Το πέρας των βομβαρδισμών του NATO κατά της τότε Γιουγκοσλαβίας (1999) σφραγίστηκε με την υπογραφή της Συμφωνίας του Kumanovo μεταξύ των προαναφερθέντων και την υιοθέτηση του Ψηφίσματος 1244 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Τα δύο αυτά διεθνή νομικά κείμενα σηματοδότησαν την εγκαθίδρυση διεθνούς ειρηνευτικής δύναμης υπό την ηγεσία του NATO στο Κοσσυφοπέδιο, της λεγόμενης Kosovo Force (KFOR), η οποία είναι ενεργή μέχρι σήμερα, αποτελώντας τη μακροβιότερη στρατιωτική αποστολή στην ιστορία του Οργανισμού.

Νομικό πλαίσιο

Συμφωνία του Kumanovo/Military Technical Agreement

Στις 9 Ιουνίου του 1999, το NATO και η πρώην Γιουγκοσλαβία συμφώνησαν στην άμεση παύση των εχθροπραξιών και στην απόσυρση των γιουγκοσλαβικών δυνάμεων από την περιοχή του Κοσσυφοπεδίου. Επίσης, συμφωνήθηκε η ταυτόχρονη ανάπτυξη της KFOR που θα επιτελούσε τον ρόλο μιας πολυεθνικής στρατιωτικής δύναμης, υπό τη διοίκηση του NATO, ικανής να επαναφέρει την ειρήνη και την ασφάλεια στην περιοχή.

Ψήφισμα 1244 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ

Την ακριβώς επόμενη μέρα, 10 Ιουνίου του 1999, το Συμβούλιο Ασφαλείας καλωσόρισε τη Συμφωνία του Kumanovo, με την αποδοχή από πλευράς της πρώην Γιουγκοσλαβίας μίας πολιτικής λύσης στον πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου. Το Κοσσυφοπέδιο τέθηκε υπό την προσωρινή διοίκηση του ΟΗΕ, και η λειτουργία της KFOR επισημοποιήθηκε με την ενεργοποίηση του Κεφαλαίου 7 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, αποκτώντας την ιδιότητα της ειρηνευτικής στρατιωτικής αποστολής υπό την αιγίδα του Οργανισμού.

Ο ρόλος της KFOR

Από τις 12 Ιουνίου του 1999 μέχρι σήμερα η KFOR δηλώνει παρούσα στο Κοσσυφοπέδιο. Ο ρόλος της προσαρμόζεται με βάση τις απαιτήσεις των καιρών.

Τα στρατεύματα της KFOR καταφθάνουν στο Κοσσυφοπέδιο, στις 12 Ιουνίου 1999. Πηγή: NATO

Αρχικά, αποτελούμενη από 50.000 στρατιώτες, η KFOR κατέστη υπεύθυνη για την αποφυγή νέων εχθροπραξιών, την εγκαθίδρυση ενός ασφαλούς και σταθερού περιβάλλοντος μεταξύ των Αλβανών Κοσοβάρων και των Σέρβων, την αποστρατικοποίηση του Απελευθερωτικού Στρατού του Κοσσυφοπεδίου (KLA), και τη στήριξη της διεθνούς ανθρωπιστικής βοήθειας που παρεχόταν στον πληθυσμό μέσω της μετεγκατάστασης ή επιστροφής των εκτοπισμένων. Επίσης, στις αρμοδιότητές της συμπεριλαμβάνονταν η ανοικοδόμηση και η εκκαθάριση των ναρκοπεδίων, η προστασία των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς, η ασφάλεια των συνόρων και η υποστήριξη της εγκαθίδρυσης πολιτειακών θεσμών.

Σήμερα, η KFOR, αποτελούμενη πλέον από περίπου 5.500 στρατιώτες ένεκα εξομάλυνσης των αναταραχών, συνεχίζει το έργο της προς τη δημιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος στο Κοσσυφοπέδιο, επιδιώκοντας την ελευθερία κυκλοφορίας για όλους. Πιο συγκεκριμένα, προσπαθεί να διατηρεί ήρεμο το κλίμα, ώστε να διευκολύνονται οι διαπραγματεύσεις για την επίλυση του ζητήματος που προέκυψε από τη μονομερή κήρυξη ανεξαρτησίας του Κοσσυφοπεδίου το 2008. Οι εντάσεις στην περιοχή -ιδιαίτερα στο βόρειο τμήμα της- μεταξύ των Αλβανών Κοσοβάρων και των Σέρβων, παρόλο που μειώθηκαν, σίγουρα δεν εξαλείφθηκαν, και η KFOR καλείται να αναλάβει τη διαχείριση αυτών των εντάσεων, όταν παρουσιάζονται. Το NATO σε επίσημες δηλώσεις του έχει υποστηρίξει πως το Κοσσυφοπέδιο αποτελεί έναν τόπο όπου τόσο οι Αλβανοί Κοσοβάροι όσο και οι Σέρβοι θα πρέπει να μάθουν να ζουν ειρηνικά, και πως αυτή είναι η αποστολή που έχει αναλάβει να φέρει εις πέρας: ένα σταθερό, δημοκρατικό και πολυεθνικό Κοσσυφοπέδιο.

Επίσης, για να επιτύχει τον προαναφερθέντα σκοπό η KFOR συνεργάζεται και με άλλους διεθνείς δρώντες, δηλαδή τις αποστολές του ΟΗΕ (UNMIK) και της ΕΕ (EULEX) στην περιοχή – αυτονόητο, αν συλλογιστεί κανείς τη στήριξη που έχει εκδηλώσει το NATO προς τη Συμφωνία Εξομάλυνσης μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινας, που υπεγράφη τον Απρίλιο του 2013 με τη μεσολάβηση της ΕΕ. Η Συμφωνία αυτή πέρα από τη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ των δύο μερών, έδωσε την απαραίτητη εκείνη ώθηση που χρειαζόταν το NATO για την ένταξη των Δυτικών Βαλκανίων σε αυτό.

Τέλος, ο ρόλος που διαδραματίζει η KFOR είναι εξίσου σημαντικός για τους ξένους επενδυτές και τις επιχειρήσεις, καθώς τους εμπνέει ασφάλεια, καθιστώντας την περιοχή πόλο έλξης.

Η δημιουργία της KSF και οι αντιδράσεις

Το 2008, το NATO αποφάσισε να προσθέσει στις αρχικές αρμοδιότητές του την παροχή βοήθειας για την εγκαθίδρυση των Δυνάμεων Ασφαλείας του Κοσσυφοπεδίου (Kosovo Security Force/KSF). Η KSF αποτελεί μία πολυεθνική και πολιτικά ελεγχόμενη στρατιωτική δύναμη, η οποία διαθέτει μόνο ελαφρύ οπλισμό, και επιτηρείται και εκπαιδεύεται συνεχώς από το NATO. Η ύπαρξή της έγκειται στην ανάληψη αρμοδιοτήτων που δεν δύναται να αναλάβει η τοπική αστυνομία – όπως, για παράδειγμα, η περίπτωση έκτακτης ανάγκης ή η διαχείριση επικίνδυνων υλικών. Η στρατολόγηση της KSF ξεκίνησε από το 2009, και κάλεσμα απευθύνθηκε προς όλες τις εθνότητες του Κοσσυφοπεδίου. Σήμερα, απαριθμεί ενεργό προσωπικό πλήθους 2.500 μελών.

Μέλη της KSF κατά τη διάρκεια στρατιωτικής παρέλασης για τον εορτασμό των 10 χρόνων από την κήρυξη ανεξαρτησίας του Κοσσυφοπεδίου, Φεβρουάριος 2018. Πηγή: AP Photo/Visas Kryeziu

Λίγα χρόνια μετά την δημιουργία της KSF, ο Πρόεδρος του Κοσσυφοπεδίου, Hashim Thaçi, εισηγήθηκε τη μετατροπή της σε τακτικό στρατό του Κοσσυφοπεδίου. Η νομοθετική αυτή πρόταση καταψηφίστηκε από τους Σέρβους βουλευτές και, έτσι, απορρίφθηκε.

Η Σερβία και η Ρωσία διαμαρτυρήθηκαν έντονα για αυτή την κίνηση του Thaçi. Οι δύο χώρες, μη αναγνωρίζοντας το Κοσσυφοπέδιο ως ανεξάρτητο κράτος, δεν δύνανται να αποδεχτούν τη δημιουργία κρατικού στρατού. Αμφότερες θεωρούν μια τέτοια ενέργεια ως αντίθετη προς το διεθνές δίκαιο, καθώς καταπατά τόσο το Ψήφισμα 1244 του Συμβουλίου Ασφαλείας, που ορίζει ξεκάθαρα ότι η στρατιωτική παρουσία στην περιοχή υφίσταται μόνο υπό την αιγίδα του (εννοώντας την KFOR), όσο και τη Συμφωνία της Φλωρεντίας του 1996 (Άρθρο IV, Παράρτημα I της Συμφωνίας του Dayton), η οποία περιόρισε την ύπαρξη όπλων στην περιοχή, και έθεσε τα υπάρχοντα σε πλήρη έλεγχο υπό τον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ). Πρακτικά, η ανάπτυξη τακτικού στρατού στο Κοσσυφοπέδιο θα σήμαινε, βάσει της εν λόγω Συμφωνίας, ότι μία ξένη στρατιωτική δύναμη θα αναπτυχθεί εντός της κρατικής κυριαρχίας της Σερβίας.

Πιο ήπια, αλλά το ίδιο αρνητική στάση διατηρούν επί του θέματος το NATO και οι ΗΠΑ, παραδοσιακοί σύμμαχοι του Thaçi. Και οι δύο θεωρούν πως η δημιουργία κρατικού στρατού αποτελεί μία διαδικασία που πρέπει να επέλθει, όμως σταδιακά και ύστερα από κοινή συμφωνία – σίγουρα όχι μονομερώς. Προς το παρόν, το NATO διαλαλεί πως η KSF βρίσκεται μόνο υπό την εποπτεία του και, φυσικά, ο Thaçi δεν μπορεί παρά να συμβιβαστεί, καθώς το Κοσσυφοπέδιο είναι απολύτως εξαρτημένο από τον Οργανισμό.

Το βόρειο τμήμα του Κοσσυφοπεδίου

Από όλες τις αρμοδιότητες της KFOR, ίσως η πιο κρίσιμη έγκειται στην προστασία των δύο εθνοτήτων, Αλβανών Κοσοβάρων και Σέρβων, καθώς και στην επίλυση των διαφορών μεταξύ τους, οι οποίες βρίσκονται σε όξυνση στο βόρειο τμήμα της περιοχής. Ο ποταμός Ibar διαχωρίζει την πόλη Mitrovica, με τους Αλβανούς Κοσοβάρους στη νότια πλευρά της και τους Σέρβους στη βόρεια.

Η αστυνομία αντιμετωπίζει τους Αλβανούς Κοσοβάρους που διαδηλώνουν στη Mitrovica. Πηγή: Reuters/Hazir Reka

Η κατάσταση χειροτέρευσε εντόνως το 2011, όταν βίαιες διαδηλώσεις έλαβαν χώρα.

Και οι δύο εθνότητες αισθάνονται αδικημένες από την κατάσταση: Οι Αλβανοί Κοσοβάροι από τον αποκλεισμό που έχουν βιώσει εξαιτίας των οδοφραγμάτων που χτίζουν οι Σέρβοι, εμποδίζοντας την πρόσβασή τους στα σύνορα, και οι Σέρβοι από τις ζωντανές μνήμες των βομβαρδισμών του NATO, τους συγγενείς που έχασαν, και την αδιάλλακτη στάση πως το Κοσσυφοπέδιο αποτελεί κομμάτι της Σερβίας.

Ανυψωμένα οδοφράγματα από Σέρβους στη βόρεια πλευρά της κεντρικής γέφυρας που χωρίζει τη Mitrovica. Πηγή: NATO

Η KFOR αναλαμβάνει δράση όταν χρειαστεί, για να επαναφέρει την τάξη. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί το κτίσιμο ενός τείχους, στο οποίο η KFOR επενέβη το 2017, κατεδαφίζοντάς το.

Αξίζει να σημειωθεί πως από τη Συμφωνία του 2015 μεταξύ Σερβίας και Κοσσυφοπεδίου, που κατοχύρωσε περισσότερα δικαιώματα για τους Σέρβους του βορείου τμήματος, αλλά και διεθνή κωδικό τηλεφωνικών κλήσεων στο Κοσσυφοπέδιο, φαίνεται πως τα πράγματα κρατούνται προς το παρόν σε μία ισορροπία.

Υποστηρικτές και πολέμιοι της KFOR

Η Δύση θεωρεί την KFOR το κύριο παράδειγμα αμερόληπτου εγγυητή ασφάλειας στην περιοχή. Γι’ αυτόν τον λόγο, κάθε χώρα που συνεισφέρει στην ειρηνευτική δύναμη έχει αναλάβει, πέρα από την αποστολή στρατιωτών, και την προετοιμασία ειδικών ταγμάτων, ώστε αυτά να επέμβουν στην περιοχή σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης – για παράδειγμα, το τάγμα ORF του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Στρατού. Στην ίδια σελίδα βρίσκονται και οι Αλβανοί Κοσοβάροι που, ελλείψει δικού τους στρατού, βλέπουν το NATO ως προστάτη του “κράτους” τους.

Αντίθετα, η Σερβία δείχνει να μην εμπιστεύεται την KFOR, πιστεύοντας πως εξυπηρετεί αποκλειστικά τα συμφέροντα των Αλβανών Κοσοβάρων. Για παράδειγμα, το 6% της KSF είναι Σέρβοι, γεγονός που δεν χαροποιεί το Βελιγράδι, το οποίο ζητάει από τους Σέρβους του Κοσσυφοπεδίου να μην συμμετέχουν στην KSF μέχρι να επιτευχθεί μια δεσμευτική πολιτική συμφωνία. Αναπόφευκτα, οι Σέρβοι του Κοσσυφοπεδίου, στην πλειοψηφία τους, κρατάνε αρνητική στάση απέναντι στην KFOR, περιγράφοντάς την ως κατοχική δύναμη.

Ο Πρόεδρος της Σερβίας, Aleksandar Vučić, σε μία συμβολική επίσκεψη σε σερβοκρατούμενες περιοχές στο Κοσσυφοπέδιο. Πηγή: Getty Images

Τέλος, και η Μόσχα διατηρεί τις επιφυλάξεις της σχετικά με το κατά πόσο η KFOR αναμειγνύεται στην εκπαίδευση της KSF, πιο συγκεκριμένα στο Στρατόπεδο Bondsteel, με σκοπό τη μετατροπή της σε κρατικό στρατό του Κοσσυφοπεδίου – κάτι που, όπως παρατηρήθηκε και ανωτέρω, τη βρίσκει πλήρως αντίθετη. Επίσης, βρίσκει ιδιαίτερα ανησυχητική τη μεταφορά της αρμοδιότητας προστασίας σημαντικών μνημείων σερβικής πολιτιστικής κληρονομιάς από την KFOR στην αστυνομία του Κοσσυφοπεδίου.

Επίλογος

Η παραμονή της KFOR στο Κοσσυφοπέδιο είναι δεδομένη βάσει του Ψηφίσματος 1244 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, και μπορεί να αναιρεθεί μόνο με ένα νέο Ψήφισμά του που να προβλέπει την απομάκρυνσή της. Οι ίδιοι οι Υπουργοί Εξωτερικών των κρατών-μελών του NATO έχουν δηλώσει, άλλωστε, σε κοινές τους αποφάσεις από το 2007 μέχρι και σήμερα ότι ο Οργανισμός του Βορειοατλαντικού Συμφώνου δεν σκοπεύει να εγκαταλείψει την περιοχή σύντομα. Από τη μία, η KFOR αποτελεί αδιαμφισβήτητα έναν παράγοντα αποτροπής αναταραχών στην περιοχή, εξοπλισμένη να προσφέρει ασφάλεια μέχρι την τελική συμφωνία για το καθεστώς του Κοσσυφοπεδίου. Από την άλλη, Βελιγράδι και Μόσχα φαίνεται πως ξέρουν να παίζουν σωστά το παιχνίδι, οριοθετώντας την περιοχή τους.

Πηγές:

1. ΑΜΠΕ. (2012). Ρίψη χειροβομβίδων σε στρατόπεδο της KFOR. http://www.kathimerini.gr/4864/article/epikairothta/kosmos/riyh-xeirovomvidwn-se-stratopedo-ths-kfor
2. Καλλέργης, Κ. (2007). Η KFOR πήγε για να μείνει στο Κόσοβο. http://www.kathimerini.gr/307026/article/epikairothta/kosmos/h-kfor-phge-gia-na-meinei-sto-kosovo
3. Bytyci, F. (2017). NATO, U.S. slap Kosovo’s move to create national army. https://www.reuters.com/article/us-kosovo-army-idUSKBN16F1GE
4. Carpenter, G.T. (2017). How Kosovo Poisoned America’s Relationship with Russia. https://nationalinterest.org/feature/how-kosovo-poisoned-americas-relationship-russia-20755
5. Morina, D. (2018). Kosovo Works on ‘Plan B’ to Develop Army. http://www.balkaninsight.com/en/article/kosovo-starts-plan-b-on-transforming-the-security-force-into-an-army-05-17-2018
6. NATO. (1999). Military Technical Agreement. https://www.nato.int/kosovo/docu/a990609a.htm
7. OSCE. (2014). Article IV of the Dayton Peace Accords. https://www.osce.org/cio/119597
8. Prishtina Insight. (2018). Threats against Serb members of the Kosovo Security Forces continue. https://prishtinainsight.com/threats-serb-members-kosovo-security-forces-continue/
9. Reuters. (2011). Σύγκρουση Σέρβων με στρατιώτες της KFOR στο βόρειο Κόσοβο. http://www.kathimerini.gr/438545/article/epikairothta/kosmos/sygkroysh-servwn-me-stratiwtes-ths-kfor-sto-voreio-kosovo
10. Reuters. (2011). Το NATO ελέγχει τα δύο φυλάκια στο Κόσοβο. http://www.kathimerini.gr/433287/article/epikairothta/kosmos/to-nato-elegxei-ta-dyo-fylakia-sto-kosovo
11. Surk, B. (2017). Russia Stirs Friction in Balkans, as NATO Keeps an Uneasy Peace. https://www.nytimes.com/2017/02/19/world/europe/russia-nato-balkans.html
12. Synovitz, R. (2013). Tales From Mitrovica: Life In A Divided Kosovo Town. https://www.rferl.org/a/kosovo-mitrovica-divided-town/24903007.html
13. The Ministry of the Foreign Affairs of the Russian Federation. (2018). Briefing by Foreign Ministry Spokesperson Maria Zakharova. http://www.mid.ru/en/web/guest/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/3208876##14
14. The Ministry of the Foreign Affairs of the Russian Federation. (2017). Comment by Foreign Minister Spokesperson Maria Zakharova on the possible establishment of the Kosovo Armed Forces. http://www.mid.ru/en/web/guest/kommentarii_predstavitelya/-/asset_publisher/MCZ7HQuMdqBY/content/id/2715334
15. United Nations Peacemaker. (1999). Security Council Resolution 1244 on the situation relating Kosovo. https://peacemaker.un.org/kosovo-resolution1244