Ο Ιανουάριος του 2018 ήταν ένας πολύνεκρος μήνας για τους κατοίκους της πρωτεύουσας του Αφγανιστάν, Kabul. Τρεις τρομοκρατικές ενέργειες πραγματοποιήθηκαν στην πόλη σε διάστημα δέκα ημερών, με διαφορετικό στόχο κάθε φορά. Στις 20 Ιανουαρίου τρομοκράτες εισέβαλαν στο ξενοδοχείο Intercontinental της αφγανικής πρωτεύουσας, αφήνοντας πίσω τους 42 νεκρούς και 14 τραυματίες. Στις 27 Ιανουαρίου ένα παγιδευμένο με εκρηκτικά ασθενοφόρο εξερράγη στο κέντρο της Kabul, έχοντας περάσει επιτυχώς από όλα τα σημεία ελέγχου των τοπικών ενόπλων δυνάμεων. Το σημείο της έκρηξης ήταν πολύ κοντά στο Υπουργείο Εσωτερικών του Αφγανιστάν, καθώς και σε πολλά άλλα κυβερνητικά κτήρια. Ο αριθμός των νεκρών υπερέβη τους 95, ενώ πάνω από 150 άτομα τραυματίστηκαν. Τέλος, στις 29 του ίδιου μήνα ένοπλοι εισέβαλαν στη στρατιωτική ακαδημία του Αφγανιστάν, σκοτώνοντας 11 και τραυματίζοντας 15 στρατιώτες. Για τις τρεις προαναφερθείσες ενέργειες την ευθύνη ανέλαβαν οι Taliban, στέλνοντας, μάλιστα, και αυστηρό μήνυμα στους ηγέτες της Δύσης και, ιδιαίτερα, στον Πρόεδρο των ΗΠΑ, Donald Trump. Γιατί, όμως, συνεχίζονται οι επιθέσεις στην περιοχή; Τί οδηγεί στη συνέχιση ενός πολέμου που έχει αποδείξει την αδυναμία του να περιορίσει την τρομοκρατία στη χώρα; Κι όμως, ο πόλεμος αυτός δεν ξεκίνησε την 11η Σεπτεμβρίου 2001, αλλά έχει βαθύ παρελθόν – ξεκινώντας με τη σοβιετική απόβαση του 1979, και συνεχίζοντας -με άλλους θιασώτες- μέχρι σήμερα.

Από το πραξικόπημα του 1978 ως την επικράτηση των Taliban

Το Αφγανιστάν είναι μια χώρα η οποία βρίσκεται ατύπως σε πόλεμο από το 1978, οπότε πραγματοποιήθηκε πραξικόπημα -η επονομαζόμενη Απριλιανή Επανάσταση- από μαχητές του Λαϊκού Δημοκρατικού Κόμματος του Αφγανιστάν, ανατρέποντας από την εξουσία τον Πρόεδρο Mohammed Daoud Khan – ο οποίος είχε προηγουμένως αναδειχθεί και ο ίδιος με πραξικόπημα κατά της μοναρχίας το 1973. Η επανάσταση οδήγησε στη μετατροπή του πολιτεύματος σε κομμουνιστικό, με Πρόεδρο τον Nur Muhammad Taraki. Γρήγορα, ωστόσο, η διχόνοια μεταξύ δύο φραξιών του κόμματος οδήγησε σε εσωτερική κρίση, αφού οι συγκεκριμένες κατείχαν από κοινού θέσεις στην εξουσία, αλλά παρουσίαζαν και πολλές ιδεολογικές και πολιτικές διαφορές. Πάντως, υπό το πρίσμα του κομμουνισμού, η εύθραυστη αυτή κυβέρνηση προέβη σε αλλαγές στη δομή του κράτους, προσπαθώντας να αποτάξει το ισλαμικό προφίλ της χώρας, και να μοιάσει περισσότερο στη γείτονα Σοβιετική Ένωση. Παρά τις προσπάθειες αυτές, υπήρξε δυσαρέσκεια σε μερίδα του πληθυσμού που ανήκε στο σκληροπυρηνικό Ισλάμ, οδηγώντας τους στην ένοπλη αντίδραση κατά της διακυβέρνησης Taraki. Οι αντιστασιακοί αυτοί απέκτησαν την ονομασία Mujahideen, χαρακτηρισμός που υποδηλώνει τον μαχητή στο όνομα της jihad (του ιερού πολέμου των μουσουλμάνων), και το οποίο οι Αφγανοί μαχητές φέρουν μέχρι και σήμερα. Το 1979, μετά τη δολοφονία του Taraki που ενορχηστρώθηκε από τον Υπουργό Εξωτερικών του, Hafizullah Amin, και ενέτεινε τις ταραχές, ο ανώτατος άρχων της Σοβιετικής Ένωσης αποφάσισε την αποστολή στρατευμάτων στην περιοχή – απόφαση κατακριτέα από τη Δύση. Ο Κόκκινος Στρατός προέλασε μέχρι την Kabul, όπου και εγκατέστησε στην εξουσία φιλικά προσκείμενα στην ΕΣΣΔ πρόσωπα. Τότε οι ΗΠΑ, φοβούμενες την ενίσχυση του αιωνίου τους αντιπάλου ενόψει και του Ψυχρού Πολέμου, προέβησαν σε -στρατιωτική και χρηματική- βοήθεια προς τους Mujahideen, οι οποίοι ξεκίνησαν ανταρτοπόλεμο κατά των Σοβιετικών. Ο πόλεμος αυτός διήρκεσε μέχρι το 1989, οπότε και τα σοβιετικά στρατεύματα εγκατέλειψαν την περιοχή. Μετά, όμως, και μέχρι το 1996, το Αφγανιστάν βυθίστηκε στο τέλμα του εμφυλίου πολέμου. Ο πόλεμος αυτός διαιρέθηκε σε δύο φάσεις, με τη μία να καλύπτει το διάστημα 1989-1992, οπότε μαχητές υποστηριζόμενοι από τις ΗΠΑ και το Πακιστάν πολεμούσαν τον αφγανικό στρατό, και τη δεύτερη να καλύπτει το διάστημα 1992-1996, οπότε οι κρατικές δυνάμεις πολεμούσαν τους Taliban – το νεοσυσταθέν μόρφωμα σουνιτών τζιχαντιστών, το οποίο τελικά επικράτησε, κατέλαβε την Kabul, και εγκαθίδρυσε το Ισλαμικό Εμιράτο του Αφγανιστάν.

Τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 – Η αμερικανική απόβαση στο Αφγανιστάν και ο πολυετής πόλεμος που ακολούθησε

Έως το 2001 οι Taliban είχαν κατακτήσει πάνω από το 90% των εδαφών του Αφγανιστάν με τη βοήθεια του αρχηγού της Al-Qaeda, Osama Bin Laden, ο οποίος είχε καταφύγει εκεί διωκόμενος από τη Μέση Ανατολή. Ο Bin Laden προέβη πολλές φορές σε προειδοποιήσεις κατά των ΗΠΑ, κατακρίνοντας την εξωτερική πολιτική τους στη Μέση Ανατολή και την υποστήριξή τους στο Ισραήλ. Οι προειδοποιήσεις αυτές έγιναν πραγματικότητα στις 11 Σεπτεμβρίου 2001, οπότε και πραγματοποιήθηκαν παράλληλες επιθέσεις στη Νέα Υόρκη και την Washington – με σχεδόν 3000 νεκρούς και 6000 τραυματίες. Ωστόσο, η 11η Σεπτεμβρίου ήταν μια επίθεση που, πέρα από τον τεράστιο αριθμό των θυμάτων, τραυμάτισε θανάσιμα την υπερηφάνεια των Αμερικανών. Ήταν μία επίθεση εντός του εδάφους τους, η οποία έπληξε την πιο διάσημη πόλη τους, αλλά και κυβερνητικούς στόχους. Ήταν πια εμφανές ότι οι ακρίτες που είχαν χρηματιστεί από τη Δύση για να πολεμήσουν την ΕΣΣΔ είχαν αλλάξει σχέδια. Μετά την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους η αμερικανική απάντηση ήταν άμεση, με την κήρυξη του Πολέμου κατά του Τρόμου – έκφραση που χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει ότι ο πόλεμος αυτός δεν στρέφεται κατά ορισμένου στόχου, αλλά έχει σκοπό να πατάξει την τρομοκρατία απ’ όπου κι αν προέρχεται. Στις 20 Σεπτεμβρίου δόθηκε τελεσίγραφο της κυβέρνησης Bush στο Αφγανιστάν για την έκδοση του Bin Laden και των υπολοίπων τρομοκρατών. Καθώς, όμως, δεν ελήφθη καμία απάντηση, στις 7 Οκτωβρίου χερσαίες δυνάμεις των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου αποβιβάστηκαν στο Αφγανιστάν, ενώ η πόλη Kandahār -πνευματικό κέντρο των Taliban- έπεσε λίγες ημέρες αργότερα. Μετά το 2002 και την επίκληση της συλλογικής άμυνας του Άρθρου 5 της Συνθήκης της Washington, τις επιχειρήσεις στην περιοχή ανέλαβε το NATO, με την έγκριση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Η νατοϊκή International Security Assistance Force (ISAF) είχε ως κύριο σκοπό την ενίσχυση της τοπικής κυβέρνησης και την εκπαίδευση των τοπικών ενόπλων δυνάμεων, αλλά συμμετείχε και στις επιχειρήσεις. Η αλήθεια είναι ότι ο πόλεμος στο Αφγανιστάν ξεκίνησε με βραχυχρόνια προοπτική, αλλά αυτό διαψεύστηκε αρκετά γρήγορα, λόγω των τρομοκρατικών επιθέσεων που είχαν ενορχηστρώσει οι Taliban και η Al-Qaeda τόσο στο Αφγανιστάν και το Πακιστάν όσο και σε πόλεις του Δυτικού Κόσμου. Μια από τις προεκλογικές υποσχέσεις της κυβέρνησης Obama ήταν η αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από την περιοχή. Το 2011 στρατιώτες των ειδικών δυνάμεων του αμερικανικού ναυτικού σκότωσαν τον Bin Laden στο Πακιστάν, οδηγώντας στο συμπέρασμα ότι ο πόλεμος βρισκόταν κοντά στο τέλος του. Η ISAF διαλύθηκε, και αμερικανικά στρατεύματα άρχισαν να αποχωρούν από την περιοχή, με υπόσχεση του Προέδρου Obama ότι όλες οι δυνάμεις θα έχουν αποχωρήσει μέχρι το 2024. Παρ’ όλα αυτά, κάτι τέτοιο διαψεύστηκε για δύο λόγους. Πρώτον, η τρομοκρατία αναπτύχθηκε ξανά στην περιοχή παρά τον θάνατο του Bin Laden, οδηγώντας στην ανάδυση του Ισλαμικού Κράτους, και δεύτερον, η ρεπουμπλικανική κυβέρνηση Trump -που διαδέχτηκε τον Obama- πίστευε ότι η στρατιωτική επέμβαση στην περιοχή είχε ακόμη κάτι να προσφέρει.

Το Αφγανιστάν σήμερα: Παρατηρήσεις και συμπεράσματα

Ο πόλεμος στο Αφγανιστάν είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος σε διάρκεια πόλεμος για τις ΗΠΑ, έχοντας διαρκέσει πάνω από 16 χρόνια, ακολουθώντας τον πόλεμο στο Βιετνάμ. Άφησε πίσω του πάνω από 100.000 νεκρούς και από τις δύο πλευρές -εκ των οποίων πάνω από 30.000 ήταν άμαχοι-, μια χώρα σχεδόν διαλυμένη, χιλιάδες πρόσφυγες, και μια βιομηχανία οπίου που ήταν ίσως η μόνη κερδισμένη από τις εχθροπραξίες. Μετά το 2014 οι προβλέψεις για παύση του πολέμου διαψεύστηκαν. Η επέκταση του ISIS στο Αφγανιστάν ξεκίνησε έναν νέο κύκλο ισλαμικού φονταμενταλισμού, και ανέτρεψε τις υποσχέσεις της κυβέρνησης Obama για υποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων. Το 2017 στα εδάφη του Αφγανιστάν βρίσκονταν 8400 Αμερικανοί στρατιώτες όλων των σωμάτων ενώ, πρόσφατα, ο Πρόεδρος Trump ανακοίνωσε την ενίσχυση της δύναμης με επιπλέον 3900 στρατιώτες. Παράλληλα, παρατάθηκε η παρουσία της ειδικής αποστολής του ΟΗΕ στην περιοχή (UNAMA), η θητεία της οποίας κανονικά είχε λήξει. Στις 13 Απριλίου του ίδιου έτους οι ΗΠΑ έριξαν τη μεγαλύτερη μη-πυρηνική βόμβα του οπλοστασίου τους, την GBU-43B, στην επαρχία του Nangarhār, κοντά στα σύνορα με το Πακιστάν. Στόχος αυτής της ρίψης ήταν οι πυρήνες του ISIS στην περιοχή. Το σημαντικότερο, ωστόσο, στοιχείο του πολέμου αυτού είναι αδιαμφισβήτητα η τρομοκρατία. Ο πόλεμος στο Αφγανιστάν είναι ένας άτακτος πόλεμος, με τους τρομοκράτες να επιτίθενται αδιακρίτως σε αμάχους -όπως έδειξαν οι πρόσφατες τρομοκρατικές ενέργειες στην Kabul-, αλλά και στα γραφεία της Μ.Κ.Ο “Save the Children” στην πόλη Jalālābād. Η αλήθεια είναι ότι κατά τον τελευταίο καιρό είχαν γίνει προσπάθειες αναβάθμισης της αφγανικής πρωτεύουσας, καθώς άνοιξαν ξανά πανεπιστήμια, ξένες πρεσβείες και ξενοδοχεία, αλλά δυστυχώς η Kabul συνεχίζει να είναι μια πόλη βυθισμένη στον τρόμο και στον πόλεμο και, μέχρι στιγμής, οι επεμβάσεις ξένων δυνάμεων έχουν επιδεινώσει παρά βελτιώσει την κατάσταση.

Πηγές:

1. Ahmadzai, A. (2016). Challenges and opportunities for Afghanistan in 2017, https://thediplomat.com/2016/12/challenges-and-opportunities-for-afghanistan-in-2017/?allpages=yes&print=yes
2. Editors of Encyclopaedia Brittanica. (2018). Soviet invasion in Afghanistan, https://www.britannica.com/event/Soviet-invasion-of-Afghanistan
3. Al Jazeera. (2017). Timeline: US intervention in Afghanistan 2001 to 2017, http://www.aljazeera.com/news/2017/08/2001-2017-intervention-afghanistan-170822035036797.html
4. Borger, J. (2017). Trump to expand US military intervention in Afghanistan, https://www.theguardian.com/us-news/2017/aug/21/donald-trump-expand-us-military-intervention-afghanistan-pakistan
5. Harooni M. και Shalizi, Η. (2018). Eleven Afghan soldiers killed in latest attack in Kabul, https://www.reuters.com/article/us-afghanistan-blast/eleven-afghan-soldiers-killed-in-latest-attack-in-kabul-idUSKBN1FI07M
6. Westcott B. (2017). Afghanistan war: 16 years, thousands dead and no clear end in sight, https://edition.cnn.com/2017/08/21/asia/afghanistan-war-explainer/index.html
7. Fisher, M. (2018). Why Attack Afghan Civilians? Creating Chaos Rewards Taliban, https://www.nytimes.com/2018/01/28/world/asia/afghanistan-taliban-kabul-attacks.html
8. Allen, N. και Horton, H. (2017). Caught on video, the moment the US drops ‘mother of all bombs’ on 36 ISIL militants, http://www.telegraph.co.uk/news/2017/04/13/us-military-drops-mother-bombs-isis-afghanistan/
9. Faiez, R. (2018). Kabul attack latest: 14 foreign nationals and four Afghans dead after Taliban assault on Intercontinental Hotel, http://www.independent.co.uk/news/world/asia/kabul-hotel-attack-latest-updates-foreigners-dead-killed-taliban-afghanistan-intercontinental-a8170796.html
10. CBS News. (2004). Bin Laden claims responsibility for 9/11, http://www.cbc.ca/news/world/bin-laden-claims-responsibility-for-9-11-1.513654