“Δεν υπάρχει πάθος σε μια ζωή  που είναι κατώτερη από αυτή που είσαι ικανός να ζήσεις“.

Το Νοέμβριο του 2009, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών προέβη σε μια πρωτόγνωρη ενέργεια: καθιέρωσε την 18^η Ιουλίου, ημέρα γενεθλίων του Nelson Mandela, ως ημέρα υπέρ των κοινωνικών υπηρεσιών και των αρετών που κληροδότησε ο πρώτος Αφρικανός Πρόεδρος της Νοτίου Αφρικής στη διεθνή κοινότητα. Ήταν η πρώτη φορά που τα Ηνωμένα Έθνη τίμησαν ένα συγκεκριμένο πρόσωπο κατ’ αυτόν τον τρόπο. Η κίνηση αυτή ήταν πρωτοβουλία και χρηματοδοτήθηκε αρχικώς από το Ίδρυμα Nelson Mandela και την παγκόσμια εκστρατεία ευαισθητοποίησης και πρόληψης του HIV/AIDS, 46664. Με μια γρήγορη ανασκόπηση της ζωής του μεγάλου πολιτικού, και μια αναλυτικότερη ματιά στα γεγονότα που οδήγησαν στην εκλογή του Προέδρου της Νότιας Αφρικής, διαπιστώνει κανείς ότι η απόφαση αυτή των Ηνωμένων Εθνών είναι εύλογη.

Ο Nelson Rolihlahla Mandela γεννήθηκε στο Transkei της Νότιας Αφρικής το 1918. Έχοντας σπουδάσει Νομικά, το 1944 εντάχθηκε στο κόμμα African National Congress (ΑΝC), λαμβάνοντας, μάλιστα, ηγετική θέση στη νεολαία της ομάδας. Τα χρόνια που ακολούθησαν, ο Mandela βρέθηκε σε διάφορες ηγετικές θέσεις του ANC, τις οποίες αξιοποίησε προς την αναζωογόνηση της οργάνωσης και την αντίσταση στις πολιτικές Απαρτχάιντ του κυβερνώντος Εθνικού Kόμματος. Με λίγα λόγια, ο Mandela ακολουθούσε μια πορεία με ξεκάθαρο γνώμονα τον ακτιβισμό κατά του Απαρτχάιντ – της πολιτικής, δηλαδή, των λευκών που επέβαλλε τη διάκριση των πολιτών ενός κράτους βάσει φυλετικών κριτηρίων, και την τοποθέτησή τους σε καθορισμένες γεωγραφικές περιοχές.

Το 1952 ο Mandela ασχολήθηκε με μια εκστρατεία κατά ενός νόμου του κράτους, σύμφωνα με τον οποίο οι μη-λευκοί πολίτες υποχρεούνταν να φέρουν έγγραφα (γνωστά ως “πάσα” ή βιβλία αναφοράς) σε περίπτωση που βρίσκονταν σε περιοχές που η κυβέρνηση θεωρούσε “περιορισμένες” (με άλλα λόγια, αποκλειστικές για τον λευκό πληθυσμό). Με αφορμή αυτήν την εκστρατεία, ο Mandela θέλησε να προωθήσει σε όλη τη χώρα την ισότητα απέναντι στους νόμους και, μάλιστα, διαμαρτυρήθηκε πολλές φορές με βίαια μέσα για τους νόμους που εισήγαγαν διακρίσεις. Το 1955 καταπιάστηκε με τη σύνταξη του Χάρτη Ελευθερίας, ενός εγγράφου που ζητούσε τη μη-φυλετική, κοινωνική δημοκρατία στη Νότιο Αφρική.

Λαμβάνοντας υπόψη την προαναφερθείσα δράση του, το γεγονός ότι ο Mandela βρέθηκε ουκ ολίγες φορές στο στόχαστρο των αρχών δεν προκαλεί εντύπωση. Πιο συγκεκριμένα, το 1952 τού τέθηκαν διάφορες απαγορεύσεις, κυρίως ως προς τα ταξίδια και το λόγο. Τον Δεκέμβριο του 1956 συνελήφθη -με 150 ακόμα ακτιβιστές- με την κατηγορία της προδοσίας, η οποία είχε δημιουργηθεί επί τούτου, για να παρεμποδίσει τη δράση των ακτιβιστών. Ο Mandela δικάστηκε το ίδιο έτος, αλλά τελικά απαλλάχθηκε το 1961.

Ο Nelson Mandela όχι μόνο δεν πτοήθηκε, αλλά ενέτεινε τις αντιδράσεις που πήγαζαν από την αγανάκτηση που ένιωθε για το καθεστώς της χώρας του. Το 1960, μην μπορώντας να ανεχθεί τη σφαγή άοπλων έγχρωμων Νοτιοαφρικανών από τις αστυνομικές δυνάμεις στο Sharpeville, σε συνδυασμό, μάλιστα, με τον περιορισμό που του είχε υποβληθεί για τη συμμετοχή του στο ANC, του οποίου άλλοτε ηγείτο, ξεκίνησε να καταφεύγει σε παράνομες πράξεις με στόχο το σαμποτάζ των κυβερνητικών πρακτικών. Τον Ιούνιο του 1961 τα εκτελεστικά όργανα του ANC εξέτασαν την πρότασή του για την τακτική σαμποτάζ, και συμφώνησαν ότι τα μέλη που επιθυμούσαν να συμμετάσχουν στην εκστρατεία του Mandela δεν θα έχαναν την ιδιότητα του μέλους του ANC. Στη συνέχεια, το 1962, ο Mandela παρακολούθησε εκπαίδευση ανταρτοπολέμου στην Αλγερία, αφού, προηγουμένως, είχε συν-ιδρύσει τη στρατιωτική πτέρυγα Umkhonto we Sizwe (“Spear of the Nation”) και είχε αποκτήσει το παρατσούκλι Black Pimpernel, που παρέπεμπε στην ικανότητά του να αποφεύγει τις συλλήψεις. Ειρωνικά, λοιπόν, θα έλεγε κανείς, ο Mandela συνελήφθη στις 5 Αυγούστου 1962, μετά την επιστροφή του από την Αλγερία, σε ένα δρόμο στο Νατάλ, και καταδικάστηκε σε φυλάκιση πέντε χρόνων.

Κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του, ο ίδιος αλλά και οι συνεργοί του δικάστηκαν για διαφθορά (σαμποτάζ), προδοσία και βίαιη συνωμοσία με σκοπό την ανατροπή της κυβέρνησης. Η δίκη τους έμεινε στην ιστορία ως δίκη Rivonia, ονομασία δανεισμένη από το προάστιο του Γιοχάνεσμπουργκ όπου βρισκόταν το υπόγειο–έδρα του Umkhonto we Sizwe· εκεί, οι αστυνομικές δυνάμεις ανακάλυψαν μεγάλη ποσότητα όπλων και άλλων ειδών εξοπλισμού. Η δίκη έλαβε χώρα τον Οκτώβριο 1963. Ο Mandela, αποδεχόμενος κάποιες από τις κατηγορίες εναντίον του, απηύθυνε ομιλία από το εδώλιο, η οποία αντήχησε ως ύμνος στην ελευθερία και κατακραυγή στην τυραννία. Η συγκεκριμένη ομιλία απέκτησε διεθνή προσοχή και αναγνώριση, και δημοσιεύτηκε το ίδιο έτος με τίτλο “Είμαι έτοιμος να πεθάνω“. Ο Mandela εντούτοις απέφυγε τη θανατική ποινή, αλλά καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη, στις 12 Ιουνίου 1964.

Από το 1964 έως το 1982 ο Mandela παρέμεινε στη φυλακή του Robben Island, έξω από το Cape Town. Στη συνέχεια, κρατήθηκε στη φυλακή μεγίστης ασφαλείας Pollsmoor μέχρι το 1988, όταν, μετά από την επιτυχή θεραπεία για φυματίωση, μεταφέρθηκε στη φυλακή Victor Verster, κοντά στο Paarl. Η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής έκανε περιοδικώς προσφορές αποφυλάκισης στον Mandela -κυρίως το 1976-, υπό την προϋπόθεση ότι θα αναγνώριζε το πρόσφατα ανεξάρτητο -και εξαιρετικά αμφισβητούμενο- καθεστώς του Transkei Bantustan, ενός μη αναγνωρισμένου κράτους στη Νότια Αφρική, και ότι θα συμφωνούσε να διαμείνει εκεί. Μια προσφορά, μάλιστα, που έγινε το 1985, απαιτούσε να παραιτηθεί από τη χρήση βίας. Ο Mandela αρνήθηκε και τις δύο προσφορές, τη δεύτερη με την αιτιολογία ότι μόνο οι ελεύθεροι άνδρες ήταν σε θέση να συμμετάσχουν σε τέτοιες διαπραγματεύσεις.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της κάθειρξής του, ο Mandela απολάμβανε ευρείας υποστήριξης από τον έγχρωμο πληθυσμό της Νότιας Αφρικής. Με αφορμή τη φυλάκισή του, η διεθνής κοινότητα καταδίκασε μαζικά το Απαρτχάιντ. Καθώς η πολιτική κατάσταση της Νοτίου Αφρικής επιδεινώθηκε μετά το 1983, και ιδιαίτερα μετά το 1988, προσεγγίστηκε από υπουργούς του Προέδρου της κυβέρνησης P.W. Botha για διερευνητικές διαπραγματεύσεις· συναντήθηκε, συγκεκριμένα, με τον διάδοχο του Botha, τον de Klerk, τον Δεκέμβριο του 1989.

Στις 11 Φεβρουαρίου 1990, η κυβέρνηση της Νοτίου Αφρικής, υπό τον Πρόεδρο de Klerk, απελευθέρωσε τον Mandela. Λίγο μετά την απελευθέρωσή του ο Mandela εκλέχθηκε αναπληρωτής πρόεδρος του ANC, και έγινε πρόεδρος του κόμματος τον Ιούλιο του 1991. Ο Mandela κατόρθωσε μετά από διαπραγματεύσεις με τον de Klerk να τερματίσει την πολιτική του Απαρτχάιντ, και να καταφέρει μια ειρηνική μετάβαση στη μη-φυλετική δημοκρατία στη Νότια Αφρική.

Τον Απρίλιο του 1994 το ANC, με επικεφαλής τον Mandela, κέρδισε τις πρώτες εκλογές της Νότιας Αφρικής με καθολική ψηφοφορία (252 από τις 400 έδρες), και στις 10 Μαΐου ο Mandela ορκίστηκε ως πρόεδρος της πρώτης πολυεθνικής κυβέρνησης της χώρας. Ήταν ο πρώτος έγχρωμος πρόεδρος μετά από περισσότερους από τρεις αιώνες “λευκών” κυβερνήσεων, και αναδείχθηκε μέσα από τις πρώτες δημοκρατικές εκλογές στην ιστορία της Νότιας Αφρικής. Στην τελετή ορκωμοσίας του -στην οποία υποσχέθηκε υπακοή στις ανάγκες της χώρας του και τη συνέχιση του έργου του για την ισότητα- συμμετείχαν πολιτικοί και αξιωματούχοι από περισσότερες από 140 χώρες. Χαρακτηριστικά, μάλιστα, είπε: “Ποτέ ξανά δεν θα βιώσει αυτή η όμορφη χώρα την καταπίεση του ενός από τον άλλο“.

Το 1995 ίδρυσε την Επιτροπή Αλήθειας και Συμφιλίωσης (TRC), η οποία διερεύνησε τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο πλαίσιο του Απαρτχάιντ, και εισήγαγε πρωτοβουλίες στέγασης, εκπαίδευσης και οικονομικής ανάπτυξης, με στόχο τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου του έγχρωμου πληθυσμού της χώρας. Το 1996 επέβλεπε τη θέσπιση ενός νέου δημοκρατικού συντάγματος. Ο Mandela παραιτήθηκε από τη θέση του στο ANC τον Δεκέμβριο του 1997, μεταφέροντας την ηγεσία του κόμματος στον ορισθέντα διάδοχό του Thabo Mbeki.

Ο Mandela δεν αναζήτησε δεύτερη θητεία προέδρου της Νότιας Αφρικής, και τον διαδέχθηκε ο Mbeki το 1999. Μετά την αποχώρησή του, ο Mandela αποσύρθηκε από την ενεργό πολιτική αλλά διατήρησε ισχυρή διεθνή παρουσία ως υποστηρικτής της ειρήνης, της συμφιλίωσης και της κοινωνικής δικαιοσύνης, συχνά μέσω του έργου του Ιδρύματος Nelson Mandela, που ιδρύθηκε το 1999. Ήταν, επίσης, ιδρυτικό μέλος των Elders, μιας ομάδας διεθνών ηγετών που δημιουργήθηκε το 2007 για την προώθηση της επίλυσης συγκρούσεων και της επίλυσης προβλημάτων σε όλο τον κόσμο. Το 2008 ο Mandela τιμήθηκε με αρκετούς εορτασμούς στη Νότια Αφρική, τη Μεγάλη Βρετανία και άλλες χώρες με αφορμή τα 90^α γενέθλιά του.

Ο Mandela απεβίωσε στις 5 Δεκεμβρίου 2013. Τα κείμενα και οι ομιλίες του συλλέχθηκαν στο έργο “Είμαι έτοιμος να πεθάνω” (I Am Prepared to Die). Η αυτοβιογραφία του, “Long Walk to Freedom”, η οποία αναφέρεται στην πρώιμη ζωή του και τα χρόνια στη φυλακή, δημοσιεύθηκε το 1994. Το ημιτελές σχέδιο του δεύτερου τόμου των απομνημονευμάτων του ολοκληρώθηκε από τον Mandla Langa, και δημοσιεύτηκε μεταθανάτια ως “Dare Not Linger: The Presidential Years” (2017).

Γίνεται επομένως αντιληπτό ότι τα Ηνωμένα Έθνη, ο παγκόσμιος οργανισμός που απώτερο στόχο έχει τη διατήρηση της ειρήνης και της ασφάλειας, με την πρωτοφανή απόφασή τους να τιμήσουν τον Nelson Mandela θέλουν να αναδείξουν την πίστη τους στις αρχές της ισότητας και της ειρηνικής συνύπαρξης μεταξύ των κρατών και των πληθυσμών.

1. History.com Staff. (2009). Nelson Mandela. http://www.history.com/topics/nelson-mandela
2. Nobelprize.org. (2014). Nelson Mandela – Biographical. https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1993/mandela-bio.html
3. The Editors of Encyclopaedia Britannica. (2017). Nelson Mandela. https://www.britannica.com/biography/Nelson-Mandela
4. ΒΒC. (n.d.) 1994: Mandela becomes SA’s first black president. On this day 1950-2005. http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/may/10/newsid_2661000/2661503.stm