Εκ πρώτης όψεως, η περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων δείχνει να αποτελεί ένα πεδίο ανταγωνισμού μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Οι ΗΠΑ -μέσω ΝΑΤΟ και ΕΕ- και η Ρωσία με την Κίνα -μέσω Σερβίας- φαίνεται να μονοπωλούν τη διεκδίκηση ισχύος στη Βαλκανική, καθιστώντας το μέλλον της περίπλοκο. Ωστόσο τα φαινόμενα απατούν αν κοιτάξει κανείς καλύτερα. Η παρουσία της Ιαπωνίας στην περιοχή αναδύεται σε ποικίλες μορφές – ήτοι στις μορφές της ανθρωπιστικής, οικονομικής, επιχειρηματικής και πολιτιστικής διπλωματίας. Τον Ιανουάριο του 2018 η παρουσία αυτή έλαβε σάρκα και οστά, με την περιοδεία του πρωθυπουργού της Ιαπωνίας, Shinzo Abe, σε χώρες των Δυτικών Βαλκανίων. Η περιοδεία αυτή και τα αποτελέσματά της, σίγουρα, εγείρουν απορίες – όπως το αν η Ιαπωνία ήρθε για να μείνει, και το αν χωράει και άλλος παίκτης στη σκακιέρα.

Τα Αίτια της Περιοδείας

Η περιοδεία του Abe στην περιοχή θεωρείται ιστορική. Επισκέφτηκε τη Βουλγαρία, τη Σερβία και τη Ρουμανία, συνοδευόμενος από ένα μεγάλο επιτελείο Γιαπωνέζων εμπειρογνωμόνων και επιχειρηματιών. Στόχος του, πέρα από την ενίσχυση των οικονομικών και διπλωματικών σχέσεων, η εγκαθίδρυση της χώρας του ως “παγκόσμιου ηγέτη” με δύναμη επιρροής. Πιο συγκεκριμένα, καθίσταται ευδιάκριτο ότι η περιοδεία αυτή συνέπεσε με την ανέλιξη συμφερόντων σε διαφορετικούς τομείς.

Ο Ιάπωνας Πρωθυπουργός, Shinzo Abe.

Καταρχάς, η κατάσταση ασφάλειας που αντιμετωπίζει η Ιαπωνία στη γειτονιά της -με τις βαλλιστικές δοκιμές της Βόρειας Κορέας- δημιουργεί την ανάγκη αναζήτησης συμμάχων, που θα μεταφράζεται σε υπερψήφιση όλων των ψηφισμάτων της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ που καταδικάζουν τις κινήσεις της Pyongyang. Έπειτα, η Ιαπωνία διεκδικεί μία θέση δίπλα στην Ευρώπη, στον μελλοντικό καθορισμό της διεθνούς οικονομικής τάξης. Έχοντας την πεποίθηση πως μπορεί να βοηθήσει την ΕΕ να εξισορροπήσει περιφερειακές ανισότητες, προσδοκεί στην επιτάχυνση του ήδη προχωρημένου σταδίου των διαπραγματεύσεων για την Εμπορική Συμφωνία μεταξύ Ιαπωνίας-ΕΕ. Η προεδρεύουσα στο Συμβούλιο της ΕΕ, Βουλγαρία, είναι σε θέση, με την υποστήριξή της, να ικανοποιήσει τα συμφέροντα της Ιαπωνίας. Παράλληλα, ο γενικότερος ανταγωνισμός μεταξύ Ιαπωνίας και Κίνας οδηγεί την πρώτη σε προσπάθειες περιορισμού της επιρροής της δεύτερης στη Σερβία και στην Ελλάδα. Τέλος, τα Δυτικά Βαλκάνια αποτελούν για τους Ιάπωνες επενδυτές έναν κόμβο ευκαιριών, καθώς το υψηλού επιπέδου εργατικό δυναμικό, και η δυναμική για εξαγωγή προϊόντων και τεχνογνωσίας στην Ιαπωνία έχουν καταστεί αντιληπτά.

Το στρατηγικό και διπλωματικό πλαίσιο που οδήγησε το Τόκιο στην περιοδεία αυτή παραδίδει σημαντικά μαθήματα διεθνών σχέσεων και περιφερειακής ανάπτυξης, καθώς εξατομικεύεται στην κάθε επιμέρους χώρα.

Η Επίσκεψη στη Βουλγαρία

Στις 14 και 15 Ιανουαρίου 2018, ο Abe επισκέφτηκε για πρώτη φορά τη Βουλγαρία. Θεωρείται ίσως η πιο στρατηγικά σημαντική του επίσκεψη. Στο πλαίσιο της έκφρασης υποστήριξής του για τη Βουλγαρική Προεδρία της ΕΕ, ο Ιάπωνας πρωθυπουργός παρουσίασε την Οικονομική Πρωτοβουλία για τα Δυτικά Βαλκάνια, όρισε ειδικό πρέσβη της Ιαπωνίας για την περιοχή και, κατά τη διάρκεια των διαβουλεύσεων, αποφασίστηκε να δημιουργηθεί ένα ιαπωνικό επιχειρηματικό φόρουμ για την περαιτέρω προώθηση ιαπωνικών εταιρειών στη Βουλγαρία. Επίσης, θα δημιουργηθεί Κοινή Εκτελεστική Επιτροπή Συνεργασίας στον τομέα του πολιτισμού, της επιστήμης και των τεχνολογιών.

Οι κινήσεις αυτές μετατρέπουν εν τάχει τη Βουλγαρία σε κέντρο παραγωγής για τις ιαπωνικές επιχειρήσεις. Πιο συγκεκριμένα, δύο από αυτές (AN Aqua Network, Electric Iron Cove Cv) ετοιμάζονται να δημιουργήσουν μονάδες παραγωγής, ενώ η Zen Noh Foods (Ιαπωνική Ομοσπονδία Γεωργικών Συνεταιρισμών) ξεκίνησε πρόσφατα την παραγωγή κατεψυγμένου sushi στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Βουλγαρίας, το Plovdiv, με στόχο την διοχέτευση τόσο στη βουλγαρική όσο και στην υπόλοιπη ευρωπαϊκή αγορά.

Ο Πρωθυπουργός της Ιαπωνίας, Shinzo Abe, και ο Πρωθυπουργός της Βουλγαρίας, Boiko Borisov, στην επίσκεψη του πρώτου στη Βουλγαρία, τον Ιανουάριο 2018. Πηγή: The Associated Press

Η σημαντικότερη έκφανση της επίσκεψης αυτής συνίσταται στη δέσμευση από πλευράς του πρωθυπουργού της Βουλγαρίας, Boiko Borisov, να θέσει ως προτεραιότητα, κατά τη διάρκεια της Βουλγαρικής Προεδρίας της ΕΕ, αφενός την επιτάχυνση της Εμπορικής Συμφωνίας μεταξύ Ιαπωνίας και ΕΕ -με την οποία η Ιαπωνία δεν θα πληρώνει φόρους για τις ευρωπαϊκές εισαγωγές γιαπωνέζικων οχημάτων και προϊόντων, ενώ η ΕΕ δεν θα πληρώνει φόρους για τις εξαγωγές γεωργικών προϊόντων στην Ιαπωνία- και, αφετέρου, την επικύρωση της Συμφωνίας Οικονομικής Εταιρικής Σχέσης (EPA) μεταξύ Ιαπωνίας και ΕΕ που τελειοποιήθηκε το 2017, και έχει σχεδιαστεί να τεθεί σε ισχύ το 2019, ύστερα από την επικύρωση των 27 κρατών μελών της ΕΕ. Ειδικά ως προς την τελευταία, η Ιαπωνία ελπίζει στην όσο δυνατόν ταχύτερη επικύρωση, καθώς η Συμφωνία αυτή θα την εισάγει για τα καλά στην ευρωπαϊκή αγορά, για την οποία αποτελεί ήδη δεύτερο μεγαλύτερο Ασιατικό εμπορικό εταίρο – μετά την Κίνα. Συνεπώς, για τον Abe, η επικύρωση αυτή καθίσταται κρίσιμο οικονομικό σχέδιο για την αναζωογόνηση της γιαπωνέζικης αγοράς. Αλλά και για τον Borisov, η ολοκλήρωση των Συμφωνιών αυτών έχει ύψιστη οικονομική σημασία για την προώθηση των βουλγαρικών επιχειρήσεων.

Η Επίσκεψη στη Σερβία

Στις 15 Ιανουαρίου 2018 ο Abe επισκέφτηκε, προς έκπληξη όλων, τη Σερβία – τη μοναδική χώρα μη κράτος-μέλος της ΕΕ στην οποία βρέθηκε κατά την περιοδεία του. Παρόλο που δεν είναι ευρέως γνωστό, οι δύο χώρες έχουν προσπαθήσει εκτενώς στο παρελθόν να συνεργαστούν. Πιο συγκεκριμένα, η Ιαπωνία έχει διαθέσει από το 1999 υπέρογκα ποσά σε ειδικά προγράμματα ανθρωπιστικής βοήθειας (βλ. καταστροφική πλημμύρα 2004), ενώ Ιάπωνες επιχειρηματίες έχουν επενδύσει τόσο στη βιομηχανία καπνού όσο και στην παραγωγή καλωδίων της χώρας.

Η επίσκεψη αυτή ξεχωρίζει από αυτές των υπολοίπων χωρών για δύο λόγους:

• Δεν ήταν η πρώτη επίσκεψη Ιάπωνα πρωθυπουργού στη Σερβία. Αντιθέτως, πριν από 31 έτη έλαβε χώρα η πρώτη συνάντηση στο Βελιγράδι της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Από τότε τα δύο κράτη ανέπτυξαν σχέσεις μέσω της διεξαγωγής ερευνητικών προγραμμάτων και κοινών δράσεων που στόχευαν στην εύρεση ομοιοτήτων και, ως εκ τούτου, πεδίου συνεργασίας. Η διαδικασία αυτή διεκόπη κατά τους Γιουγκοσλαβικούς Πολέμους και, μετέπειτα, το πολιτικό εμπόδιο της αναγνώρισης του Κοσσυφοπεδίου από πλευράς Ιαπωνίας δεν επέτρεψε την όποια προσέγγιση. Ως εκ τούτου, η επίσκεψη του Abe χαρακτηρίζεται περισσότερο ως προσπάθεια αναζωπύρωσης των διμερών σχέσεων των δύο χωρών.
• Η επίσκεψη αυτή συνδέεται περισσότερο με τον ανταγωνισμό της Ιαπωνίας με την Κίνα, δεδομένου ότι η τελευταία έχει εγκαθιδρύσει πολύ στενή σχέση με τη Σερβία τα τελευταία πέντε χρόνια. Πιο συγκεκριμένα, η Σερβία αποτελεί σημαντική επενδυτική σκάλα για την Κίνα, εξαιτίας του ενδιαφέροντος της τελευταίας για τη διάνοιξη νέων μεταφορικών διαύλων (βλ. One Belt One Road Initiative).
  

  Κινεζικές επενδύσεις στην πόλη Smederevo της Σερβίας. Πηγή: Darko Vojinovic-The Associated Press

  Το ενδιαφέρον αυτό αποδεικνύεται τόσο από τις μεγάλες Κινεζικές επενδύσεις στα λιμάνια του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης, όσο και από παρεμφερή έργα υποδομών στις χώρες της νοτιανατολικής Ευρώπης, και δη στη Σερβία, με απώτερο σκοπό τη δημιουργία εναλλακτικής οδού για την είσοδο των προϊόντων της στην Ευρώπη και, κατά συνέπεια, την ενίσχυση της θέσης της στο διεθνές γίγνεσθαι. Για παράδειγμα, αυτή τη στιγμή το Πεκίνο επενδύει στο σιδηροδρομικό σύστημα της Σερβίας, δαπανώντας για την αναβαθμισμένη σιδηροδρομική σύνδεση μεταξύ Βελιγραδίου και Βουδαπέστης 3 δισ. δολάρια. Οι επενδύσεις αυτές, σε συνδυασμό με την πολιτική στήριξη που παρέχει σχετικά με το Κοσσυφοπέδιο η Κίνα, καθιστούν τη Σερβία κάτι παραπάνω από θετικά διακείμενη προς την προαναφερθείσα. Κατά συνέπεια, το Τόκιο έχει κάθε λόγο να προσπαθήσει να αναχαιτίσει την κινεζική επιρροή προωθώντας το δικό του οικονομικό και πολιτικό εκτόπισμα στην περιοχή, και ένας βασικός τρόπος για να το καταφέρει δεν είναι άλλος από τη διπλωματική οδό.

Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, στην επίσκεψη αυτή ο Abe χαρακτήρισε τη Σερβία ως χώρα-κλειδί για τη σταθερότητα των Δυτικών Βαλκανίων. Επανέλαβε την παρουσίαση της Οικονομικής Πρωτοβουλίας για τα Δυτικά Βαλκάνια και τον ορισμό ειδικού Ιάπωνα πρέσβη για την περιοχή, και προσφέρθηκε να συμβάλει στην επιτάχυνση της ενταξιακής διαδικασίας της Σερβίας στην ΕΕ. Επιπροσθέτως, οι πρωθυπουργοί των δύο χωρών συμφώνησαν στη διενέργεια νέων προγραμμάτων συνεργασίας, και υπέγραψαν συμφωνία για τη δημιουργία νέας μονάδας στο σερβικό εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας “Nikola Tesla”, ως ένδειξη της εναρκτήριας στενής σχέσης μεταξύ τους.

Υποδοχή του Ιάπωνα Πρωθυπουργού Shinzo Abe στο Βελιγράδι, τον Ιανουάριο 2018.

Συμπερασματικά, η συνάντηση των Abe και Vucic έλαβε τη μορφή προσέγγισης με βάση τον τομέα συνεργασίας που δύναται να αποφέρει οφέλη και στις δύο πλευρές (issue-based approach), ήτοι την ανάπτυξη των οικονομικών σχέσεων, και όχι τους τομείς που υφίστανται αποκλίσεις (βλ. Κοσσυφοπέδιο). Για τη Σερβία, η Ιαπωνία μπορεί να προσφέρει αφενός επενδύσεις και την απαραίτητη τεχνολογία και τεχνογνωσία για την αναζωογόνηση της οικονομίας της, και αφετέρου ένα θετικό σήμα προς τις Βρυξέλλες για την ταχύτερη ενταξιακή της πορεία.  Για την Ιαπωνία, η Σερβία αποτελεί μία χώρα που προσφέρει σημαντικά κίνητρα για ξένες επενδύσεις, υψηλά ιστάμενο εργατικό δυναμικό και στρατηγικό συνεργάτη για τη διευκόλυνση της πρόσβασης σε διεθνείς αγορές. Η συνεργασία μεταξύ των δύο αυτών χωρών στέλνει ένα ξεκάθαρο μήνυμα πως η κοινωνικο-οικονομική διακρατική προσέγγιση δεν χρειάζεται να καθορίζεται πάντα από τον τομέα της εξωτερικής πολιτικής.

Η Επίσκεψη στη Ρουμανία

Στις 16 Ιανουαρίου 2018 ο Abe ολοκλήρωσε την περιοδεία του με την επίσκεψή του στη Ρουμανία. Και η Ρουμανία έχει μεγάλο ενδιαφέρον για την Ιαπωνική Κυβέρνηση. Ωστόσο, η επίσκεψη του Ιάπωνα πρωθυπουργού συνέπεσε με την παραίτηση του Ρουμάνου πρωθυπουργού, Mihai Tudose. Ως εκ τούτου, η επίσκεψη αυτή θεωρήθηκε ως η λιγότερο σημαντική και επιτυχημένη, ενώ συνοδεύτηκε από αμηχανία, δεδομένου ότι ήταν η πρώτη ιστορική επίσκεψη Ιάπωνα πρωθυπουργού στο Βουκουρέστι.

Η Διμερής Συνδιάσκεψη μεταξύ Ιαπωνίας-Ρουμανίας, στο Βουκουρέστι, τον Ιανουάριο 2018. Πηγή: Cabinet Public Relations Office

Εν τέλει, ο Abe συναντήθηκε με τον Ρουμάνο Πρόεδρο Klaus Iohannis. Στη διμερή αυτή τυπική συνδιάσκεψη συζητήθηκαν ποικίλα ζητήματα, και έμφαση δόθηκε μεταξύ άλλων στην οικονομική συνεργασία και στις ιαπωνικές επενδύσεις που ήδη λαμβάνουν χώρα (βλ. Bucharest International Airport Rail Access Link Project). Το αν θα δημιουργηθεί στο μέλλον στενότερη σχέση μεταξύ των δύο χωρών θα διαπιστωθεί στην πορεία με τις νέες κινήσεις της πρόσφατα διορισθείσας Ρουμάνας πρωθυπουργού, Vlorica Dăncilă.

Επίλογος

Τα Δυτικά Βαλκάνια αποτελούν πεδίο μάχης για έναν επαρκή αριθμό διεθνών δρώντων. Οι φιλοδοξίες για μία πολύπλευρη επικράτηση επί της περιοχής δεν αφήνουν αδιάφορη την Ιαπωνία. Τουναντίον, η πρόσφατη περιοδεία του πρωθυπουργού της, Shinzo Abe, αποδεικνύει ότι αυτή κατέστη το απαραίτητο σκαλοπάτι για τη σταδιακή κατάκτηση μίας ηγετικής θέσης στην Ασία αλλά και στον κόσμο. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως η στρατηγική του Τόκιο στα Δυτικά Βαλκάνια έχει χαρακτηριστεί ως πρότυπο αποτελεσματικής συνεργασίας, αφενός λόγω της μακρόχρονης επεξεργασίας της, και αφετέρου λόγω της δυνατότητας παραμερισμού των πολιτικών διαφορών για χάρη ύπαρξης βιώσιμης σταθερότητας.

Πηγές:

1. Αρβανίτης, Ν. (2014). Ελλάδα και Σερβία οι «πύλες εισόδου» της Κίνας στην Ευρώπη;. http://www.viadiplomacy.gr/ellada-ke-servia-piles-isodou-tis-kinas-stin-evropi/
2. Αρβανίτης, Ν. (2018). Τι βλέπει ο Γιαπωνέζος στα Δυτικά Βαλκάνια;. http://www.viadiplomacy.gr/ti-vlepi-o-giaponezos-sta-ditika-valkania/
3. Πρεσβεία της Ιαπωνίας στην Ελλάδα. (2009). Ιαπωνικό Περίπτερο στην Έκθεση Τουρισμού «Philoxenia». http://www.gr.emb-japan.go.jp/portal/gr/culture/october2009.htm
4. Bulgarian Small and Medium Sized Enterprises Promotion Agency. (2017). Three Japanese companies launching production in Bulgaria – govt agency. https://seenews.com/news/three-japanese-companies-launching-production-in-bulgaria-govt-agency-594437
5. Carrano, B. (2018). Shinzo Abe on his first official visit to Serbia. http://serbianmonitor.com/en/politics/40974/shinzo-abe-his-first-official-visit-to-serbia/
6. Embassy of Japan to Kosovo. (2018). Japan and Kosovo – News/Official Visits. http://www.at.emb-japan.go.jp/kosovo/en/40_bilateral/index.html#d20171120
7. Emerging Europe. (2018). Japanese PM Announces Western Balkans EU Initiative. http://emerging-europe.com/in-brief/japanese-pm-announces-western-balkans-eu-initiative/
8. Euronews. (2018). Έντονη επιχειρηματική παρουσία της Ιαπωνίας στην Ανατολική Ευρώπη. http://gr.euronews.com/2018/01/18/eastern-horizons-japan-taps-in-to-trade-potential-of-eu-s-newer-members
9. Gledic, J. (2018). Japan’s Western Balkans Cooperation Initiative: A wise way to wage ‘war’. https://japantoday.com/category/features/opinions/japan%E2%80%99s-western-balkans-cooperation-initiative-a-wise-way-to-wage-war
10. Ministry of Foreign Affairs of Japan. (2018). Japan-Romania Summit Meeting. http://www.mofa.go.jp/erp/c_see/ro/page11e_000021.html
11. Mitrovic, M. (2018). Japan appoints “special ambassador” for Western Balkans. http://www.balkaneu.com/japan-appoints-special-ambassador-for-western-balkans/
12. The Associated Press. (2018). Bulgaria pledges opportunities for Japanese firms in Balkans. http://abcnews.go.com/amp/Politics/wireStory/bulgaria-pledges-opportunities-japanese-firms-balkans-52343873
13. Topaloff, L.K. (2018). Japan, China, and the Western Balkans. https://thediplomat.com/2018/01/japan-china-and-the-western-balkans/
14. Watanabe, M. (2004). Japan’s humanitarian assistance. https://odihpn.org/magazine/japan%C2%92s-humanitarian-assistance/