Η διαμάχη μεταξύ Ρωσίας και Ιαπωνίας σχετικά με το νότιο κομμάτι των Kuril Islands αποτελεί -ίσως- την πιο μακροχρόνια εδαφική διαμάχη της Ανατολικής Ασίας. Πιο συγκεκριμένα, αφορά τα τέσσερα νησιά που βρίσκονται νοτιότερα του συγκροτήματος νήσων Kuril.  Το όλο ζήτημα επανήλθε στην επικαιρότητα με αφορμή την επίσκεψη του Ρώσου πρωθυπουργού, Dmitri Medvedev, στα εν λόγω νησιά τον περασμένο Αύγουστο, προκαλώντας αναπόφευκτα την επίσημη ιαπωνική διαμαρτυρία.  (1)

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 

Κατόπιν μυστικής συμφωνίας που έλαβε χώρα  στο πλαίσιο της συνδιάσκεψης της Γιάλτας το Φεβρουάριου του 1945, όταν οι Roosevelt και Churchill, προκειμένου να δελεάσουν το σοβιετικό ηγέτη και συνομιλητή τους, Josef Stalin, και να εξασφαλίσουν τη συμμετοχή του στον πόλεμο ενάντια στην Ιαπωνία, υποσχέθηκαν την παραχώρηση των νησιών, καθώς και μέρος της νήσου Σαχαλίνης.  (2) Τόσο η νήσος Σαχαλίνη όσο και οι νήσοι Kurill, υπάγονται σήμερα στην ίδια διοικητική περιφέρεια. Η εν λόγω ανοιχτή διαμάχη αποτελεί και το λόγο για τον οποίο δεν έχει ακόμη υπογραφεί επίσημη ειρηνευτική συνθήκη για τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μεταξύ των δύο κρατών! Σήμερα, περίπου 20.000 Ρώσοι κατοικούν στα συγκεκριμένα νησιά.

ΝΟΜΙΚΕΣ ΑΞΙΩΣΕΙΣ

Από τη μια πλευρά, οι Ιάπωνες αναφέρονται στα συγκεκριμένα νησιά ως Northern Territories, και τα θεωρούν αναπόσπαστο μέρος της επικράτειάς τους από τις αρχές του 19^ου αιώνα. Νομικά, επικαλούνται μεταξύ άλλων τη συνθήκη Shimoda που έλαβε  χώρα το 1855, και τη συνθήκη του Portsmouth του 1905, με την οποία είχε δοθεί τέλος στο Ρωσο-ιαπωνικό πόλεμο. Από την άλλη πλευρά, οι Ρώσοι αντικρούουν τα παραπάνω επιχειρήματα επικαλούμενοι διεθνείς συνθήκες, όπως αυτές της Γιάλτας και του Πότσδαμ (αμφότερες 1945) (3) 

ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΕΠΙΛΥΣΗΣ 

Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η Ιαπωνία τελούσε υπό την προστασία της αμερικανικής πυρηνικής ομπρέλας, περιορίζοντας έτσι τις σοβιετικές ορέξεις για επέκταση. Όμως, ούτε στη μεταψυχροπολεμική εποχή οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ιδιαίτερα θερμές. Ωστόσο, ευρύτεροι γεωπολιτικοί παράγοντες θα μπορούσαν να μεταβάλουν τα δεδομένα, παρέχοντας τελικά πρόσφορο έδαφος για την τελική διευθέτηση αυτής της μακροχρόνιας εδαφικής διαμάχης.

Σήμερα, η Ρωσία ακολουθεί έναν εξαγωγικό ενεργειακό προσανατολισμό προς Ανατολάς, με σκοπό να εκμεταλλευτεί αφενός τις νέες ευκαιρίες που δημιουργούνται από την ακμάζουσα ασιατική αγορά, και αφετέρου να αποκτήσει το πλεονέκτημα έναντι της Ε.Ε στην ενεργειακή σχέση αλληλεξάρτησης που τις διέπει.

Παράλληλα, η Ιαπωνία αποτελεί μια βιομηχανική μεν χώρα, με ελάχιστα έως ανύπαρκτα όμως κοιτάσματα πρώτων υλών για την κάλυψη των υψηλών αναγκών της 3^ης μεγαλύτερης οικονομίας  του  πλανήτη. Το πυρηνικό ατύχημα στο εργοστάσιο της Fukoshima, που έλαβε χώρα το 2011,  αναπόφευκτα οδήγησε τους Ιάπωνες ιθύνοντες προς αναζήτηση εναλλακτικών μορφών ενέργειας, με επικρατέστερη -προς το παρόν- τη λύση του φυσικού αερίου.  Γι’ αυτό και σήμερα έχει ήδη επικρατήσει ως ο μεγαλύτερος εισαγωγέας φυσικού αερίου, ξεπερνώντας ακόμα και τη Γερμανία. (4)  Ως επί το πλείστον, το Τόκιο εισάγει υγροποιημένο αέριο (LNG). H Ρωσία, προς το παρόν, αποτελεί μόλις τον 5^ο μεγαλύτερο εξαγωγέα LNG στη χώρα του Ανατέλλοντος Ήλιου, ακολουθώντας τη Μαλαισία (19%) , την Αυστραλία (18%) , το Κατάρ (15%) και την Ινδονησία (12%).

Για τη Ρωσία, το δεύτερο μεγαλύτερο παραγωγό φυσικού αερίου παγκοσμίως,  τα ευρισκόμενα στην εν λόγω περιοχή κοιτάσματα συνεισφέρουν περίπου το 4% των συνολικών ρωσικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου και πετρελαίου. Πράγματι, η θάλασσα Okhotsk, στα νότια της οποίας βρίσκονται τα εν λόγω νησιά, είναι ιδιαίτερα πλούσια σε φυσικούς πόρους και αποθέματα υδρογονάνθρακα.  (5)  Παράλληλα, δεδομένης της υπάρχουσας ισορροπίας δυνάμεων στην Ανατολική Ασιατική σκακιέρα, το Τόκιο -εύλογα- δεν επιθυμεί περαιτέρω προσέγγιση μεταξύ της Ρωσίας και της αναθεωρητικής Κίνας.  Άλλωστε, μόλις τον περασμένο Αύγουστο πραγματοποίησαν κοινές ναυτικές ασκήσεις στην ιαπωνική θάλασσα.  (6)

Για τους παραπάνω λόγους ο νυν Ιάπωνας πρωθυπουργός, Shinjo Abe, επανεκλεγόμενος στα τέλη του 2012, επεδίωξε από την αρχή μια αναθέρμανση των διμερών σχέσεων. Η χρονική συγκυρία έδειχνε να ευνοεί τη δρομολόγηση περαιτέρω εξελίξεων. Ωστόσο, ο διάλογος μεταξύ των δύο πλευρών διεκόπη μετά την ιαπωνική υποστήριξη προς τις ΗΠΑ και την Ε.Ε για το ουκρανικό, και την υιοθέτηση της πολιτικής των κυρώσεων των G7 έναντι της Ρωσίας λίγους μήνες αργότερα, το Σεπτέμβριο του 2014.

Η κυβέρνηση του Αbe έχει χαρακτηριστεί κατά καιρούς ως αναθεωρητική σε ότι αφορά την εξωτερική της πολιτική, ενώ σε ρητορικό επίπεδο έδειχνε να χαράζει μια προσέγγιση περισσότερο εθνικιστική σε σύγκριση με τους προκάτοχους της.  Η πρόσφατη τροποποίηση του πασιφιστικού ιαπωνικού συντάγματος σήμανε μια σημαντική στροφή της μεταπολεμικής ιαπωνικής αμυντικής πολιτικής, και ενίσχυσε αυτές τις φωνές. Με τη συγκεκριμένη τροποποίηση υιοθετήθηκαν δύο νόμοι που -πλέον- επιτρέπουν στην ιαπωνική κυβέρνηση τη διεξαγωγή στρατιωτικών επιχειρήσεων εκτός των συνόρων της Ιαπωνίας, για αμυντικούς λόγους “συλλογικής ασφάλειας”. Κοινώς: επιτρέπει τη δυνατότητα στην Ιαπωνία να επέμβει στρατιωτικά σε περίπτωση που σύμμαχός της δεχτεί επίθεση, και βρεθεί υπό απειλή και η δική της ασφάλεια. Η συγκεκριμένη αναθεώρηση δίχασε τη δημόσια γνώμη, καθώς θεωρήθηκε ότι αλλοίωνε τον καθόλα πασιφιστικό χαρακτήρα του ιαπωνικού μεταπολεμικού συντάγματος. Παρόλα αυτά, πρόκειται για μια εξέλιξη που λήφθηκε υπόψη με γνώμονα τους μετασχηματισμούς ισχύος στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ασίας, όπου μια αναθεωρητική Κίνα επιθυμεί να διαμορφώσει μια νέα περιφερειακή τάξη, ενώ παράλληλα εγκυμονεί ο κίνδυνος μιας απρόβλεπτης πυρηνικής Βόρειας Κορέας. Ο χαρακτήρας της δηλαδή είναι μάλλον αποτρεπτικός.  (7)  Επιπλέον, δεν αναμένεται να υποβαθμίσει ουσιωδώς τη σημασία του αμερικανικού παράγοντα για την ιαπωνική ασφάλεια, αλλά αντιθέτως να επιμεριστεί μέρος του αμερικάνικου βάρους.

Στην περίπτωση όμως της Ρωσο-ιαπωνικής διαμάχης αναφορικά με τα Kuril Islands, η προσέγγιση που ακολουθεί η ιαπωνική κυβέρνηση -εκτός από πραγματιστική- είναι μάλλον διαλλακτική. Η πλευρά που επιδεικνύει λιγότερη ευελιξία δεν είναι η ιαπωνική, αλλά η ρωσική – δεδομένου και του πλεονεκτήματος που προσφέρει η de facto κατοχή των νήσων. Βέβαια, αξίζει να σημειωθεί ότι η Ιαπωνία είχε επανειλημμένα απορρίψει προτάσεις της Μόσχας για επίλυση της διαμάχης με την παραχώρηση δύο εκ των τεσσάρων επίμαχων νήσων. Σήμερα, η Ρωσία έχει εγκαταλείψει πλήρως αυτή τη διαλλακτικότερη στάση. (8) Ήδη, εδώ και ένα χρόνο, η Ρωσία έχει εξαγγείλει την προετοιμασία και το κτίσιμο στρατιωτικών βάσεων. Μάλιστα, μόλις πριν 2 εβδομάδες, η Ιαπωνία εξέφρασε την ανησυχία της για τη διακήρυξη του Ρώσου Υπουργού Άμυνας, Sergei Shoigu, περί σχεδίων για την κατασκευή ναυτικών βάσεων στα επίμαχα νησιά. (9) 

Η ανησυχία αυτή μπορεί να θεωρηθεί λογική, ιδιαίτερα σε μια περίοδο όπου η Ιαπωνία στρέφει την αμυντική της προσήλωση νοτιότερα, με γνώμονα την υπό εξέλιξη κινέζικη ναυτική εξάπλωση.

Βάσει των παραπάνω, παρότι δεν μπορεί να αποκλειστεί μια μελλοντική σύγκλιση μεταξύ Ρωσίας και Ιαπωνίας αναφορικά με τη συγκεκριμένη διαμάχη βασιζόμενη στο αμοιβαίο συμφέρον, θα πρέπει πρώτα να αναγνωριστεί ότι αυτή η πιθανή σύγκλιση -προς το παρόν- καθίσταται δέσμια ευρύτερων παραγόντων, όπως η διεθνής συγκυρία, η πρόσκαιρη -αλλά σε εξέλιξη- συμμαχία Ρωσίας-Κίνας, αλλά και η σχέση της Ρωσίας με τους δυτικούς συμμάχους της Ιαπωνίας.

(1): https://next.ft.com/content/bb70550a-47c3-11e5-b3b2-1672f710807b

(2): John Mearsheimer, ”Η τραγωδία της πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων”, εκδόσεις Ποιότητα, σελ.403-404

(3): http://thediplomat.com/2015/07/how-russia-tries-to-intimidate-japan/

(4): https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2252rank.html

(5): https://www.eia.gov/beta/international/analysis.cfm?iso=RUS

(6): https://www.rt.com/news/313170-russia-china-japan-sea-drills/

 (7): http://www.japantimes.co.jp/opinion/2016/03/29/editorials/security-legislation-takes-effect/#.VwUpKvmLS1s

(8): http://thediplomat.com/2015/07/how-russia-tries-to-intimidate-japan/

(9): http://www.theguardian.com/world/2016/mar/29/japan-protests-russian-base-disputed-kuril-island-chain