Μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου έχει παρατηρηθεί πως ο κόσμος έχει μπει σε μια τροχιά, κατά την οποία προωθούνται η συνεργασία, οι διακρατικές συμφωνίες και, γενικότερα, η εύρεση κοινού εδάφους, ώστε να περιοριστούν οι προστριβές και να αποφευχθούν τυχόν εχθροπραξίες. Μια διαδεδομένη μορφή συνεργασίας ανάμεσα στα κράτη συνιστά η σύναψη συμφωνιών ελευθέρου εμπορίου, που αποφέρουν θετικά αποτελέσματα σε όλα τα μέρη τους, είτε είναι διμερείς, είτε πολυμερείς. Μια συμφωνία ελευθέρου εμπορίου, λοιπόν, εδραιώνει το ελεύθερο εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών μεταξύ των μερών της, επηρεάζοντας το διεθνές εμπόριο. Θετικά αποτελέσματα που μπορεί να αποφέρει μια συμφωνία τέτοιου είδους είναι, ενδεικτικά, η πρόσβαση σε αγαθά μεγαλύτερης ποικιλίας και καλύτερης ποιότητας με χαμηλό κόστος και η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των συμμετεχουσών οικονομιών.

NAFTA

H «North American Free Trade Agreement» (NAFTA) αποτελεί μία τέτοια εμπορική συμφωνία, η οποία συνάφθηκε ανάμεσα στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (Η.Π.Α.), τον Καναδά και το Μεξικό και υπογράφτηκε το 1992 από τον Αμερικανό Πρόεδρο, George H. Bush, τον Καναδό Πρωθυπουργό, Brian Mulroney, και τον Μεξικανό Πρόεδρο, Carlos Salinas. Η συγκεκριμένη συμφωνία αποτελεί παγκοσμίως τη μεγαλύτερη εμπορική συμφωνία, καθώς το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (Α.Ε.Π.) των τριών μερών της ξεπερνά τα 20 τρισ. δολάρια (Amadeo, 2018). Μερικοί από τους στόχους που τέθηκαν και επιδιώχθηκαν με την NAFTA είναι η εξάλειψη εμπορικών εμποδίων, η διευκόλυνση της διασυνοριακής κίνησης αγαθών και υπηρεσιών, η προώθηση συνθηκών δίκαιου ανταγωνισμού και η αύξηση επενδυτικών ευκαιριών. Με τη συγκεκριμένη συμφωνία, το Μεξικό, μια χώρα με τελείως διαφορετική οικονομία από αυτήν των Η.Π.Α. και του Καναδά, θα είχε τη δυνατότητα να συνεργαστεί μαζί τους, αποκομίζοντας αγαθά, όπως η συνεργασία με δύο οικονομίες της αγοράς, βελτιώνοντας παράλληλα και τη δική της, ενώ από την άλλη πλευρά, οι Η.Π.Α. και ο Καναδάς θα είχαν δυνατότητα πρόσβασης σε φθηνότερο εργατικό δυναμικό.

Κριτική

Στην τριμερή αυτή συμφωνία -παρά το θετικό αντίκτυπο που είχε σε κάποιους τομείς- ασκήθηκε κριτική ήδη από την προεκλογική καμπάνια του Barack Obama το 2008, ο οποίος την κατηγόρησε για αύξηση των ποσοστών ανεργίας στις Η.Π.Α. και ελλιπή προστασία των εργατών στα σύνορα με το Μεξικό από πρακτικές εκμετάλλευσης. Επιπλέον, κριτική ασκήθηκε και από την τότε υποψήφια Hilary Clinton, που υποσχέθηκε να την τροποποιήσει ή να αποχωρήσει από εκείνη, στην περίπτωση που αναλάμβανε την Προεδρεία. Πιο πρόσφατα, επικριτική ήταν η στάση και του Προέδρου των Η.Π.Α., Donald Trump, ο οποίος χαρακτήρισε τη NAFTA ως τη «χειρότερη εμπορική συμφωνία που έχουν συνάψει ποτέ οι Η.Π.Α.» (Al Jazeera, 2017). Μάλιστα, της προσήψε αφανισμό των βιομηχανικών θέσεων εργασίας, αφού πολλές εταιρίες ενόψει του φθηνότερου εργατικού δυναμικού μετέφεραν τις βιομηχανίες τους στο Μεξικό. Άλλωστε, ο Πρόεδρος των Η.Π.Α. ήδη από την προεκλογική του εκστρατεία υποστήριζε πως γι’ αυτόν η Αμερική και τα συμφέροντά της τοποθετούνται πάνω από όλα. Πιστεύοντας, λοιπόν, πως η NAFTA είναι αντίθετη προς αυτά, λίγους μήνες μετά την ανάληψη της προεδρίας της χώρας απείλησε πως θα αποχωρήσει από αυτήν, δημιουργώντας ανησυχία στα άλλα δυο μέρη της συμφωνίας, τα οποία επέμειναν να επαναδιαπραγματευθούν οι όροι για να αποφευχθεί η αποχώρηση. Ο Αμερικανός Πρόεδρος συμφώνησε στην επαναδιαπραγμάτευση, η οποία έληξε στις αρχές του Οκτωβρίου 2018 με μια νέα εμπορική συμφωνία υπό το όνομα «US-Mexico-Canada Agreement» (USMCA).

US-Mexico-Canada Agreement

Η επαναδιαπραγμάτευση των όρων της NAFTA διήρκησε περισσότερο από ένα χρόνο. Τελικά, τα τρία μέρη κατάφεραν να βρουν κοινό έδαφος και να καταλήξουν σε νέα συμφωνία. Μάλιστα, φαίνεται από τις δηλώσεις τους πως είναι πολύ ευχαριστημένα με το αποτέλεσμα και πως τα συμπεφωνημένα θα αποφέρουν πολύτιμους «καρπούς» για τα τρία κράτη. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του Καναδού Πρωθυπουργού ότι η νέα συμφωνία «θα ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα και την ευημερία, ενώ θα δημιουργήσει και νέες θέσεις εργασίας», καθώς και αυτή του Αμερικανού Προέδρου πως «η USMCA είναι μια ιστορική συναλλαγή» (Gies, 2018).

Τι προβλέπεται στη συμφωνία;

Η εν λόγω συμφωνία αποτελεί μία αναθεωρημένη εκδοχή της προκατόχου της, NAFTA. Αρχικά, αξίζει να σημειωθεί ότι η συμφωνία αυτή δεν έχει τεθεί ακόμα σε ισχύ, καθώς αναμένεται να υπογραφεί και να επικυρωθεί από τα εθνικά κοινοβούλια των τριών μερών – διαδικασία που προβλέπεται να μην ολοκληρωθεί τουλάχιστον μέχρι τις αρχές του 2019. Επιπλέον, αυτή θα έχει ισχύ 16 ετών με υποχρεωτική αναθεώρηση κάθε έξι χρόνια, και βάσει των αποτελεσμάτων που θα έχει στις οικονομίες των τριών μερών, οι τρεις αρχηγοί κρατών θα αποφασίσουν αν θα επεκτείνουν ή όχι την ισχύ της.

Επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον σε συγκεκριμένες διατάξεις, αξίζει να επισημανθεί ότι ένα σημαντικό σημείο στο οποίο διαφωνούσε ο Αμερικανός Πρόεδρος, D. Trump, αφορούσε στις αυτοκινητοβιομηχανίες. Τούτων δοθέντων, στη νέα συμφωνία έχουν τεθεί νέοι όροι σχετικά με αυτές.Ο ένας που θέτει το 75% των μερών από το οποίο θα κατασκευάζεται ένα όχημα να προέρχονται από κάποιο ή κάποια από τα τρία κράτη της συμφωνίας και ένας δεύτερος που θέτει το 40-45% να κατασκευάζεται από εργάτες που θα κερδίζουν τουλάχιστον 16$ την ώρα, ώστε αυτό να υπόκειται σε ελεύθερη διακίνηση, δηλαδή χωρίς δασμούς. Επιπλέον, αναφορικά με τις εργασιακές συνθήκες τις οποίες η NAFTA δεν μπόρεσε να βελτιώσει, η USMCA θα επιχειρήσει να μεταβάλλει το πλαίσιο αυτών. Το Μεξικό, όπου οι συνθήκες εργασίας συγκριτικά με αυτές στις υπόλοιπες δύο χώρες ήταν ποιοτικά χειρότερες, δεσμεύτηκε στη νέα συμφωνία να νομοθετήσει το δικαίωμα της συνδικαλιστικής εκπροσώπησης, να προστατεύσει τα δικαιώματα των μεταναστών εργατών και τις γυναίκες από τη διακριτική μεταχείρισή τους, στοχεύοντας στη βελτιστοποίηση και την παροχή καλύτερων συνθηκών εργασίας.

Εν συνεχεία, η γαλακτοκομία αποτελεί για τον Καναδά έναν από τους μεγαλύτερους γεωργικούς τομείς που συμβάλλει σε σημαντικό βαθμό στην οικονομία του. Για την προστασία του, λοιπόν, ο Καναδάς εφάρμοσε, το 2016, μια τιμολογιακή πολιτική στα γαλακτοκομικά προϊόντα της κλάσεως 7 – διαφιλτραρισμένο γάλα που είναι ένα συμπύκνωμα πρωτεΐνης και χρησιμοποιείται για την παραγωγή κάποιων τυριών, γιαουρτιού και παγωτού – η οποία περιόριζε τις αμερικανικές εξαγωγές και, σύμφωνα με τον Πρόεδρο των Η.Π.Α., έπληττε τους Αμερικανούς αγρότες (Sagan, 2018). Στη συμφωνία USMCA, τα δυο μέρη συμφώνησαν την κατάργηση αυτής της πολιτικής, δίνοντας επιπλέον τη δυνατότητα πρόσβασης της τάξεως του 3,6% των Η.Π.Α. στην καναδική παραγωγή γάλακτος στο πλαίσιο της ποσόστωσης άνευ δασμών (Daniels, 2018).

Η απόφαση αυτή των καναδικών αρχών πυροδότησε εντάσεις και προκάλεσε τη δυσφορία των σχετικών με τον εν λόγω τομέα συνομοσπονδιών, καθώς οι τελευταίες υποστήριξαν πως με αυτόν τον τρόπο αποδυναμώνεται ο γαλακτοκομικός τομέας, ο οποίος απασχολεί πάνω από 220.000 Καναδούς και συνεισφέρει στο ΑΕΠ τους, με κέρδη πάνω από 20 δισεκατομμύρια καναδικά δολάρια (Daniels, 2018). Η καναδική κυβέρνηση προσέφερε αποζημίωση στους αγρότες, προσπαθώντας να τους κατευνάσει. Ωστόσο, κάποιοι παρέμειναν σκεπτικοί, θεωρώντας πως επρόκειτο για μια προσωρινή κίνηση που δεν θα βελτίωνε τις επιπτώσεις που αυτή η συμφωνία θα έχει.

Στην αναθεωρημένη έκδοση της NAFTA περιλαμβάνονται και όροι που ενισχύουν τα καθεστώτα πνευματικής ιδιοκτησίας, που αφορούν κυρίως στον Καναδά παρά στο Μεξικό ή τις Η.Π.Α. . Πιο συγκεκριμένα, κατοχυρώθηκαν δεκάχρονες βιολογικές, φαρμακευτικές και χημικές γεωργικές πατέντες, δεκαπεντάχρονες πατέντες βιομηχανικών σχεδίων και αυξήθηκε η ισχύς των πνευματικών δικαιωμάτων ενός δημιουργού σε 70 χρόνια από 50 που ήταν προηγουμένως. Σχετικά με τα καινοτόμα φάρμακα, ο Καναδάς πρέπει εντός 5 ετών να αλλάξει τη νομοθεσία του περί αποκλειστικότητας των κατασκευαστών για τα ως άνω φάρμακα από 8 σε 10 χρόνια, εμποδίζοντας με αυτόν τον τρόπο την είσοδο στην αγορά αντίστοιχων γενικών προϊόντων, δηλαδή γίνεται λόγος για μια περίοδο «προστασίας δεδομένων».

Επίλογος

Η νέα συμφωνία «USMCA» δικαίως αποκαλείται «NAFTA 2.0», καθώς ο πυρήνας της δεν διαφοροποιείται σημαντικά εν σχέσει με αυτόν της προκατόχου της. Ωστόσο, περιλαμβάνει αναθεωρημένους όρους, με τους οποίους συμφωνεί ο Πρόεδρος των Η.Π.Α., με αποτέλεσμα να μην αποσυρθεί από την εν λόγω συμφωνία, όπως υποστήριζε στην προεκλογική του καμπάνια και κατά τους πρώτους μήνες της θητείας του. Η «NAFTA» αποτελούσε τη μεγαλύτερη εμπορική συμφωνία των δεκαετιών του 1980 και 1990 εξαιτίας του συνολικού ΑΕΠ των τριών μερών της συμφωνίας, αλλά και εξαιτίας του συνολικού πληθυσμού τον οποίο αφορούσε. Όπως προαναφέρθηκε, τα τρία μέρη πρόσφατα κατέληξαν σε συμφωνία ύστερα από πολύμηνες διαπραγματεύσεις, η οποία όμως δεν έχει τεθεί ακόμη σε ισχύ, αφού προηγείται η επικύρωση από τα εσωτερικά κοινοβούλια. Προβλέπεται, όμως, και επιθυμείται η ολοκλήρωση της διαδικασίας της επικύρωσης να γίνει μέχρι τις αρχές του 2019, προτού αλλάξει η κυβέρνηση του Μεξικό. Προς το παρόν, ωστόσο, δεν μπορεί να κριθεί αν θα είναι αποτελεσματικότερη η νέα συμφωνία από την προηγούμενή διαβάζοντας απλώς τους νέους όρους.

Βιβλιογραφία

1. Al Jazeera. (2017). What is NAFTA and why does Trump wants it renegotiatied? https://www.aljazeera.com/news/2017/04/nafta-explainer-170427005642970.html
2. Amadeo, K. (2018). History of NAFTA and its purpose. https://www.thebalance.com/history-of-nafta-3306272
3. Amadeo, K. (2018). What is the North American Free Trade Agreement? https://www.thebalance.com/nafta-definition-north-american-free-trade-agreement-3306147
4. Daniels, J. (2018). Canadian dairy farmers fume that concessions granted US in new trade deal are too costly. https://www.cnbc.com/2018/10/01/canadian-dairy-farmers-fume-new-us-trade-deal-too-costly-to-industry.html
5. Gies, H. (2018). Nafta out, USMCA in: What’s in the Canada, Mexico, US trade deal? https://www.aljazeera.com/news/2018/10/nafta-usmca-canada-mexico-trade-deal-181001195545440.html
6. Mendis, S. & Nowak, B. M. & Tanner S. (2018). USMCA: Four Important Changes to Intellectual Property Rights. https://www.mccarthy.ca/en/insights/blogs/snipits/usmca-four-important-changes-intellectual-property-rights
7. Murphy, J. & Sherman, N. (2018). USMCA trade deal: Who gets what from “new NAFTA”? https://www.bbc.com/news/world-us-canada-45674261
8. Sagan, A. (2018). Why you shouldn’t expect lower milk and egg prices following new USMCA trade deal. https://business.financialpost.com/commodities/agriculture/new-nafta-deal-unlikely-to-push-dairy-aisle-prices-lower-experts-say