Ποιος είναι ο Sergei Skripal;

Ο Skripal, Ρώσος στρατιωτικός κατάσκοπος, δρούσε ως διπλός πράκτορας για τις Βρετανικές μυστικές υπηρεσίες (ΜΙ6), από τις οποίες εκτιμάται ότι προσεγγίσθηκε το 1995, κατά τη διάρκεια αποστολής του στην πρεσβεία της Ισπανίας. Ωστόσο, τον Δεκέμβριο του 2004 συνελήφθη από την ρωσική Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας. Η δίκη του πραγματοποιήθηκε κεκλεισμένων των θυρών δύο χρόνια αργότερα, στο τοπικό ρωσικό στρατιωτικό δικαστήριο, το οποίο τον έκρινε ένοχο για έσχατη προδοσία μέσω κατασκοπίας, και τον καταδίκασε σε 13 χρόνια κάθειρξης, στερώντας του παράλληλα και τον στρατιωτικό του βαθμό. Η υπόθεση δεν γνωστοποιήθηκε από τις Ρωσικές αρχές μέχρι την λήξη της, τον Αύγουστο του 2006. Τον Ιούλιο του 2010 ο Skripal, μαζί με άλλους τρεις, συμπεριλήφθηκε, μετά από έντονη επιθυμία της Βρετανίας, σε μια ανταλλαγή με δέκα Ρώσους κατασκόπους που συνελήφθησαν από το Αμερικανικό FBI. Έτσι, εγκαταστάθηκε στο Salisbury και ζούσε μια φυσιολογική οικογενειακή ζωή, ενώ έχασε τη γυναίκα του από καρκίνο το 2012. Αξίζει να αναφερθεί και ο -από πολλούς θεωρούμενος ύποπτος- ξαφνικός θάνατος του γιου του, Sasha,  τον Ιούλιο του 2017 στην Αγία Πετρούπολη, ενώ η κόρη του, Yulia, ζούσε στη Ρωσία ήδη από το 2015, ταξιδεύοντας στην Βρετανία τον Μάρτιο. (BBC, 2018).

Τι γνωρίζουμε μέχρι σήμερα;

Στις 4 Μαρτίου, ο 66χρονος Sergei Skripal και η 33χρονη κόρη του Yulia εντοπίστηκαν από έναν γιατρό και μία νοσοκόμα σε ένα παγκάκι στην Βρετανική πόλη Salisbury σε κατατονική κατάσταση, και οδηγήθηκαν πάραυτα στο νοσοκομείο της περιοχής. Εκεί διαπιστώθηκε πως είχαν υποστεί δηλητηρίαση, και μάλιστα από μια άκρως επικίνδυνη χημική ουσία ονόματι Νόβιτσοκ (CBS News, 2018). Η αναγνώριση της ουσίας ως τέτοια επιβεβαιώνεται και από τον Οργανισμό Απαγόρευσης Χημικών όπλων (OPCW). Παράλληλα, νοσηλεύονται και τρεις αστυνομικοί που ανέλαβαν την έρευνα της υπόθεσης – οι δύο από τους τρεις εκτός κινδύνου.

Χάριν βαθύτερης κατανόησης της υπόθεσης, κρίνεται σκόπιμο να διευκρινιστεί ότι ο νευροτοξικός παράγοντας Νόβιτσκοκ (σ.σ «πρωτάρης» ή «νεόφερτος» στα ρωσικά) αναπτύχθηκε από την Σοβιετική Ένωση στο πλαίσιο του ομώνυμου προγράμματος δημιουργίας χημικών όπλων αγνώστων και, συνακόλουθα, μη ανιχνεύσιμων στη Δύση. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια ομάδα ουσιών με παρόμοιες ιδιότητες, που δημιουργήθηκαν από σοβιετικό πρόγραμμα για τον ίδιο σκοπό. Είναι ακόμα πιο ισχυρός από άλλες αντίστοιχες, περισσότερο γνωστές ουσίες, και βασικό του πλεονέκτημα, εκτός από την ισχύ του, είναι πως μπορεί να μεταφερθεί με πολύ μεγάλη ευκολία και σχεδόν μηδενικό ρίσκο, διαμελισμένος σε μέρη που από μόνα τους δεν συνιστούν ύποπτα υλικά, και τα οποία μπορούν να ενωθούν λίγο πριν τη χρήση (Mirzayanov, Vil, 1995).

Στο πλαίσιο αυτό, η  Βρετανική πλευρά απαιτεί εξηγήσεις από το Κρεμλίνο, στο οποίο έδωσε και μια προθεσμία ώστε να ανταποκριθεί. Μετά από επίσημη ανακοίνωση στις 14 Μαρτίου, η Βρετανίδα πρωθυπουργός, Theresa May, αναφέρει πως η Ρωσική κυβέρνηση «δεν έχει προβάλει αξιόπιστες εξηγήσεις» σχετικά με το πώς η ρωσικής προέλευσης ουσία Νόβιτσοκ βρέθηκε σε Ευρωπαϊκό έδαφος, αλλά, αντιθέτως, «αντιμετωπίζει την υπόθεση με σαρκασμό και περιφρόνηση» . Η May αδυνατεί να εντοπίσει άλλη λογική εξήγηση για την απόπειρα δολοφονίας των Skripal πέραν της ρωσικής ανάμειξης, και κάνει λόγο για μια «πάγια και καλά οργανωμένη τακτική» από την πλευρά της Ρωσίας ( CBS News, 2018).

Εν συνεχεία δεσμεύσεών της για προστασία της Μ. Βρετανίας από την ξένη κατασκοπεία, η May απέλασε 23 Ρώσους διπλωμάτες και ανέστειλε την επίσημη πρόσκληση στον υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας, Sergey Lavrov, ενώ ούτε η βασιλική οικογένεια, αλλά ούτε και μέλη της Κυβέρνησης θα παρευρεθούν στο παγκόσμιο πρωτάθλημα ποδοσφαίρου που διοργανώνεται το καλοκαίρι στη Ρωσία (The Washington Post, 2018). Σύμφωνα με δηλώσεις της, δεν σκοπεύει να διακόψει τις διπλωματικές επαφές με τη χώρα, όμως τόσο οι σκληρές δηλώσεις της όσο και η ανάληψη δράσης προς υποστήριξή τους σκιαγραφούν τη στάση της Βρετανίας ως αμετάκλητη και ιδιαίτερα μαχητική.

Κατά τη διάρκεια της ίδιας εξαγγελίας-καταπέλτη, η Theresa May ανακοίνωσε το πάγωμα ρωσικών περιουσιακών στοιχείων στη Βρετανία, «εάν θεωρηθεί ότι αυτά θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ώστε να απειλήσουν τη ζωή ή την ιδιοκτησία Βρετανών πολιτών». Η αλήθεια είναι ότι δεν θα χρειαστεί να φθάσει μακριά, αφού μόλις μερικά λεπτά από την Downing Street και το παλάτι Kessington, πρώην Ρώσοι αξιωματούχοι και μέλη του στενού κύκλου του Προέδρου Putin διατηρούν ακίνητα αξίας πολλών εκατομμυρίων, ενώ δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η Βρετανία εδώ και δεκαετίες αποτελεί «φορολογικό παράδεισο» για Ρώσους εκατομμυριούχους (The New York Times, 2018). Έτσι, πολλοί φοβούνται την επέκταση της διαμάχης στο οικονομικό πεδίο, σε περίπτωση που τα νομικά και πολιτικά εργαλεία κριθούν ανεπαρκή για την επίλυση του ζητήματος.

Το διεθνές περιβάλλον έσπευσε να δηλώσει συμπαράσταση στην Μ. Βρετανία, αυξάνοντας σημαντικά την πίεση προς τη Μόσχα. Με μια σπάνια κοινή δήλωση, Γερμανία, Γαλλία και ΗΠΑ καταδικάζουν το περιστατικό και το κατονομάζουν ως «επίθεση κατά της Βρετανικής Κυριαρχίας» (Τhe Guardian, 2018). Ειδικότερα, η Γερμανική κυβέρνηση δήλωσε τη στήριξή της, αιτούμενη διαφάνεια από τη ρωσική πλευρά και αναφερόμενη στην «πρώτη επίθεση με στρατιωτικής κλίμακας χημικά όπλα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο».  Επιπροσθέτως, ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Jens Stoltenberg, κατηγόρησε τη Ρωσία όχι μόνο για το συγκεκριμένο περιστατικό, αλλά για μια γενικότερη, πολύχρονη προσπάθεια της χώρας για «αποσταθεροποίηση της Δύσης» ( Reuters, 2018). Το ζήτημα συζητήθηκε και σε έκτακτη συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, μετά από επιστολή της May στον Πρόεδρο του Συμβουλίου, στην οποία μιλούσε για «εξαιρετικά πιθανή ευθύνη της Ρωσίας για την υπόθεση» και παραβίαση των Βρετανικών κυριαρχικών δικαιωμάτων, όπως και του ίδιου του καταστατικού χάρτη των ΗΕ. Η ρωσική αντιπροσωπεία αρνήθηκε τους ισχυρισμούς, αλλά η επίσημη δήλωσή της προσέκρουσε σε Βρετανική αρνησικυρία (veto).

Τι απαντά η Ρωσία;

Σχεδόν πεισματικά, το Κρεμλίνο αρνείται οποιαδήποτε ανάμειξη με την υπόθεση. Μάλιστα, ο Ρώσος υφυπουργός Εξωτερικών, Sergey Rybcov, υποστηρίζει πως «Δεν υπήρξε κανένα πρόγραμμα ανάπτυξης χημικών όπλων με τον τίτλο “Νόβιτσοκ” ούτε από τη Σοβιετική Ένωση ούτε από τη Ρωσία». Ακόμη, διατείνεται πως η Ρωσία εγκατέλειψε κάθε έρευνα για χημικά όπλα, και κατέστρεψε τα αποθέματά της όταν επικυρώθηκε η Συνθήκη για την Απαγόρευση των Χημικών Όπλων το 1993. Υπό το συγκεκριμένο πρίσμα, η εν λόγω ουσία θα μπορούσε να προέρχεται και από τον Ευρωπαϊκό χώρο, ίσως και από την ίδια την Μ. Βρετανία, η οποία κατηγορήθηκε ευθέως από Ρώσους αξιωματούχους για την δηλητηρίαση (SBS, 2018).

Ο ίδιος ο Υπουργός Εξωτερικών αρνείται την ύπαρξη ακόμα και ικανοποιητικού κινήτρου για την οργάνωση της δολοφονίας από τη Ρωσία, και κάνει λόγο για « αντι-ρωσική προπαγάνδα» (CBS News). Λίγες μέρες αργότερα, η Ρωσική κυβέρνηση ανταποδίδει τα πυρά με την απέλαση 23 Βρετανών διπλωματών, λίγες ώρες πριν την πανηγυρική εκλογή του Vladimir Putin για άλλη μια προεδρική θητεία. Μάλιστα, ίσως το συμβάν να αποτέλεσε μια χρυσή ευκαιρία για την επικοινωνιακή του στρατηγική, αφού οι έντονα εμποτισμένες με πατριωτισμό δηλώσεις φαίνονται παραδοσιακά να αφήνουν ευχαριστημένους τους Ρώσους πολίτες.

Η οργή και η δυσφορία αναφορικά με τις Βρετανικές κατηγορίες εκφράστηκε με σαφήνεια και από τα Ρωσικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της στάσης που υιοθετήθηκε αποτελεί το γεγονός πως, τη στιγμή της ανακοίνωσης για την απέλαση των Ρώσων διπλωματών, Ρωσικό δελτίο ειδήσεων υποδέχθηκε ως καλεσμένο έναν άνδρα ο οποίος καταζητείται για δηλητηρίαση ενός πρώην πράκτορα της KGB που ζούσε στην Βρετανία το 2006 (The Washington Post, 2018).

Τι διακυβεύεται;

Τα γεγονότα εξελίσσονται σαν να έχουν βγει από κάποιο ψυχροπολεμικό διήγημα, με διπλούς κατασκόπους, διεφθαρμένες ελίτ και σκληρές διαπραγματεύσεις που δεν χωρούν σε καμία παραδοσιακή αίθουσα συνεδριάσεων. Οι απτές αποδείξεις στενεύουν τον κλοιό γύρω από την -κατά τα άλλα ατάραχη- Ρωσία, ενώ η ένταση δείχνει να μην έχει κορυφωθεί ακόμη. Βέβαια, κάθε ιστορία μεταβάλλεται ανάλογα με την οπτική που αυτή προσεγγίζεται. Κάποιοι κυνικοί υποστηρίζουν πως η Βρετανία προκάλεσε η ίδια το πρόβλημα στον εαυτό της, όταν έδωσε καταφύγιο στον Skripal. Πρόκειται για μια πάγια, προερχόμενη από τον σκληρό ρεαλισμό της, τακτική να προστατεύει Ρώσους επιχειρηματίες, πολιτικούς και κατασκόπους, αλλά και άλλους ανθρώπους-κλειδιά που αντιμετωπίζουν δίωξη από την πατρίδα τους (Bloomberg, 2018). Απο την άλλη πλευρά, οποιαδήποτε κι αν είναι η συμβολή της ίδιας της Βρετανίας στην δημιουργία της υπάρχουσας έντασης, η κατάφωρη παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων ενός κράτους είναι αδικαιολόγητη. Συνεπώς, η περίπτωση Skripal παρουσιάζει πραγματικό ενδιαφέρον όσον αφορά τον τρόπο λειτουργίας των κρατών σε διαμάχες που εμπίπτουν σε «γκρίζες ζώνες». Πώς θα ιεραρχήσουν τα συμφέροντά τους και πού θα φθάσουν τελικά για να τα προφυλάξουν σε ένα άναρχο διεθνές σύστημα, όπου ο καθένας φροντίζει για τον εαυτό του;

Πηγές:

1. ΒΒC. (2018). Sergei Skripal – the Russian former spy at centre of poison mystery. http://www.bbc.com/news/uk-43353178
2. Bloomberg. (2018). How Britain Can Really Go After Corrupt Russian Elit. https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-03-16/how-britain-can-really-go-after-corrupt-russian-elites
3. CBS News. (2018). Defiant Russia vows retaliation over US sanctions, UK spy accusations. https://www.cbsnews.com/news/russia-retaliation-us-sanctions-donald-trump-britain-poisoned-spy-novichok/
4. CBS News. (2018). UK announces measures against Russia for attacks on ex-spy. https://www.cbsnews.com/news/novichok-nerve-agent-theresa-may-russia-salisbury-sergei-skripal-live-stream/
5. Mirzayanov, Vil (1995), “Dismantling the Soviet/Russian Chemical Weapons Complex: An Insider’s View”, Global Proliferation of Weapons of Mass Destruction: Hearings Before the Permanent Subcommittee on Investigations of the Committee on Governmental Affairs, 104th Cong., σελ. 393–405
6. New York Times. (2018). Britain Hints at Tougher Blow Against Russia: Stripping Tycoons’ Assets.  https://www.nytimes.com/2018/03/15/world/europe/britain-russia-assets-poisoning.html
7. Reuters. (2018). After nerve agent attack, NATO sees pattern of Russian interference. https://www.reuters.com/article/us-britain-russia-nato/after-nerve-agent-attack-nato-sees-pattern-of-russian-interference-idUSKCN1GR1O0
8. Reuters. (2018). Germany urges Russia to be transparent over nerve agent attack in Britain. https://www.reuters.com/article/us-britain-russia-germany/germany-urges-russia-to-be-transparent-over-nerve-agent-attack-in-britain-idUSKCN1GS1IV
9. SBS News. (2018). Britain had motive to kill Sergei Skripal: Russia’s Ambassador. https://www.sbs.com.au/news/britain-had-motive-to-kill-sergei-skripal-russia-s-ambassador
10. The Guardian .(2018). Allies back UK to condemn Russia over Salisbury nerve agent attack. https://www.theguardian.com/uk-news/2018/mar/15/allies-uk-condemn-russia-salisbury-nerve-spy-agent-skripal
11. The Washington Post. (2018). Britain has few good options to hit back against Russia. https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2018/03/15/britain-has-few-good-options-to-hit-back-against-russia/?utm_term=.121104ae4c44
12. UN News. (2018). UK letter to Security Council says ‘highly likely’ Russia behind nerve-agent attack; Russia denies responsibility. https://news.un.org/en/story/2018/03/1005272