Στις 28 Ιουνίου 2018 ανακοινώθηκε επίσημα από τον Λευκό Οίκο και το Κρεμλίνο ότι η κυοφορούμενη Συνάντηση Κορυφής μεταξύ των Προέδρων των ΗΠΑ και της Ρωσίας θα λάβει χώρα στις 16 Ιουλίου στο Ελσίνκι, σε μια πόλη με ιστορία σημαντικών διαπραγματεύσεων μεταξύ των δύο χωρών. Πρόκειται για την πρώτη κατ’ ιδίαν συνάντηση των δύο προέδρων από τότε που ανέλαβε την αμερικανική προεδρία ο Donald Trump το 2017, και δεν εντάσσεται σε κάποια διεθνή σύνοδο. Πριν από ένα χρόνο, Vladimir Putin και Donald Trump συναντήθηκαν για πρώτη φορά στο Αμβούργο στο πλαίσιο των εργασιών της G20 και, στη συνέχεια, είχαν μία σύντομη συνομιλία στο Βιετνάμ, τον Νοέμβριο του 2017, στη Σύνοδο Κορυφής της Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας – Ειρηνικού (APEC).

Γιατί το Ελσίνκι επελέγη να φιλοξενήσει τη συνάντηση.

Οι συνομιλίες της 16ης Ιουλίου σηματοδότησαν την τέταρτη φορά που το Ελσίνκι φιλοξενεί διαπραγματεύσεις μεταξύ των ηγετών των δύο υπερδυνάμεων, συνεχίζοντας την πολιτική ουδετερότητας της Φινλανδίας. Η βορειοευρωπαϊκή χώρα εδώ και δεκαετίες προσάρμοζε τις πολιτικές της για να συμπλέει με τη Σοβιετική Ένωση, παραμένοντας, ωστόσο, επίσημα στρατιωτικά ουδέτερη, και διατηρώντας συνάμα καλούς δεσμούς με τη Δύση. Η προσφορά του Ελσίνκι ως φόρουμ για διαπραγματεύσεις μεταξύ των Σοβιετικών και της Δύσης συνιστά μια εξέχουσα στρατηγική από τη Φινλανδία, η οποία δεν συμμετείχε ούτε στο ΝΑΤΟ ούτε στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας, και ως εκ τούτου θεωρείται ουδέτερη χώρα. Αυτή η προσέγγιση δημιούργησε τον όρο «Φινλανδισμός», με την φινλανδική κυβέρνηση να προσπαθεί να διατηρεί μια ισορροπημένη σχέση μεταξύ των δυο υπερδυνάμεων του Ψυχρού Πολέμου (Standish, 2018).

Η πιο διάσημη σύνοδος κορυφής για την ασφάλεια την εποχή του Ψυχρού Πολέμου στην πρωτεύουσα της Φινλανδίας ήρθε το 1975, και οδήγησε στην υπογραφή των Συμφωνιών του Ελσίνκι, οι οποίες περιγράφουν τις κατευθυντήριες αρχές – συμπεριλαμβανομένων της εδαφικής ακεραιότητας και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων – στις σχέσεις μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και 33 ευρωπαϊκών κρατών. Στην ουσία η Τελική Πράξη του Ελσίνκι σφραγίζει την «αποφόρτιση» στις τεταμένες σχέσεις κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου (Καθημερινή, 2018).

Τα κυριότερα σημεία της συνάντησης Trump-Putin

Μολονότι η σύνοδος ήρθε εν μέσω κάποιων φορτισμένων σχέσεων μεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας -για μια σειρά θεμάτων όπως η σύγκρουση στην Ανατολική Ουκρανία, η στήριξη του Συριακού Προέδρου Bashar al-Assad από τη Ρωσία και οι αμερικανικές κατηγορίες για ρωσική εμπλοκή στις εκλογές του 2016-, και οι δύο πρόεδροι εμφανίστηκαν ενωτικοί. Και οι δύο χώρες επιθυμούν να προωθήσουν το διάλογο πάνω σε ζητήματα μείζονος γεωπολιτικού ενδιαφέροντος – όπως, για παράδειγμα, η κατάσταση στη Συρία.

Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας και κατά τη διάρκεια της θητείας του, ο ίδιος ο Trump δήλωσε επανειλημμένα ότι η συνεργασία μεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας μπορεί να προωθήσει την ειρήνη στη Μέση Ανατολή. Τώρα που ο συριακός στρατός υπό τον Πρόεδρο Bashar al-Assad βρίσκεται σε τελική και επιτυχημένη φάση του αντιτρομοκρατικού πολέμου, ο Putin υπογράμμισε στη συνάντηση ότι πληρούνται όλες οι προϋποθέσεις για μια «αποτελεσματική συνεργασία» Ουάσιγκτον – Μόσχας αναφορικά με το ζήτημα. Επιπρόσθετα, έκανε λόγο για την αναγκαία απομάκρυνση των τρομοκρατών από τη νοτιοδυτική Συρία, η οποία είναι κομβικής σημασίας για την ειρήνη στην περιοχή, χωρίς να ξεκαθαρίσει εάν αναφέρεται μόνο στους τζιχαντιστές του ISIS ή και στους αντάρτες της συριακής αντιπολίτευσης (Capital, 2018).Ο πρακτικός αντίκτυπος των συζητήσεων των δύο ανδρών σχετικά με τη Συρία και τη Μέση Ανατολή παραμένει ασαφής, και δεν υπήρξε καμία πρόταση από τον Trump ότι σκοπεύει να λάβει οποιουδήποτε είδους δέσμευση.

Όσον αφορά στα ζητήματα ασφαλείας στην Ευρώπη, ο Αμερικανός Πρόεδρος ούτε καν ανέφερε το ζήτημα της Κριμαίας, ενώ ο Putin ζήτησε από το Κίεβο να τηρήσει τις συμφωνίες του Μινσκ, χωρίς φυσικά να πει το ίδιο και για τους ρωσόφωνους αποσχιστές της Ανατολικής Ουκρανίας, και ο Ρώσος Πρόεδρος ξεκαθάρισε κατηγορηματικά ότι «το θέμα Κριμαία έχει κλείσει για τη Ρωσία δια παντός» (Κουτσομύτης, 2018). Για την υπόθεση της ρωσικής εμπλοκής στις αμερικανικές εκλογές, ο Trump αρνήθηκε για ακόμη μία φορά ότι υπήρξε εμπλοκή της προεκλογικής του καμπάνιας με τη Ρωσία, και πρόσθεσε ότι νίκησε την Δημοκρατική αντίπαλό του, Hillary Clinton, “εύκολα“, και τα εν λόγω σενάρια διακινήθηκαν από τους Δημοκρατικούς προκειμένου να δικαιολογήσουν την ήττα τους. Μετά τις δηλώσεις του για τη ρωσική ανάμειξη, οι αντιδράσεις στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού υπήρξαν εντονότατες, ακόμη και από το στρατόπεδο των Ρεπουμπλικάνων, ενώ οι Δημοκράτες εξαπέλυσαν μύδρους εναντίον του.

Οι σχέσεις μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας βρίσκονται σε χαμηλά επίπεδα από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, και οι κίνδυνοι των στρατιωτικών συγκρούσεων -και ακόμη και της πυρηνικής χρήσης- παραμένουν υψηλοί. Υπό το πρίσμα αυτό, η σύνοδος κορυφής προσφέρει μια ευκαιρία και για τις δύο χώρες να επαναφέρουν τις σχέσεις τους και να αναπτύξουν τη συνεργασία τους. Για παράδειγμα, σε συνεργασία με τη Βόρεια και Νότια Κορέα, την Κίνα, οι ΗΠΑ μαζί με τη Ρωσία μπορούν να βοηθήσουν στην εξασφάλιση μιας μη αναστρέψιμης πορείας προς την πλήρη ασφάλεια στη βορειοανατολική Ασία (Wolfsthal, 2018).

Μεταξύ άλλων, η σύνοδος παρουσιάζει μια μοναδική ευκαιρία να αναστραφεί ο επικίνδυνος πυρηνικός ανταγωνισμός μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας. Η ευκαιρία σταθεροποίησης των αμερικανικών-ρωσικών πυρηνικών σχέσεων με την επέκταση του New START-μιας πυρηνικής συνθήκης για τον πυρηνικό αφοπλισμό η ισχύς της οποίας εκπνέει το 2021-είναι πρωταρχικής σημασίας (Wolfsthal, 2018). Σε αντίθεση με άλλες πυρηνικές συνθήκες, και οι δύο χώρες παραμένουν σε πλήρη συμμόρφωση με τα κεντρικά σημεία της συμφωνίας και, ως εκ τούτου, έχει αποδεχθεί ισχυρό εργαλείο για τη μείωση πυρηνικού κινδύνου. Η συμφωνία έχει βοηθήσει και τις δύο πλευρές να αποτρέψουν μια ακόμα πιο αβέβαιη και ασταθή πυρηνική σχέση. Εντούτοις, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία διατηρούν τα δύο μεγαλύτερα πυρηνικά οπλοστάσια στον πλανήτη, και αμφότεροι ασχολούνται με μαζικά προγράμματα εκσυγχρονισμού για την ενίσχυση της στρατιωτικής χρησιμότητας και της μακροζωίας των δυνάμεών τους.

Η Ρωσία παραβιάζει πολυάριθμες συμφωνίες ελέγχου των εξοπλισμών, συμπεριλαμβανομένης της συνθήκης για τα πυρηνικά όπλα μέσου βεληνεκούς (INF) του 1987, η οποία απαγορεύει σε κάθε χώρα να διαθέτει βαλλιστικούς πυραύλους που έχουν εμβέλεια 300 έως 3.400 μίλια (Wolfsthal, 2018). Βέβαια, ο Ρώσος πρόεδρος πρότεινε να αρχίσουν συζητήσεις για την επέκταση της συμφωνίας START περί μείωσης των πυρηνικών όπλων, και εξέφρασε την επιθυμία του να συζητήσει με τις ΗΠΑ τις ανησυχίες του για τις αντιπυραυλικές ασπίδες που εννοούν να κατασκευάσουν, όπως και για το πρόγραμμα στρατιωτικοποίησης του Διαστήματος. Ο Ρώσος πρόεδρος πρόσθεσε: “Κάναμε συγκεκριμένες προτάσεις στους Αμερικανούς εταίρους μας για την ανανέωση των συνθηκών για τα στρατηγικού τύπου πυρηνικά όπλα και για την μη τοποθέτηση όπλων στο διάστημα” (Capital, 2018). Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι η Ρωσία πιστεύει ότι η διεύρυνση του ΝΑΤΟ και η επέκταση της αμερικανικής πυραυλικής άμυνας και των προηγμένων συμβατικών δυνατοτήτων είναι κύριες αιτίες για την κατάσταση που επικρατεί στις σχέσεις των δύο χωρών, ενώ αντίθετα οι Ηνωμένες Πολιτείες πιστεύουν ότι η παραβίαση της κυριαρχίας της Ουκρανίας, καθώς και της Γεωργίας στον πόλεμο του 2008, και η αυξανόμενη εξάρτησή της από τα πυρηνικά όπλα ευθύνονται για την περιφερειακή αστάθεια. Ανεξάρτητα από αυτό, και τα δύο κράτη μπορούν και πρέπει να λάβουν μέτρα για να μειώσουν τους κινδύνους συγκρούσεων, καθώς τυχόν μελλοντικές εντάσεις θα μπορούσαν γρήγορα να κλιμακώσουν τη χρήση πυρηνικών όπλων.

Συμπερασματικά

Οι σχέσεις μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας συγκαταλέγονται μεταξύ των πλέον κρίσιμων διμερών σχέσεων στον κόσμο, με συνέπειες πολύ πέρα από τα σύνορα των δύο κρατών. Οι δύο χώρες έχουν κοινά συμφέροντα σε ένα ευρύ φάσμα τομέων, συμπεριλαμβανομένης της πυρηνικής ασφάλειας και μη διάδοσης, της περιφερειακής ασφάλειας στην Ευρώπη και την Ευρασία, της καταπολέμησης της τρομοκρατίας και του βίαιου εξτρεμισμού και της διαχείρισης των αναταραχών στην ευρύτερη Μέση Ανατολή (Wolfsthal, 2018). Για περισσότερο από δύο δεκαετίες, οι διμερείς σχέσεις κυμαίνονται μεταξύ περιόδων συνεργασίας και αντιπαράθεσης και, ενώ οι συγκρούσεις στην Ουκρανία και τη Συρία είχαν κλονίσει τη σχέση, τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Ρωσία εξακολουθούν να χρειάζονται ο ένας τον άλλον για να επιτύχουν πολλές από τις σημαντικότερες προτεραιότητές τους. Η συνάντηση των δύο αντρών ίσως σηματοδοτεί τους μακροπρόθεσμους στόχους βελτίωσης του διμερούς πλαισίου σχέσεων ΗΠΑ-Ρωσίας, ωστόσο σε πρώτη φάση μένει να δούμε αν θα επιβεβαιωθεί αυτή η μακροπρόθεσμη επίτευξη σε πρακτικό επίπεδο, και σε δεύτερη φάση αν σηματοδοτείται μια νέα παγκόσμια τάξη.

Πηγές:

1. Capital (2018). Τραμπ – Πούτιν: Διάλογος παρά τις αντιδράσεις εντός ΗΠΑ, παρελθόν ο Ψυχρός Πόλεμος.
   http://www.capital.gr/diethni/3305299/tramp-poutin-dialogos-para-tis-antidraseis-entos-ipa-parelthon-o-psuxros-polemos
2. Clifford (2018, 7 8). Global Times. Trump-Putin meet may unravel key issues http://www.globaltimes.cn/content/1109892.shtml
3. Standish, R. (2018, 6 28). The Atlantic. The Meaning of a U.S.-Russia Summit in Helsinki. https://www.theatlantic.com/international/archive/2018/06/finland-helsinki-russia-trump-united-states-summit/564074/
4. The Guardian. (2018).The Guardian view on the Trump-Putin summit: Russia is the winner Editorial.
   https://www.theguardian.com/commentisfree/2018/jul/16/the-guardian-view-on-the-trump-putin-summit-russia-is-the-winner
5. Wolfsthal, J. (2018, 7 10). Foreign Policy. The Trump-Putin Summit’s Potential Nuclear Fallout. https://foreignpolicy.com/2018/07/10/the-trump-putin-summits-potential-nuclear-fallout/
6. Κουτσομύτης, Γ. (2018). Πανωλεθρία Τραμπ στο Ελσίνκι.
   https://www.liberal.gr/arthro/212972/diethni-themata/2018/panolethria-tramp-sto-elsinki.html
7. Καθημερινή. (2018). Ο Πούτιν «πείθει» τον Τραμπ, το FBI όχι.
   http://www.kathimerini.gr/975254/gallery/epikairothta/kosmos/o-poytin-pei8ei-ton-tramp-to-fbi-oxi
8. Καθημερινή. (2018). Τέσσερις λόγοι που το Ελσίνκι επελέγη να φιλοξενήσει τη συνάντηση Τραμπ – Πούτιν http://www.kathimerini.gr/973091/article/epikairothta/politikh/tesseris-logoi-poy-to-elsinki-epelegh-na-filo3enhsei-th-synanthsh-tramp—poytin