Σύντομο προφίλ της Βενεζουέλας: Η Βενεζουέλα, ή – όπως ονομάζεται επισήμως – η Μπολιβαριανή Δημοκρατία της Βενεζουέλας, διαθέτει μερικά από τα μεγαλύτερα αποδεδειγμένα κοιτάσματα πετρελαίου παγκοσμίως, και τεράστιες ποσότητες άνθρακα, σιδηρομεταλλέυματος, βωξίτη και χρυσού. Παρόλο το γεγονός της προαναφερθείσας αφθονίας σε φυσικούς πόρους, που θα μπορούσαν να καταστήσουν τη χώρα οικονομικά αυτάρκη και ανεξάρτητη, η μεγάλη πλειοψηφία των κατοίκων της Βενεζουέλας ζουν υπό καθεστώς φτώχειας, συνήθως σε παραγκουπόλεις που απλώνονται πάνω από τους λόφους γύρω από την πρωτέυουσα Καράκας.

Η οικονομική τύχη της Βενεζουέλας βρίσκεται, επομένως, άρρηκτα συνδεδεμένη με τις αυξομειώσεις που μπορούν να παρουσίασουν οι διεθνείς τιμές του πετρελαίου. Ο πετρελαϊκός τομέας αποτελεί περίπου το ένα τρίτο του ΑΕΠ της χώρας, και παράγει περίπου το 90% των εξαγωγών. Η Βενεζουέλα είναι μία από τις 5 ιδρυτικές χώρες του ΟΠΕΚ, δηλαδή του Οργανισμού Πετρελαιοπαραγωγών Εξαγωγών Κρατών. Η «έκρηξη» των τιμών πετρελαίου, που εμφανίστηκε στη δεκαετία του 1970, είχε ως αποτέλεσμα τη σημαντική άνοδο του βιοτικού επιπέδου της – λεγόμενης – μεσαίας τάξεως, η επακόλουθη ωστόσο κατάρρευση στην τιμή του πετρελαίου εξώθησε πολλούς από αυτούς που επωφελήθηκαν από την προηγούμενη κατάσταση στη φτώχεια, ενώ παράλληλα συνετέλεσε στην περαιτέρω επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου των ατόμων που ζούσαν ήδη υπό δύσκολες συνθήκες διαβίωσης.

Επιπροσθέτως, η ανεργία είναι ιδιαίτερα υψηλή καθώς, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, περίπου το 60% των νοικοκυριών βρίσκονται σε συνθήκες οικονομικής ένδειας. Το 1998 οι κάτοικοι της Βενεζουέλας επέλεξαν τη ρήξη με το υπάρχον καθεστώς που είχε συμβάλλει στα προαναφερθέντα φαινόμενα με τις πολιτικές του, εκλέγοντας τον εκπρόσωπο της Αριστεράς, και πρώην αξιωματικό του στρατού, Hugo Chavez, ο οποίος ανακήρυξε την λεγόμενη «Μπολιβαριανή Επανάσταση», εμπνεόμενος από τον ήρωα της ανεξαρτητοποίησης μεγάλου μέρους της Νότιας Αμερικής, Simón Bolívar. Η θητεία του Hugo Chavez ως Προέδρου της Βενεζουέλας χαρακτηρίστηκε από σοσιαλιστικές μεταρρυθμίσεις και πολιτικές αναταραχές, στην προσπάθειά του να συνδυάσει την πολιτική ιδεολογία του «Μπολιβαριανισμού» με αυτό που ο ίδιος αποκαλούσε «Σοσιαλισμό» για τον 21ο αιώνα.

Το γεγονός, μάλιστα, ότι η κυβέρνηση Chavez επέβαλε κρατικούς ελέγχους στην αγοραπωλησία αμερικανικών δολαρίων, ένα μέτρο που εισήχθη το 2003, είχε ως συνέπεια τη δημιουργία μιας ακμάζουσας μαύρης αγοράς συναλλάγματος, προκαλώντας σοβαρές ελλείψεις και τροφοδοτώντας την άνοδο του πληθωρισμού, ο οποίος ανήλθε σε ένα ποσοστό πάνω από 50% το 2014. Οι κυβερνητικές αρχές κατηγορούσαν, για αυτήν την εκρηκτική άνοδο του πληθωρισμού, τη δράση επιχειρήσεων που επιθυμούσαν να υπονομεύσουν την κυβερνητική πολιτική, απαντώντας με ελέγχους στις τιμές και στα κέρδη των εταιριών – κίνηση η οποία, σύμφωνα με τους επικριτές, επέφερε μόνο περισσότερες στρεβλώσεις στην οικονομία.

Σε ό,τι αφορά τη διεθνή πολιτική της χώρας, ο Chavez προσπάθησε να ενισχύσει την περιφερειακή επιρροή της Βενεζουέλας μέσω διπλωματικών και οικονομικών ανοιγμάτων προς άλλες χώρες της Νότιας Αμερικής και της Καραϊβικής. Ουσιαστικά αυτό αποτελούσε μία προσπάθεια απαγκίστρωσης της Βενεζουέλας από τη σφαίρα επιρροής των ΗΠΑ, και υπήρξε παράγοντας που συνετέλεσε στην επιδείνωση των σχέσεων της χώρας με τους συμμάχους των ΗΠΑ στην περιοχή, όπως με την Κολομβία. Ταυτόχρονα, ο Chavez ευθυγράμμισε την πολιτική της Βενεζουέλας με αυτή της Ρωσικής Ομοσπονδίας, της Κίνας, του Ιράν αλλά και της Κούβας (είναι γνωστές οι εξαιρετικές σχέσεις που διατηρούσε ο Chavez με τον πρώην ηγέτη της Κούβας Fidel Castro), εκφράζοντας μάλιστα την υποστήριξη του σε «αντι-δυτικούς» ηγέτες στη Μέση Ανατολή και αλλού.

Μολονότι το 2011 ο Chavez αρρώστησε σοβαρά, επικράτησε εκ νέου στις προεδρικές εκλογές του 2012, εξασφαλίζοντας και νέα προεδρική θητεία. Παρ’όλα αυτά, απεβίωσε στις 5 Μαρτίου του 2013. Μετά το θάνατο του Chavez, τον διαδέχθηκε στην προεδρία της χώρας ο Nicolas Maduro, ενώ στις εκλογές του 2013 επικράτησε ως υποψήφιος του Ενωμένου Σοσιαλιστικού Κόμματος της Βενεζουέλας, δρώντας ουσιαστικά ως συνεχιστικής της πολιτικής Chavez.

Εκλογές 2015: Στις βουλευτικές εκλογές που έλαβαν χώρα στις 6 Δεκεμβρίου του 2015, ο αντιπολιτευτικός συνασπισμός της Βενεζουέλας με το όνομα «Τραπέζι της Δημοκρατικής Ενότητας» (Mesa de la Unidad Democrática) κατάφερε να επιφέρει ένα σημαντικό πλήγμα στην επί σειρά 16 ετών ηγεμονία του λεγόμενου Τσαβισμού, εκπροσωπούμενου από τον νυν πρόεδρο της Βενεζουέλας, συνεχιστή του έργου Chavez, και ηγέτη του «Σοσιαλιστικού Κόμματος» («Partido Social Unido de Venezuela»), Nicolas Maduro. Πιο συγκεκριμένα, η αντιπολίτευση κέρδισε την πλειοψηφία των έδρών στην Εθνοσυνέλευση με 112 συνολικά έδρες, ενώ το Σοσιαλιστικό κόμμα κέρδισε 55 έδρες.

Πέρα από το γεγονός ότι για πρώτη φορά μετά από 16 χρόνια το Σοσιαλιστικό Κόμμα δεν έχει τον έλεγχο του Κονγκρέσου, κάτι το οποίο αποτελεί ένα σοβαρό πλήγμα στη προσπάθεια συνέχισης της λεγόμενης σοσιαλιστικής-μπολιβαριανής επανάστασης του Chavez, σημαντικό γεγονός αποτελεί η μεγάλη συμμετοχή στις εν λόγω εκλογές, με ποσοστό που ανήλθε σε 74,3 % των ψηφοφόρων της Βενεζουέλας. Η αυξημένη συμμετοχή καταδεικνύει την επιθυμία των πολιτών της Βενεζουέλας για αλλαγή του πολιτικού σκηνικού. Σημαντική θεωρείται και η αλλαγή πλεύσης που παρατηρείται στον ευρύτερο χώρο της Λατινικής Αμερικής, δύο μόλις εβδομάδες μετά την επικράτηση του κεντροδεξιού υποψηφίου Mauricio Macri στo δεύτερο γύρο των γενικών εκλόγων της Αργεντινής, που έλαβαν χώρα στις 22 Νοεμβρίου 2015 (ο πρώτος γύρος είχε λάβει χώρα στις 25 Οκτωβρίου 2015).

Αίτια της πτώσης του «Τσαβισμού»: Οι εκλογές του Δεκεμβρίου του 2015 σηματοδοτούν μία ιστορική καμπή στην πολιτική ιστορία της Βενεζουέλας. Τα αίτια της πτώσης της πολιτικής «Τσαβισμού», που κυριαρχούσε στη χώρα επί δεκαέξι συναπτά έτη και η οποία αποσκοπούσε στο να μετατρέψει τη χώρα σε σοσιαλιστική ουτοπία, αξίζουν περαιτέρω διερεύνησης:

1. Ο θάνατος του Hugo Chavez πριν από σχεδόν τρία χρόνια ανέκοψε το ρεύμα του «Τσαβισμού», καθώς ο συνεχιστής της πολιτικής του, Nicolas Maduro, δεν διέθετε ούτε το ίδιο χάρισμα αλλά ούτε και τις ίδιες ακαδημαϊκές δεξιότητες όπως ο Chavez. Παράλληλα, ο Maduro δεν κατάφερε να διατηρήσει τις πολύ καλές σχέσεις και την πρόσβαση που είχε ο Chavez στις ένοπλες δυνάμεις της Βενεζουέλας.

2. Οι υψηλές τιμές πώλησης πετρελαίου, που έδρασαν καταλυτικά στην επιτυχία των κοινωνικών προγραμμάτων του Chavez, όντας βασική πηγή εσόδων για τη χώρα, δεν διατηρήθηκαν στα ίδια επίπεδα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Παρόλο το γεγονός ότι, όπως είδαμε, η Βενεζουέλα είναι από τις πρωτοπόρες χώρες παγκοσμίως στην παραγωγή πετρελαίου, τα έσοδα από τις εξαγωγές πετρελαίου μειώθηκαν δραστικά όταν η τιμή του βαρελιού κατρακύλησε από 115 ευρώ τον Ιούλιο του 2014 σε κάτω από 50 ευρώ τον Νοέμβριο του 2015. Παράλληλη πτώση εμφάνισε εξαιτίας του γεγονότος αυτού και το ύψος του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος της χώρας (ΑΕΠ). Επιπλέον, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο σε έκθεσή του προβλέπει ότι η οικονομία της χώρας θα συρρικνωθεί κατά 10% το 2015, και κατά 6% το 2016.

3. Μία ακόμη αιτία που οδήγησε στο θρίαμβο του αντιτσαβικού συνασπισμού θεωρούνται και οι βασικές ελλείψεις σε αγαθά και προϊόντα που παρουσιαζόταν το τελευταίο χρονικό διάστημα στις αγορές της Βενεζουέλας. Σύμφωνα με έρευνα της εταιρείας δημοσκοπήσεων Datanalisis, οι κάτοικοι της Βενεζουέλας ξοδεύουν κατά μέσο όρο 5 ώρες την εβδομάδα περιμένοντας στις σειρές που σχηματίζονται έξω από τα καταστήματα πώλησης προϊόντων, ενώ χρειάζεται να επισκεφτούν μέχρι και τέσσερα διαφορετικά παρεμφερή καταστήματα προκειμένου να αγοράσουν το προϊόν που επιθυμούν. Ανάμεσα στα πιο δύσκολα προς εύρεση αγαθά αποτελούν και αυτά των οποίων την τιμή ελέγχει η κυβέρνηση, όπως το γάλα, το ρύζι, ο καφές, η ζάχαρη, το αλεύρι καλαμποκιού και το μαγειρικό λάδι. Επίσης, η Φαρμακευτική Ομοσπονδία της Βενεζουέλας εκτιμά ότι το ποσοστό των ελλείψεων σε φαρμακευτικά προϊόντα σε όλη τη χώρα ανέρχεται σε 70%, ενώ το σύστημα υγείας παρουσιάζει επίσης εικόνες κατάρρευσης.

4. Αποτέλεσμα των παραπάνω ελλείψεων βασικών αγαθών αποτελεί και η άνθιση της μαύρης αγοράς προϊόντων, με αυξημένες τιμές και συνακόλουθη αύξηση του πληθωρισμού. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο σε έκθεση του προβλέπει ότι ο φετινός πληθωρισμός στη Βενεζουέλα ανήλθε σε 159%, το υψηλότερο σε οποιαδήποτε χώρα του κόσμου, ενώ για το 2015 προβλέπει πληθωρισμό της τάξεως του 200%. Η κυβέρνηση Maduro ωστόσο εκτιμά ότι για το 2015 το ποσοστό ανήλθε σε 85%. Αξίζει να αναφερθεί ότι η μαύρη αγορά ανθεί και στο χώρο των συναλλαγματικών ισοτιμιών των λεγόμενων exchange rates.

5. Παρά το γεγονός ότι, επί διακυβέρνησης Chavez, η φτώχεια και η ανισότητα μειώθηκαν θεαματικά, ιδίως στο χρονικό διάστημα 2003-2011, μελέτη από τρία πανεπιστήμια της Βενεζουέλας παρουσιάζει ότι η φτώχεια έχει ήδη αυξηθεί σημαντικά, εκτιμώντας ότι το ποσοστό του πληθυσμού που ζει σε παρεμφερείς συνθήκες ανέρχεται σε 73% από 27% το 2013. Η κυβέρνηση Maduro απέρριψε αυτή τη μελέτη υποστηρίζοντας ότι το ποσοστό της φτώχειας μειώθηκε το 2015, και ότι η ανεργία ανήλθε στο ιστορικό χαμηλό του 6.7%.

6. Τέλος, σημαντικό θεωρείται και το γεγονός της φυλάκισης πολλών πολιτικών αντιφρονούντων κατά της κυβέρνησης Maduro, με πιο σημαντική τη φυλάκιση του Leopoldo Lopez, ενός εκ των πρωτοστατών της αντιπολίτευσης, ο οποίος καταδικάστηκε σε φυλάκιση 14 ετών με την κατηγορία της υποκίνησης πολιτικής βίας σε διαδηλώσεις που έλαβαν χώρα το 2014 με 43 νεκρούς. Διεθνείς οργανώσεις όπως η Διεθνής Αμνηστία (Amnesty International) και το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Human Rights Watch) υπογράμμισαν την υπέρμετρη χρήση βίας από τις δυνάμεις ασφαλείας κατά τη διάρκεια αυτών των διαδηλώσεων. Ο συνολικός αριθμός των πολιτικών κρατουμένων ξεπερνά τους 70 σύμφωνα με εκτιμήσεις της αντιπολίτευσης.

Προκλήσεις της αντιπολίτευσης: Τα αίτια της πτώσης του «Τσαβισμού» στη Βενεζουέλα αποτελούν ταυτόχρονα και προκλήσεις για την ενδυναμωμένη πλέον αντιπολίτευση, με κυριότερες να θεωρούνται η μείωση του πληθωρισμού, ο περιορισμός των κρατικοποιήσεων, η δημιουργία μιας πιο σύγχρονης μορφής οικονομίας αλλά και η ψήφιση ενός νόμου-αμνηστία για την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων. Οι επόμενες – προεδρικές πλέον – εκλογές στη Βενεζουέλα τοποθετούνται τον Απρίλιο του 2019. Συνιστά αδιαμφισβήτητο γεγονός αυτό της αλλαγής σκηνικού στον ευρύτερο χώρο της Νότιας Αμερικής, με εξελίξεις οι οποίες χρήζουν δέουσας προσοχής.

1.http://www.bbc.com/news/world-latin-america-19649648

2. http://www.bbc.com/news/world-latin-america-35019111

3. http://www.bbc.com/news/world-latin-america-35025941

4. http://www.bbc.com/news/world-latin-america-34983467

5. http://www.bbc.com/news/world-latin-america-34983075

6. http://www.reuters.com/article/us-venezuela-election-idUSKBN0TP03Y20151208

7. http://www.independent.co.uk/news/world/americas/venezuela-opposition-win-and-dethrone-nicolas-maduro-after-17-years-of-socialist-rule-a6762946.html

8. http://elpais.com/tag/elecciones_venezuela/a/

9. http://www.huffingtonpost.es/2015/12/07/resultados-elecciones-venezuela-2015_n_8736928.html