Σύμφωνα με τον MacClancy, ο αθλητισμός λειτουργεί σαν όχημα που προσφέρει στους ανθρώπους τη δυνατότητα να διαλέξουν την ταυτότητα τους ή και να ταξινομηθούν ιεραρχικά απέναντι στους άλλους. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της ιδέας αποτελούν οι οπαδοί ποδοσφαιρικών και μπασκετικών ομάδων οι οποίοι, ταυτιζόμενοι σε πολύ μεγάλο βαθμό με τις ομάδες τους, φτάνουν στο σημείο να αποδώσουν ακόμα και στα παιδιά τους ονόματα των αγαπημένων αθλητών τους. Παράλληλα, άνθρωποι της μεσαίας τάξης μπορεί να επιλέξουν να ενταχθούν στα κατά τα άλλα ακριβά και δυσπρόσιτα οικονομικώς μαθήματα τένις ακριβώς για ‘κοινωνικούς λόγους’. Γενικότερα, ο αθλητισμός μπορεί να μην είναι μόνο το μέσο για τη δημιουργία νέας ταυτότητας κάποιου, αλλά και το μέσο έκφρασης της ήδη υπάρχουσας[1].

ΨΥΧΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ

Ο όρος Ψυχρός Πόλεμος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον George Orwell, ο οποίος, θέλοντας να αποδώσει το κλίμα της εποχής στη σκιά της ρίψης των ατομικών βομβών, χαρακτήρισε ως ψυχρό τον επερχόμενο ιδεολογικό πόλεμο των μεγάλων δυνάμεων (ΗΠΑ και ΕΣΣΔ) της εποχής. Ο πόλεμος αυτός δεν ήταν ο πλέον συμβατικός, καθώς σπανίως γινόταν χρήση των συμβατικών για την εποχή όπλων, αλλά στηρίχθηκε σε πολιτικά, οικονομικά και προπαγανδιστικά μέσα. 

Ενταγμένος στο προαναφερθέν πλαίσιο, λοιπόν, ο αθλητισμός λειτούργησε ως ένα ακόμη μέσο με το οποίο κάθε δύναμη θα έδειχνε την υπεροχή της απέναντι στην άλλη σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο αθλητισμός, εντασσόμενος σε αυτό που ονομάζεται διπλωματία δεύτερης γραμμής[2], αποτελούσε μια πρώτης τάξης ευκαιρία να επικοινωνηθεί  ανά την υφήλιο η ανωτερότητα της εκάστοτε νικήτριας χώρας. Την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου σχεδόν τα πάντα κινούνταν στη σκιά των πολιτικών, διπλωματικών σκοπιμοτήτων και στρατηγικών των δύο αντίπαλων στρατοπέδων και ιδεολογιών. Μία νίκη σε μια αγωνιστική αρένα, ή μια αντίστοιχη ήττα, σήμαινε πολλά περισσότερα για τους ηγέτες και τους προπαγανδιστές των δύο χωρών, παρά για τους ίδιους τους αθλητές μερικές φορές.

Η ΕΡΓΑΛΕΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ

Καλύτερο πεδίο για την αθλητική αντιπαράθεση των μεγάλων δυνάμεων δεν ήταν άλλο από τους Ολυμπιακούς Αγώνες οι οποίοι και με τη βοήθεια της τηλεόρασης είχαν παγκόσμια απήχηση. Από τους Αγώνες του 1952 ως αυτούς του 1976 υπήρχε μια διαδεδομένη αντίληψη πως αποτελούσαν τη συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα. Στις χώρες του σοβιετικού μπλοκ, κάθε νίκη έναντι του ‘εχθρού’ αποτελούσε πολιτική σκοπιμότητα και πανηγυριζόταν έντονα. Αντιθέτως στις Η.Π.Α. αυτή η στάση δεν υπήρξε, φανερά τουλάχιστον, ως επίσημη πολιτική θέση των κυβερνώντων[3].

Όλα αυτά μέχρι το 1980 όπου, εν αντιθέσει με τις φιλελεύθερες θεωρίες περί ελάχιστης εμπλοκής της πολιτικής στον αθλητισμό, οι Ολυμπιακοί Αγώνες χρησιμοποιήθηκαν ως μέσο διπλωματικής πίεσης από τις Η.Π.Α και τον πρόεδρό τους Carter. Πιο συγκεκριμένα, ως ‘απάντηση’ της Σοβιετικής εισβολής στην Καμπούλ, οι Η.Π.Α αποφάσισαν αρχικώς να απέχουν από τους Αγώνες οι οποίοι διοργανώνονταν στη Μόσχα. Εν συνεχεία, ξεκίνησαν προσπάθειες ώστε να επηρεάσουν και άλλες χώρες να απέχουν από αυτούς. Η πίεσή τους άλλοτε απέδωσε καρπούς, με αποτέλεσμα μερικές χώρες να ακολουθήσουν στην αποχή (βλ. Δυτ. Γερμανία κ.α.), και άλλοτε όμως όχι (π.χ. Ηνωμένο Βασίλειο το οποίο έλαβε συμμετοχή έστω υπό τη σημαία της Ολυμπιακής Επιτροπής κ.α.). Συνολικά 65 χώρες δεν συμμετείχαν στους Αγώνες. Χαρακτηριστική δήλωση που αντανακλούσε το πνεύμα της εποχής έκανε η αθλήτρια του Πεντάθλου Jane Frenerick “I am just a pawn = Είμαι απλά ένα πιόνι’’.

Η απάντηση των Σοβιετικών ήρθε τέσσερα χρόνια αργότερα, και συγκεκριμένα στις 8 Μαΐου του 1984, όπου η εθνική ολυμπιακή επιτροπή δήλωνε πως η χώρα δεν θα λάμβανε μέλος στους επερχόμενους Αγώνες στο Los Angeles. Λόγος στάθηκε η υψηλή εμπορευματοποίηση των Αγώνων και η έλλειψη ασφάλειας για τους σοβιετικούς αθλητές εξαιτίας της προπαγάνδας των Η.Π.Α κατά αυτών[4]. Φυσικά ελάχιστοι πείστηκαν από τα επιχειρήματα που πρόβαλε η σοβιετική πλευρά, και την οποία ακολούθησαν 14 ακόμη χώρες (Κίνα, Κούβα , Αφγανιστάν, Ουγγαρία, Αν. Γερμανία κ.α.).

Δήλωση αντιπροσωπευτική, και η οποία αντανακλούσε στο ακέραιο τον τρόπο με τον οποίο οι πολιτικές σκοπιμότητες των χωρών επηρέαζαν τους ίδιους τους Ολυμπιακούς Αγώνες και τα ιδεώδη τους, ήταν εκείνη που προήλθε από τον William E. Simon, υπεύθυνο οικονομικών της Ολυμπιακής Επιτροπής των Η.Π.Α., ο οποίος σημείωσε πως “το πιο δύσκολο ζήτημα είναι εάν το Ολυμπιακό κίνημα μπορεί να αντέξει επαναλαμβανόμενες εισβολές από κυβερνήσεις που θέλουν να κάνουν τη συμμετοχή τους σε αυτούς μέρος της εξωτερικής πολιτικής τους”.

“ΧΙΤΣΚΟΚΙΚΟΙ, ΓΚΡΑΝΓΚΙΝΙΟΛΙΚΟΙ” ΑΓΩΝΕΣ

Μπορεί ο Ψυχρός Πόλεμος να διήρκησε κοντά στα 40 χρόνια, και οι Μεγάλες Δυνάμεις να ήρθαν αντιμέτωπες πολλές φορές σε αγωνιστικούς χώρους, αλλά το μόνο σίγουρο είναι πως υπήρξαν στιγμές και αναμετρήσεις που έμειναν στην ιστορία τόσο για την απρόβλεπτη και ανατρεπτική εξέλιξη του αγωνίσματος, όσο και για το έντονα φορτισμένο πολιτικό σκηνικό εκείνης της στιγμής. Μερικά από αυτά τα αθλητικά γεγονότα λοιπόν, εκτός φυσικά των Ολυμπιακών Αγώνων που κάθε υπερδύναμη μποϊκόταρε, ήταν για παράδειγμα ο τελικός στο αγώνισμα μπάσκετ^[5] των Ολυμπιακών Αγώνων του 1972 ανάμεσα στις Η.Π.Α. και την Ε.Σ.Σ.Δ. Στο ίδιο πλαίσιο αντιπαλότητας ήταν και η σειρά αγώνων^[6] χόκεϋ ανάμεσα στην Ε.Σ.Σ.Δ και τον Καναδά πάλι το 1972, καθώς φυσικά και ο τελικός^[7] ανάμεσα στις Η.Π.Α και την Ε.Σ.Σ.Δ στο χόκεϋ στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1980.

Άξιο αναφοράς είναι το πρώτο χρονικά μεγάλο αθλητικό συμβάν, η περίφημη σειρά αγώνων χόκεϋ μεταξύ Σοβιετικών και Καναδών. Οι Σοβιετικοί αποτελούσαν τη μεγάλη υπερδύναμη στο χόκεϋ, χωρίς όμως να έχουν αντιμετωπίσει ποτέ τους επαγγελματίες αθλητές του Καναδά. Ο πρώτος αγώνας πραγματοποιήθηκε στο Μόντρεαλ, όπου οι Σοβιετικοί νίκησαν με 7-3 σοκάροντας τους Καναδούς. Η απάντησή τους ήρθε με νίκη στον επόμενο αγώνα στο Τορόντο, 2 μέρες αργότερα, με 4-1. Ο 3^ος αγώνας έληξε ισόπαλος 6-6, ενώ στον 4^ο οι Σοβιετικοί νίκησαν εκ νέου με 5-3 στο Βανκούβερ. Εν συνεχεία η σειρά των αγώνων μεταφέρθηκε στη Μόσχα όπου οι Σοβιετικοί νίκησαν στον 5^ο αγώνα με 5-4. Ενώ οι Σοβιετικοί προηγούνταν με 3-1 στις νίκες, οι Καναδοί νίκησαν τους επόμενους δύο αγώνες στη Μόσχα με 3-2 και 4-3 αντίστοιχα. Οι ομάδες ήταν, λοιπόν, ισόπαλες και ο νικητής θα κρινόταν στον τελευταίο αγώνα στη Μόσχα στις 28 Σεπτεμβρίου. Η αναμέτρηση παρακολουθήθηκε από το μεγαλύτερο καναδικό κοινό που σημειώθηκε ποτέ στην τηλεόραση και το οποίο είδε την ομάδα του να κερδίζει τελικά, με τον Paul Henderson να σημειώνει το ιστορικότερο γκολ στην ιστορία του χόκεϋ 34 δευτερόλεπτα πριν από το τέλος.

Το καλοκαίρι του 1972 οι Η.Π.Α. και η Ε.Σ.Σ.Δ κατάφεραν να φτάσουν μέχρι τον τελικό του μπάσκετ, εκεί που οι δύο υπερδυνάμεις βρέθηκαν αντιμέτωπες με έπαθλο όχι μόνο το χρυσό μετάλλιο, αλλά και μια μεγάλη ενδεχόμενη νίκη απέναντι στον ‘χειρότερο’ εχθρό. Την νίκη πανηγύρισαν οι σοβιετικοί, με επεισοδιακό όμως τρόπο. Λίγα δευτερόλεπτα πριν το τέλος ο Collins στάθηκε να εκτελέσει 2 ελεύθερες βολές μπροστά σε 6.500 χιλιάδες θεατές, δίνοντας προβάδισμα στις Η.Π.Α με 50-49 και πιστεύοντας πως είχε γράψει ιστορία. Αμέσως μετά οι Σοβιετικοί έκαναν την επαναφορά, χωρίς να καταφέρουν να σκοράρουν, με αποτέλεσμα η νίκη να φαίνεται να καταλήγει στις Η.Π.Α. Οι διαιτητές, ωστόσο, είχαν άλλη άποψη, δίνοντας ακόμη μια ευκαιρία για επαναφορά στην ΕΣΣΔ, για ανεξήγητους ακόμη λόγους που ίσως και να σχετίζονταν με τη γραμματεία. Οι σοβιετικοί στάθηκαν ανίκανοι να την εκμεταλλευτούν, και έτσι τους αποδόθηκε και μια τρίτη κατά την οποία κατάφεραν τελικά να σκοράρουν, γράφοντας το τελικό 51-50 και δίνοντας το χρυσό μετάλλιο και τη μεγάλη νίκη στην Ε.Σ.Σ.Δ. Οι παίχτες των Η.Π.Α. δεν δέχτηκαν ποτέ να παραλάβουν τα μετάλλιά τους, ενώ ακόμη και σήμερα αναφέρονται σε εκείνο τον αγώνα με τη φράση «Stolen Glory».

Η άτυπη απάντηση των Η.Π.Α. ήρθε 8 χρόνια μετά. Σε άλλο άθλημα, σε χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες, και με καθαρό και δίκαιο τρόπο αυτή τη φορά. Φυσικά, ο λόγος για αυτό που έμεινε στην ιστορία ως «The Miracle on Ice». Η ομάδα των Η.Π.Α. προέκυψε έπειτα από δοκιμαστικά που κατέληξαν στους 20 που θα εκπροσωπούσαν τη χώρα στους Αγώνες, ενώ αυτή των Ε.Σ.Σ.Δ προερχόταν από τέσσερα συνεχόμενα χρυσά ολυμπιακά μετάλλια. Δύο εβδομάδες πριν συναντηθούν στους Ολυμπιακούς, και σε αγώνα προετοιμασίας, οι Σοβιετικοί νίκησαν με 10-3 τους Αμερικανούς. Ο Jack O’Callahan, 22χρονος τότε παίκτης των Η.Π.Α, είχε δηλώσει πως “It was men against boys”. Την ίδια περίοδο οι σχέσεις των δύο χωρών παρέμεναν τεταμένες εξαιτίας της εισβολής των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν καθώς και την κράτηση^[8] 52 Αμερικανών στο Ιράν. Στον ημιτελικό, λοιπόν, οι δύο ομάδες ήρθαν αντιμέτωπες, με τους Αμερικανούς να κάνουν το θαύμα και να φτάνουν στη νίκη με 4-3. Εν συνεχεία, στον τελικό, απλώς δεν γινόταν να χάσουν από τους Φινλανδούς, τους οποίους και νίκησαν με 4-2 μένοντας στην ιστορία ως εθνικοί ήρωες.

Πηγές:

1. [1] MacClancy, J. (1996). Sport Identity and Ethnicity. United Kingdom, Berg
2. [2] Η ιδέα αυτής της εναλλακτικής μορφής διπλωματίας είναι, αποφεύγοντας φλέγοντα θέματα της επικαιρότητας, να δίνει τη δυνατότητα σε άτομα που δεν αποτελούν φορείς και εκφραστές της εξωτερικής πολιτικής κάθε χώρας να μεταφέρουν στο εξωτερικό τον πολιτισμό και την ιδεολογία των κρατών που εκπροσωπούν.
3. [3] Guttman, A. (1988). The cold war and the Olympics. International Journal
4. [4] BBC. (1984). Moscow pulls out of US Olympics.  http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/may/8/newsid_2518000/2518931.stm
5. [5] Gallagher, T. (2012). Τhe 1972 Olympic Basketball Final : The Stolen Glory. Thttps://www.huffingtonpost.com/taps-gallagher/stolen-glory_b_1710545.html
6. [6] Zweig, E. (2006). 1972 Canada-Soviet Hockey Series (Summit Series).  http://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/1972-canada-soviet-hockey-series/
7. [7] Bono, S. (2018). Life After Gold: Nearly 40 Years After ‘Miracle on Ice,’ Where Are the Players Now? insideedition.com.  https://www.insideedition.com/life-after-gold-nearly-40-years-after-miracle-ice-where-are-players-now-40225
8. [8] History.com. (2010). Iran Hostage Crisis. https://www.history.com/topics/iran-hostage-crisis