Στην παρούσα ανάλυση θα επιχειρηθεί μία σύντομη σκιαγράφηση της τουρκικής στρατηγικής στον ενεργειακό τομέα στον γεωγραφικό χώρο της Ανατολικής Μεσογείου την επαύριο της επανεκλογής για τέταρτη συναπτή θητεία του Προέδρου Recep Tayyip Erdoğan, o οποίος εξασφάλισε το 52,39% των ψήφων, και ανανέωσε τόσο τη θητεία του στον προεδρικό θώκο, όσο και την πλειοψηφία στην τουρκική Βουλή, συμπράττοντας προεκλογική συμμαχία με το Κόμμα Εθνικιστικού Κινήματος (ΜΗP) – ανεπίσημα γνωστό ως κόμμα “Γκρίζοι Λύκοι”. Πώς διαμορφώνεται η νέα ισορροπία δυνάμεων στην ανατολική Μεσόγειο και, ειδικότερα, στην κυπριακή ΑΟΖ μετά την απόλυτη επικράτηση του “σουλτάνου”; Ποιες οι επιδιώξεις του απέναντι στην Ελλάδα; Ποια η επιδιωκόμενη θέση που επιθυμεί να λάβει ως περιφερειακός ισχυρός δρων με γνώμονα τα οικονομικά συμφέροντα;

Τουρκικός βερμπαλισμός ή αναθεωρητικές επιδιώξεις σε κυπριακή ΑΟΖ και Αιγαίο;

Το πρώτο εξάμηνο του 2018 παρατηρήθηκε ουκ ολίγες φορές μία αυξημένη προκλητικότητα από πλευράς της γείτονος σε Αιγαίο και κυπριακή ΑΟΖ, με κυριότερα περιστατικά την παρεμπόδιση της έρευνας από την ιταλική Eni στο τεμάχιο 3 της Κύπρου και του εμβολισμού ελληνικού πλοίου κατά την επέτειο των Ιμίων τον περασμένο Φεβρουάριο. Επιπλέον, προεκλογικά η Τουρκία αναφέρθηκε ουκ ολίγες φορές στο ενδεχόμενο πραγματοποίησης γεωτρήσεων στην Ανατολική Μεσόγειο κατά τους προσεχείς μήνες του καλοκαιριού. Σε Αθήνα και Λευκωσία εκτιμάται ότι πιθανές γεωτρήσεις θα γίνουν εντός των θαλασσίων ζωνών που βρίσκονται βόρεια της Κύπρου. Πρόκειται για την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) και άλλες θαλάσσιες ζώνες που νομικά υπάγονται στη δικαιοδοσία της Κυπριακής Δημοκρατίας – πρακτικά, ωστόσο, ελέγχονται από την Άγκυρα και το ψευδοκράτος. Αν οι Τούρκοι αποφασίσουν να κάνουν γεωτρήσεις σε περιοχές ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Κύπρο -ενδεχομένως εντός των οικοπέδων 4, 5 ή 6-, τότε η Αθήνα θα έχει να αντιμετωπίσει ένα σοβαρότατο ζήτημα, το οποίο περιπλέκει έτι περαιτέρω την προβολή και των ελληνικών συμφερόντων στην Ανατολική Μεσόγειο (Φίλης, 2018).

Τα τεμάχια αξιοποίησης υδρογονανθράκων σε Κύπρο και τουρκικό ψευδοκράτος

Προς το παρόν, πάντως, το πλωτό τουρκικό γεωτρύπανο Deep Sea Metro II παραμένει στο στόμιο του κόλπου της Νικομήδειας, λίγα χιλιόμετρα από την Κωνσταντινούπολη, ενώ -παρά τις εκτιμήσεις αναλυτών- η Άγκυρα δεν επιχείρησε κάποια εντυπωσιακή κίνηση πριν από τις εκλογές. Ωστόσο, ακόμη και αν το Deep Sea Metro II κινηθεί τον Ιούλιο, βάσει τουρκικών προεκλογικών δηλώσεων, πρακτικά θα επιβαρύνει μια ήδη προβληματική κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου υπάρχει σημαντική παρουσία ναυτικών δυνάμεων χωρών όπως οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Γαλλία και η Βρετανία. Υπενθυμίζεται ότι τον ερχόμενο Οκτώβριο τοποθετείται και η γεώτρηση της αμερικανικής Exxon Mobil στο οικόπεδο 10, νοτιοδυτικά της Κύπρου. Συνεπώς, το μεγάλο στοίχημα είναι το τί θα γίνει στο τεμάχιο 6, διότι η Τουρκία ισχυρίζεται ότι μέρος του τεμαχίου αυτού εφάπτεται της υφαλοκρηπίδας της (Newpost, 2018). Θα καταφέρει, εναποθέτοντας το πλωτό γεωτρύπανό της κάπου στο τεμάχιο 6, να παρεμποδίσει τις εργασίες ENI-TOTAL, αμφισβητώντας πρακτικά τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας; Ή, ίσως, τελικά προσανατολιστεί προς τα τεμάχια στα οποία θεωρεί ότι οι Τουρκοκύπριοι έχουν δικαιώματα;

Ο ρεαλισμός του Erdoğan

Παρατηρώντας πιο προσεκτικά την τακτική της γείτονος στα γεωπολιτικά ζητήματα ισχύος που διακυβεύονται στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, θα μπορούσε κανείς να οδηγηθεί στο συμπέρασμα ότι η Τουρκία, μολονότι αρέσκεται σε μία πολιτική διεκδίκησης προκειμένου να λάβει τα μέγιστα των κερδών σε οικονομικό και στρατηγικό επίπεδο αναφορικά με τα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου, εντούτοις αρκετές φορές έχει συμβιβαστεί με τις πραγματικότητες, ακόμη κι αν ο Πρόεδρος Erdoğan το έχει επικοινωνήσει διαφορετικά στο εσωτερικό της χώρας για ίδιον πολιτικό όφελος (Φίλης, 2018). Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αποτέλεσε η μη παρεμπόδιση των ερευνών της γαλλικής TOTAL στο τεμάχιο 6, όταν η τελευταία ανακοίνωσε ότι θα υπερασπιζόταν στρατιωτικά την οποιαδήποτε προσπάθεια διασάλευσης της έρευνάς της στην κυπριακή AOZ, σε αντίθεση με την ιταλική ENI, της οποίας η ερευνητική δραστηριότητα παρεμποδίστηκε από την τουρκική προκλητικότητα τον περασμένο Φεβρουάριο.

Οι αναγγελίες του πρώην Υπουργού Ενέργειας της Τουρκίας και νυν Υπουργού Οικονομικών, γαμπρού του Erdoğan, για προσεχείς έρευνες του Deep Sea Metro II

Από την άλλη πλευρά, η συνεχιζόμενη τακτική της Άγκυρας για ευθεία αμφισβήτηση της δικαιοπραξίας και της κυριαρχίας της Κυπριακής Δημοκρατίας στην έρευνα και αξιοποίηση των κοιτασμάτων των υδρογονανθράκων που βρίσκονται εντός της οριοθετημένης ΑΟΖ της, και η παράλληλη αμφισβήτηση της οριοθετημένης ΑΟΖ της Κύπρου με την Αίγυπτο, θα πρέπει να κατανοηθούν σε έναν βαθμό ως ρεβανσισμός της γείτονος, καθώς οι διεργασίες που γίνονται στην Ανατολική Μεσόγειο περί την ενέργεια την έχουν αφήσει στο περιθώριο. Συνεπώς, δείχνει αποφασισμένη, με βάση τα όποια γεωστρατηγικά ερείσματα της αναλογούν από την κυριαρχία της επί του ψευδοκράτους, να διεκδικήσει πάση θυσία τη μερίδα του λέοντος που της αναλογεί. Αν αναλογιστεί κανείς, επίσης, τη θέση της Τουρκίας και των Τουρκοκυπρίων, θα καταλήξει ότι οι τελευταίοι, με βάση την υφαλοκρηπίδα του ψευδοκράτους -η οποία, όμως, δεν έχει οριοθετηθεί, καθώς το κράτος της βόρειας Κύπρου δεν είναι καν αναγνωρισμένο από τον ΟΗΕ-, πρέπει να έχουν το μερίδιό τους στην αξιοποίηση των υδρογονανθράκων. Αυτό, όμως, θα καθίστατο δυνατό εάν επιλυόταν το Κυπριακό – πιθανότητα η οποία έχει καταδικαστεί εξαρχής.

Ποιοι πρέπει αυτοδίκαια να εισπράξουν την ενεργειακή μερίδα του λέοντος της Ανατολικής Μεσογείου; Ποιος ο ρόλος της Ελλάδας; 

Μπορεί να υποστηριχτεί ότι προς αυτή την κατεύθυνση θα κινηθούν τόσο τα ενδιαφερόμενα κράτη όσο και οι πολυεθνικές εταιρείες έρευνας και εξόρυξης υδρογονανθράκων της Ανατολικής Μεσογείου, οι οποίες εξυπηρετούν τα δικά τους συμφέροντα που είναι πολύ μεγάλα και ισχυρά αλλά, ταυτόχρονα, εξυπηρετούν και εξυπηρετούνται από τα κράτη από τα οποία προέρχονται, εφόσον καταλήξουν και κατασταλλάξουν στο ότι η Ανατολική Μεσόγειος μπορεί να αποτελέσει συνολικά μια σοβαρή εναλλακτική επιλογή προμήθειας για την ευρωπαϊκή αγορά εν συνόλω έναντι της Ρωσίας – σχεδιασμός που αποτελεί στρατηγικό στόχο της ΕΕ. Και σε αυτή την κατεύθυνση θα πρέπει να κινηθεί και η Ελλάδα.

Πιο συγκεκριμένα, ο καλύτερος τρόπος για να προωθηθούν τα ενεργειακά συμφέροντα της Ελλάδας και της Κύπρου είναι να ενταχθούν σε έναν γενικότερο οικονομικό στρατηγικό σχεδιασμό, καθώς πρόκειται για τα δυο κράτη-μέλη της ΕΕ που εμπλέκονται πλήρως σε αυτές τις διεργασίες, και δύο χώρες που είναι προβλέψιμες και αξιόπιστες συγκριτικά με την Τουρκία, που διεκδικεί και αυτή έναν ρόλο διαμετακομιστή. Εάν, λοιπόν, οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικανοί θέλουν να μετριάσουν τον βαθμό εξάρτησης της ΕΕ από τη Ρωσία, από τη στιγμή που οι υπόλοιπες εναλλακτικές, όπως το Αζερμπαϊτζάν και το κουρδικό Ιράκ ή, πλέον, και το Ιράν -όπου είναι φανερή μία εξελισσόμενη αρνητική δυναμική στις σχέσεις με τη Δύση και τις ΗΠΑ-, δεν είναι προτιμότερες, η Ανατολική Μεσόγειος αναδεικνύεται υπό τις παρούσες συνθήκες ως μία ασφαλής και αξιόπιστη στρατηγική, και σε αυτή την κατεύθυνση φαίνεται να εναρμονίζονται τόσο διεθνώς οι οικονομίες των πολυεθνικών εταιρειών έρευνας και εξόρυξης υδρογονανθράκων, όσο και οι πολιτικές των κρατών σε εθνικό επίπεδο. 

Πηγές: 

1. Φίλης, Κ. (2018). Αλλαγή πορείας του Ερντογάν μετά τις εκλογές. http://www.amna.gr/home/article/261282/Konstantinos-Filis-Allagi-poreias-tou-Erntogan-meta-tis-ekloges
2. Newpost. (2018). «Βόμβα» από τον γαμπρό του Ερντογάν: Το καλοκαίρι αρχίζουμε γεωτρήσεις στη Μεσόγειο. http://newpost.gr/kosmos/671857/bomba-apo-ton-gampro-toy-erntogan-to-kalokairi-arxizoyme-gewtrhseis-sth-mesogeio