Το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελείται από το σύνολο των αρχών και των κανόνων που διαμορφώθηκαν σταδιακά, αρχικά στο πλαίσιο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και, κατόπιν, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκή Ένωσης, με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ που τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 1993. Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) αποτελεί την αποκρυστάλλωση ενός συνόλου ιδανικών που κινούνται γύρω από το όραμα μιας ειρηνικής, ενωμένης και ευημερούσας Ευρώπης. Ουσιαστικά, όλα ξεκίνησαν το 1950 όταν, με αφορμή τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αναφυόταν όλο και πιο έντονα η ανάγκη να σταματήσουν οι καταστροφικές έριδες μεταξύ γειτονικών κρατών, με την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα από το Βέλγιο, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία, το Λουξεμβούργο και τις Κάτω Χώρες.

Σήμερα η ΕΕ μετράει 28 κράτη-μέλη, με τελευταία ένταξη αυτήν της Κροατίας την 1η Ιουλίου 2013. Παράλληλα, η Επιτροπή ενέκρινε στις 6 Φεβρουαρίου 2017 μια στρατηγική για μια αξιόπιστη προοπτική διεύρυνσης και μια ενισχυμένη δέσμευση της ΕΕ για τα Δυτικά Βαλκάνια. Στο σχέδιο δράσης η περιοχή αντιμετωπίζεται ως γεωστρατηγική επένδυση σε μια σταθερή, ισχυρή και ενωμένη Ευρώπη, που βασίζεται σε κοινές αξίες, διευκρινίζοντας τις προτεραιότητες και τους τομείς κοινής ενισχυμένης συνεργασίας για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που καραδοκούν στα Δυτικά Βαλκάνια – ιδίως την ανάγκη για θεμελιώδεις μεταρρυθμίσεις και καλή γειτονία. Σε αυτό το πλαίσιο, σε ενταξιακές διαπραγματεύσεις βρίσκονται η Τουρκία, η ΠΓΔΜ, το Μαυροβούνιο, η Σερβία και η Αλβανία, ενώ το Κόσοβο και η Βοσνία-Ερζεγοβίνη είναι σε καθεστώς αναμονής, ώστε να καταστούν υποψήφιες για ένταξη χώρες όταν θεωρηθούν έτοιμες.

Τουρκία

Η συμμετοχή της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση χρονολογείται από το 1959, και περιλαμβάνει τη Συμφωνία Σύνδεσης της Άγκυρας (1963) για τη σταδιακή δημιουργία τελωνειακής ένωσης, η οποία τελικά δημιουργήθηκε το 1995. Το 1987 η Τουρκία υπέβαλε αίτηση για ένταξη στην τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, και μία δεκαετία αργότερα κηρύχθηκε επιλέξιμη για ένταξη στην ΕΕ. Οι διαπραγματεύσεις προσχώρησης ξεκίνησαν το 2005, αλλά παραμένουν ανοιχτά σημαντικά κεφάλαια, καθώς είναι απαραίτητο η Τουρκία να συμφωνήσει να εφαρμόσει το Πρόσθετο Πρωτόκολλο της Συμφωνίας Σύνδεσης της Άγκυρας στην υπόθεση της Κύπρου. Το Πρωτόκολλο αυτό καθορίζει τους κανόνες που εφαρμόζονται για την καθιέρωση της τελωνειακής ένωσης σε περίοδο 22 ετών από την ημερομηνία έναρξης ισχύος του, την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων και την οικονομική συνεργασία μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας.

Περαιτέρω, η Τουρκία είναι αντιμέτωπη με μια πρωτόγνωρη και συνεχώς αυξανόμενη εισροή ανθρώπων από τη Συρία που αναζητούν καταφύγιο, και έχουν ξεπεράσει τα 2,7 εκατομμύρια μέχρι σήμερα. Συνολικά, η Τουρκία είναι η χώρα που φιλοξενεί τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων παγκοσμίως, και έχει ήδη δαπανήσει σημαντικούς οικονομικούς πόρους για την αντιμετώπιση αυτής της κρίσης. Με αυτά τα δεδομένα, τον Οκτώβριο του 2015 συμφωνήθηκε ένα κοινό σχέδιο δράσης ΕΕ-Τουρκίας, το οποίο ενεργοποιήθηκε στη σχετική διάσκεψη κορυφής στις 29 Νοεμβρίου του ίδιου έτους. Το σχέδιο αυτό αποσκοπεί στην επιτάχυνση των μεταναστευτικών ρευμάτων και στην εξάλειψη της εισροής παράνομων μεταναστών. Κατά τα τέλη του έτους ιδρύθηκε Μηχανισμός Προσφύγων της Τουρκίας, με στόχο την παροχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση ενός μηχανισμού συντονισμού ο οποίος θα επιτρέψει την ταχεία και αποτελεσματική κινητοποίηση της βοήθειας της ΕΕ προς τους πρόσφυγες στην Τουρκία. Στην κοινή δήλωσή τους την 18η Μαρτίου 2016, η ΕΕ και η Τουρκία επιβεβαίωσαν εκ νέου την κοινή τους δέσμευση να σταματήσουν την παράνομη μετανάστευση από την Τουρκία στην ΕΕ, να “σπάσουν” το επιχειρηματικό μοντέλο των λαθρεμπόρων, και να προσφέρουν στους μετανάστες μια εναλλακτική λύση για να εξασφαλίσουν τη ζωή τους. Ο συνολικός προϋπολογισμός της παραπάνω διευκόλυνσης ανήλθε σε 3 δισεκατομμύρια ευρώ για την περίοδο 2016-2017. Ο μηχανισμός συντονίζει και εξορθολογίζει δράσεις που χρηματοδοτούνται από τον προϋπολογισμό της Ένωσης και διμερείς συνεισφορές από τα κράτη-μέλη της ΕΕ, προκειμένου να ενισχυθεί η αποτελεσματικότητα και η συμπληρωματικότητα της στήριξης που παρέχεται στους πρόσφυγες και τις κοινότητες υποδοχής στην Τουρκία.

Αλβανία

Η Αλβανία αναγνωρίστηκε ως πιθανή υποψήφια χώρα προς ένταξη στην ΕΕ κατά τη διάρκεια της Συνόδου Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στη Θεσσαλονίκη τον Ιούνιο του 2003. Το 2009 κατέθεσε την επίσημη αίτησή της για να γίνει μέλος της ΕΕ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2010 έκρινε σχετικά με την αίτηση ότι, προκειμένου να ξεκινήσουν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις, η Αλβανία έπρεπε να πληροί σε έναν ικανοποιητικό βαθμό τα κριτήρια που τίθενται από την Οδηγία σχετικά με τις 12 βασικές προτεραιότητες της Ένωσης. Πράγματι, τον Οκτώβριο του 2012 η Επιτροπή αναγνώρισε την εγκατάσταση στη χώρα βασικών μέτρων δικαστικής και δημόσιας διοίκησης, και την αναδιάρθρωση των κοινοβουλευτικών κανόνων και διαδικασιών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η Αλβανία να βρίσκεται από τον Ιούνιο του 2014 επισήμως σε καθεστώς υποψηφιότητας για την απόκτηση της ιδιότητας του κράτους-μέλους της ΕΕ.

ΠΓΔΜ

Στη Σύνοδο Κορυφής στη Θεσσαλονίκη τον Ιούνιο του 2003 αναγνωρίστηκε η πιθανότητα ένταξης στην ΕΕ και της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, η οποία αιτήθηκε την ιδιότητα του κράτους-μέλους τον Μάρτιο του 2004. Σε αυτή την περίπτωση η Επιτροπή υποστήριξε άμεσα, τον Νοέμβριο του επόμενου έτους, την έναρξη των διαπραγματεύσεων, ενώ έναν χρόνο μετά -τον Δεκέμβριο του 2005- το Συμβούλιο αποφάσισε την κήρυξη της χώρας σε καθεστώς υποψηφιότητας. Τον Οκτώβριο του 2009, με πρόταση της Επιτροπής, ξεκίνησαν επισήμως οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις.

Μαυροβούνιο

Το 2006 το Κοινοβούλιο του Μαυροβουνίου ανακοίνωσε την ανεξαρτησία του κράτους από την Ένωση Σερβίας και Μαυροβουνίου. Δύο χρόνια μετά αιτήθηκε την ένταξή του στην ΕΕ. Το 2010 η Επιτροπή εξέδωσε ευνοϊκή γνώμη σχετικά με την εν λόγω αίτηση, προσδιορίζοντας 7 βασικές προτεραιότητες που θα έπρεπε να αντιμετωπιστούν προκειμένου να ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις ενώ, παράλληλα, το Συμβούλιο τής χορήγησε καθεστώς υποψήφιας χώρας. Τον Δεκέμβριο του επόμενου έτους το Συμβούλιο ξεκίνησε τη διαδικασία προσχώρησης με σκοπό την έναρξη των διαπραγματεύσεων τον Ιούνιο του 2012 – γεγονός που όντως επετεύχθη στις 29 του ίδιου μήνα.

Σερβία

Η Σερβία είναι μία ακόμα από τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων που προσδιορίστηκε ως δυνητικά υποψήφια για ένταξη στην ΕΕ κατά τη Σύνοδο Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στη Θεσσαλονίκη το 2003. Το 2008 εγκρίθηκε μια ευρωπαϊκή εταιρική σχέση για τη Σερβία, καθορίζοντας τις προτεραιότητες για την αίτηση ένταξής της, η οποία υποβλήθηκε επισήμως το 2009. Τον Μάρτιο του 2012 δόθηκε στη χώρα καθεστώς υποψηφιότητας, ενώ τον Σεπτέμβριο του 2013 τέθηκε σε ισχύ συμφωνία σταθεροποίησης μεταξύ αυτής και της Ένωσης. Με βάση τη σχετική απόφαση του Συμβουλίου του Ιουνίου του 2013, εγκρίθηκε τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους το διαπραγματευτικό πλαίσιο, και αποφασίστηκε να διεξαχθεί η πρώτη Διακυβερνητική Διάσκεψη με τη Σερβία τον Ιανουάριο του 2014. Έτσι, στις 21 αυτού του μήνα σηματοδοτήθηκε η επίσημη έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της εν λόγω χώρας στην ΕΕ.

Αντί επιλόγου

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει πρόσφατα ανακοινώσει έξι εμβληματικές πρωτοβουλίες για συγκεκριμένες ενέργειες που θα αναλάβει κατά τα επόμενα χρόνια για να στηρίξει τις προσπάθειες μετασχηματισμού των Δυτικών Βαλκανίων σε τομείς αμοιβαίου ενδιαφέροντος. Αυτές ποικίλλουν και αφορούν στην ενίσχυση του κράτους δικαίου, στην ενίσχυση της συνεργασίας για την ασφάλεια και τη μετανάστευση μέσω κοινών ομάδων ερευνών και της ευρωπαϊκής συνοριακής και ακτοφυλακής, στην επέκταση της Ενεργειακής Ένωσης της ΕΕ στα Δυτικά Βαλκάνια ή στη μείωση των τελών περιαγωγής, και στη διεύρυνση ευρυζωνικών συνδέσεων στην περιοχή. Όταν τα κράτη πληρούν αυτά τα κριτήρια, έχει καταστεί σαφές ότι η Ένωση είναι πρόθυμη να τα καλωσορίσει στους κόλπους της. Μέχρι τότε, όμως, ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Jean-Claude Juncker, έχει τονίσει ότι δεν θα γίνει διεύρυνση προς αυτές τις χώρες. Συγκεκριμένα, η προσοχή του είναι στραμμένη στις συνοριακές διενέξεις των χωρών, οι οποίες απαιτείται να έχουν επιλυθεί πριν την ένταξή τους – κάτι που προσδοκάται να έχει συμβεί μέχρι το 2025. Ο Πρόεδρος Juncker υπογράμμισε ότι η εν λόγω χρονολογία είναι ενδεικτική, φανερώνοντας τη σημασία της επί της ουσίας διευθέτησης των ζητημάτων και, κατ’ επέκταση, της ειρήνης και της ευημερίας της ευρύτερης ευρωπαϊκής περιοχής.

Πηγές:

1. Ευρωπαϊκή Ένωση. (2017). Η ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. https://europa.eu/european-union/about-eu/history_el
2. Η Καθημερινή. (2018). Προειδοποίηση Γιούνκερ: Οι μεθοριακές διενέξεις στα Δ. Βαλκάνια να διευθετηθούν πριν από οποιαδήποτε ένταξη στην ΕΕ. http://www.kathimerini.gr/947220/article/oikonomia/die8nhs-oikonomia/proeidopoihsh-gioynker-oi-me8oriakes-diene3eis-sta-d-valkania-na-diey8eth8oyn-prin-apo-opoiadhpote-enta3h-sthn-ee
3. Χριστιανός, Β. (2010, 2011). Εισαγωγή στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Νομική Βιβλιοθήκη, σσ. 3-7.
4. European Commission. (2018). European Neighbourhood Policy And Enlargement Negotiations. https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/policy/eu-and-western-balkans_en