμερικανικών πρακτικών από τα εμπλεκόμενα μέρη συνεπάγεται τη διακοπή διεξαγωγής εμπορικών σχέσεων με τους διεθνείς εταίρους. Η επαναφορά ή όχι των κυρώσεων προς την ιρανική κυβέρνηση, οι οποίες έχουν αρθεί από την περίοδο διακυβέρνησης του Obama, απαιτούν την έγκριση του Κογκρέσου εντός του διαστήματος των 60 ημερών. Σε κάθε περίπτωση έγκρισης ή μη επαναφοράς των κυρωτικών μέτρων, αποτελεί ρητή απόφαση η εγκαθίδρυση συγκεκριμένων ορίων από το αμερικανικό νομοθετικό σώμα προς το ιρανικό καθεστώς.

Η στάση των διεθνών εταίρων

Τόσο το Ισραήλ όσο και η Σαουδική Αραβία έχουν επιδοκιμάσει τη στάση του Trump ως διαχρονικά αντίπαλα με το Ιράν κράτη, αλλά και ως ισχυροί διεκδικητές της θέσης του περιφερειακού ηγέτη στην Μέση Ανατολή και την ευρύτερη Νοτιανατολική Μεσόγειο.

Σε αντίθετη πολιτική κατεύθυνση φαίνεται να κινούνται οι Ευρωπαίοι εταίροι, οι οποίοι αποδοκιμάζουν εν γένει την αμερικανική πρακτική. Συγκεκριμένα, η Ύπατος Εκπρόσωπος της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και της Πολιτικής Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ), Mogherini, αναφέρθηκε στην αδυναμία μονομερούς αποχώρησης των ΗΠΑ από τη διεθνή συμφωνία, καθώς και της δυσκολίας να τεθεί να υπό επαναδιαπραγμάτευση. Στην ίδια λογική, η Merkel τόνισε ότι η μονομερής αποχώρηση των ΗΠΑ συνιστά “πλήγμα” για τη διεθνή νομιμοποίηση και τάξη, ενώ αντιπρότεινε την έναρξη διευρυμένων διαπραγματεύσεων σχετικών με το βαλλιστικό πρόγραμμα, καθώς και το ρόλο του Ιράν στη Συρία και την Υεμένη. Παράλληλα, καταδίκασε τις ιρανικές επιθέσεις στα υψίπεδα Γκόλαν, ενώ τάχθηκε υπέρ της αποκλιμάκωσης στην περιοχή.

Σύμφωνα με δημοσιεύματα του γερμανικού τύπου, ο Trump φαίνεται να ασκεί πολιτική χωρίς την εξασφαλισμένη εσωτερική νομιμοποίηση του αμερικανικού λαού, καθώς δημοσκοπήσεις που πραγματοποιήθηκαν για λογαριασμό του CNN έδειξαν ότι το 63% των πολιτών επιθυμούν την παραμονή στη συμφωνία, και μόλις το 29% του συνολικού πληθυσμού υποστηρίζει την κυβερνητική πολιτική. Ταυτόχρονα, υπογραμμίζεται το ενδεχόμενο απομάκρυνσης των ΗΠΑ από τους συμμάχους, καθώς και της αξιοπιστίας για τη διαχείριση των τεκταινόμενων στη Μέση Ανατολή, αλλά και η πιθανότητα λήψης αντιποίνων μέσω του εμπλουτισμού με ουράνιο των πυρηνικών αντιδραστήρων από το ιρανικό καθεστώς.

Ο Γάλλος πρόεδρος, Macron, εξέφρασε την ανησυχία του για τη σταθερότητα στη Μέση Ανατολή, ενώ σε δριμύτερους τόνους κινήθηκε ο Υπουργός Οικονομικών, Bruno Le Maire, ο οποίος προέβαλε την οικονομική κυριαρχία της Ευρώπης στον εμπορικό πόλεμο που κήρυξε ο πρόεδρος των ΗΠΑ. Από την 1^η Μάη επιβλήθηκαν δασμοί στο χάλυβα, το αλουμίνιο, το ουίσκι, τα τζιν παντελόνια καθώς και τις μοτοσυκλέτες που εισάγονται στην ΕΕ.

Οι επιπτώσεις στην εμπορική δραστηριότητα της ΕΕ

Μετά την επιβολή κυρώσεων από τις ΗΠΑ, η Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται να ψάχνει τρόπους να εξασφαλίσει τις εμπορικές συμφωνίες εκατομμυρίων που έχει συνάψει με το Ιράν. Μετά την υπογραφή της Συμφωνίας το 2015, πληθώρα ευρωπαϊκών εταιρειών προέβησαν σε επενδύσεις δισεκατομμυρίων στην Τεχεράνη, ανοίγοντας πολυάριθμες θέσεις εργασίας στη χώρα, οι οποίες τώρα τίθενται υπό αμφισβήτηση. Μάλιστα, το 2015 το Ιράν αποτελούσε το μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο της Ευρώπης, παρουσιάζοντας ταυτόχρονα εμπορικό πλεόνασμα στις συναλλαγές τους.

Συγκεκριμένα, το 2017 οι εξαγωγές της Ευρώπης σε αγαθά και υπηρεσίες προς τη μεσανατολική χώρα ανέρχονταν σε 10, 8 δισεκατομμύρια, ενώ οι εισαγωγές από αυτήν σε 10,1, αντίστοιχα. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2016 οι εισαγωγές από το Ιράν διπλασιάστηκαν για τη Γηραιά Ήπειρο. Οι εισαγωγές σχετίζονται με τον τομέα της ενέργειας, δηλαδή το πετρέλαιο και τα παράγωγα είδη του σε ποσοστό που ανέρχεται στο 75%, ενώ οι εξαγωγές αφορούν μηχανήματα, χημικά και τεχνολογία για τις συγκοινωνίες.  Παρ’ όλα αυτά, η ΕΕ καταλαμβάνει μόνο το 6% των συνολικών εμπορικών συναλλαγών του Ιράν. Τους μεγαλύτερους εμπορικούς του εταίρους συνιστούν η Κίνα σε ποσοστό 22,3% και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα σε 23,6%, αντίστοιχα.

Ήδη επιβλήθηκαν πρόστιμα από τις ΗΠΑ στις Standard Chartered, HSBC και την Llloyds, οι οποίες είναι εγκατεστημένες στο Ηνωμένο Βασίλειο, λόγω των συναλλαγών τους με το Ιράν. Από τη διπλωματική αυτή τριβή πλήττονται και οι γαλλικές εταιρείες Total, Renault και Peugeot, καθώς και  η Airbus, η οποία προέβη στην πώληση εκατό αεροπλάνων στο Ιράν.

Ως λύση για την αντιμετώπιση της υφιστάμενης κρίσης προκρίθηκε η εφαρμογή δεσμευτικού καταστατικού από την Ευρωπαϊκή Ένωση, παρόμοιου με εκείνου που επιβλήθηκε το 1996 ως αντιμέτρου στις κυρώσεις που είχαν επιβάλει οι ΗΠΑ στην Κούβα.

Τι μέλλει γενέσθαι στην διεθνή σκηνή;

Ενδέχεται η αμετάβλητη και αμετανόητη αμερικανική πρακτική να ωθήσει την Τεχεράνη στην λήψη αντιμέτρων, δηλαδή στον εμπλουτισμό με ουράνιο των βαλλιστικών πυραύλων καθώς και στην άμεση έναρξη του πυρηνικού της προγράμματος, διαταράσσοντας τις παγκόσμιες ισορροπίες ισχύος και τη διεθνή ασφάλεια. Στο ίδιο πλαίσιο, το Ιράν είναι πιθανό να εγείρει αξιώσεις αλλά και ηγεμονικές βλέψεις στο Ιράκ, στην Υεμένη, στο Λίβανο και στη Συρία, ασκώντας αξιοσημείωτη πολιτική επιρροή στο παρόν διακρατικό υποσύστημα. Παράλληλα, η Κίνα και η Ρωσία φαίνεται να αναδεικνύονται ως ισχυροί παίκτες στην περιοχή, επιδιώκοντας μια στενότερη συνεργασία με το Ιράν σε εμπορικούς όρους, κυρίως στον τομέα της ενέργειας (πετρέλαιο). Η σύναψη διεθνών συμφωνιών μεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ φαίνεται, πλέον, να κρίνεται αναξιόπιστη, καθώς η ισχύς των διεθνών συνθηκών θεωρείται ιδιαίτερα ρευστή και ευμετάβλητη. Τέλος, οι Αμερικανοί διπλωμάτες στο Ιράκ και τη Συρία ενδέχεται να είναι ευάλωτοι σε επιθέσεις Ιρανών εξτρεμιστών, ως αντίμετρο στην αμερικανική πολιτική αδιαλλαξία.

Πηγές:

1. BBC. (2018). Iran nuclear deal: Europe strives to keep agreement. http://www.bbc.com/news/world-europe-44090948
2. BBC. (2018). Iran nuclear deal: The EU’s billion-dollar deals at risk. http://www.bbc.com/news/world-europe-44080723
3. CNN.gr. (2018). Τηλεφωνική επικοινωνία Πούτιν-Μέρκελ για το Ιράν. http://www.cnn.gr/news/kosmos/story/129659/tilefoniki-epikoinonia-poytin-merkel-gia-to-iran
4. CNN.gr. (2018). Ο Μακρόν εξέφρασε την ανησυχία του στον Τραμπ για τη σταθερότητα στην Μέση Ανατολή. http://www.cnn.gr/news/kosmos/story/129797/o-makron-exefrase-tin-anisyxia-toy-ston-tramp-gia-ti-statherotita-stin-mesi-anatoli
5. DW. (2018). Ο Τραμπ και «η τέχνη της καταστροφής». http://www.dw.com/el/%CE%BF-%CF%84%CF%81%CE%B1%CE%BC%CF%80-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B7-%CF%84%CE%AD%CF%87%CE%BD%CE%B7-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%B1%CF%83%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%86%CE%AE%CF%82/a-43726168
6. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. (2018). DW: Οι φιλικές χειρονομίες Τραμπ – Μέρκελ δεν γεφύρωσαν τις διαφορές. http://www.kathimerini.gr/961637/article/epikairothta/kosmos/dw-oi-filikes-xeironomies-tramp—merkel-den-gefyrwsan-tis-diafores
7. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. (2018). Μέρκελ κατά Τραμπ: «Σοβαρή ζημία στη διεθνή κοινότητα» η στάση των ΗΠΑ. http://www.kathimerini.gr/963748/article/epikairothta/kosmos/merkel-kata-tramp-sovarh-zhmia-sth-die8nh-koinothta-h-stash-twn-hpa
8. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. (2018). Ε.Ε.: Θα κάνουμε τα πάντα για να τηρηθεί η συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν. http://www.kathimerini.gr/929224/article/epikairothta/kosmos/ee-8a-kanoyme-ta-panta-gia-na-thrh8ei-h-symfwnia-gia-ta-pyrhnika-toy-iran
9. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. (2018). Δεν επικυρώνει ο Τραμπ τη διεθνή συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν. http://www.kathimerini.gr/930488/article/epikairothta/kosmos/den-epikyrwnei-o-tramp-th-die8nh-symfwnia-gia-ta-pyrhnika-toy-iran
10. Naftemporiki.gr. (2018). Αποσύρονται οι ΗΠΑ από τη συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν. http://www.naftemporiki.gr/story/1348322/aposurontai-oi-ipa-apo-ti-sumfonia-gia-ta-purinika-tou-iran
11. REUTERS .(2018). Commentary: Trump’s political theater on Iran. https://www.reuters.com/article/us-vanburen-iran-commentary/commentary-trumps-political-theater-on-iran-idUSKBN1I31YP