Από την «Εξέγερση του Πάσχα» και τον αγώνα της Ιρλανδίας για την ανεξαρτησία της από τη Μεγάλη Βρετανία τη δεκαετία του 1910, μέχρι τη «Ματωμένη Κυριακή» το 1972, και τη Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής το 1999, η ιστορία του νησιού της Ιρλανδίας με το Ηνωμένο Βασίλειο είναι μια ιστορία εχθρότητας και διενέξεων που μετράει αιώνες (συγκεκριμένα από το 1535), με τις πληγές όλων αυτών των διενέξεων ακόμη και σήμερα να μην έχουν επουλωθεί πλήρως. Σήμερα, μετράμε 30 χρόνια από τη Συμφωνία που έβαλε τέλος στις ένοπλες συρράξεις μεταξύ της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας και της Βορείου Ιρλανδίας, η οποία διασφάλισε τα δικαιώματα των κατοίκων των Δύο Δημοκρατιών. Όλα, όμως, πλέον είναι στον «αέρα». Η Συμφωνία του Ηνωμένου Βασιλείου με την Ευρωπαϊκή Ένωση φέρνει αναταράξεις στις σχέσεις της Ιρλανδίας με τη Βόρειο Ιρλανδία, αλλά και τα δικαιώματα των κατοίκων των δύο χωρών. Ο φόβος για νέες «Ματωμένες Κυριακές» γίνεται ολοένα και πιο έντονος.

Ο Πόλεμος για την Ανεξαρτησία και ο Εμφύλιος

Για να γίνει πιο κατανοητή η κατάσταση στην Ιρλανδία και τη Βόρειο Ιρλανδία, πρέπει να κάνουμε μια ιστορική αναδρομή. Η Ιρλανδία, την 1^η Ιανουαρίου του 1801, βρίσκεται υπό Βρετανική κατοχή. Οι μισοί Ιρλανδοί θέλουν πλήρη ανεξαρτησία από τη Βρετανία, και οι άλλοι μισοί, ανάμεσα στους οποίους και οι Προτεστάντες της επαρχίας Ώλστερ (σημερινή Βόρειος Ιρλανδία), ζητάνε την ενσωμάτωση της Ιρλανδίας στο Ηνωμένο Βασίλειο. Τελικά, το 1898, οι Προτεστάντες και οι Καθολικοί που έμεναν στην Επαρχία του Ώλστερ ενσωματώνονται στη Βρετανία με ένα είδος αυτοδιοίκησης. Λίγα χρόνια μετά, ξεσπάει ο Πόλεμος για την Ανεξαρτησία της Ιρλανδίας (Ραφαηλίδης, 2010).

Ο πληθυσμός της Ιρλανδίας, που ήταν κατά μεγάλη πλειοψηφία Καθολικοί, ήθελαν μια Ιρλανδία ενωμένη και ανεξάρτητη. Το 1917, ιδρύεται η παραστρατιωτική οργάνωση Ιρλανδικός Δημοκρατικός Στρατός (IRA). Στόχοι του, η ανεξαρτητοποίηση της Ιρλανδίας από τη Βρετανία, η ίση μεταχείριση Προτεστάντων και Καθολικών, και η προσκόλληση της Βορείου Ιρλανδίας στη Δημοκρατία της Ιρλανδίας. Στις εκλογές του 1918, το κόμμα Sinn Fein (που πρέσβευε την άμεση ανεξαρτητοποίηση της Ιρλανδίας) κέρδισε τις εκλογές και, το 1919, ανακοίνωσε την ανεξαρτητοποίηση, δίνοντας στη χώρα το όνομα «Ιρλανδική Δημοκρατία» (Irish Republic). Δημιούργησε, επίσης, το κοινοβούλιο και την κυβέρνηση της χώρας.

Το ίδιο έτος, ξέσπασε ο πόλεμος για την Ανεξαρτησία της Ιρλανδίας μεταξύ Βρετανών και Ιρλανδών, ο οποίος κράτησε μέχρι το 1921. Τότε υπογράφηκε η Άγγλο-Ιρλανδική Συνθήκη, με την οποία οι Βρετανοί αναγνώρισαν την ανεξαρτησία της Ιρλανδίας, όχι όμως ολόκληρης, καθώς η επαρχία του Ώλστερ θα παρέμενε υπό Βρετανικό έλεγχο, με αυτοδιοίκηση. Η επαρχία του Ώλστερ μετονομάστηκε σε Βόρειος Ιρλανδία. Η συμφωνία δεν ευχαρίστησε όλους τους πολίτες, ούτε τους αντάρτες που πολέμησαν για την ανεξαρτησία της Ιρλανδίας. Η χώρα χωρίστηκε στα δύο: Στους εθνικιστές, οι οποίοι διαφωνούσαν με τους όρους της Συμφωνίας και την θεώρησαν προδοτική, και στη Δημοκρατική Κυβέρνηση της Ιρλανδίας, τα μέλη της οποίας θεώρησαν τη Συμφωνία επιτυχημένη. Για αυτόν το λόγο, η Ιρλανδία οδηγήθηκε σε εμφύλιο πόλεμο, όπου νικητής αναδείχθηκε η νόμιμη κυβέρνηση της Ιρλανδίας. Το όνομα άλλαξε, και η χώρα αναγνωρίστηκε με το όνομα Δημοκρατία της Ιρλανδίας (Garvin, 2005).

Η Βόρειος Ιρλανδία και οι Ταραχές

Στη Βόρειο Ιρλανδία, αν και η πλειοψηφία ήταν Βρετανοί Προτεστάντες, υπήρχαν πάρα πολλοί Καθολικοί, οι οποίοι επιθυμούσαν την ενοποίηση της Βορείου Ιρλανδίας με το νότιο κομμάτι του Νησιού, στα πλαίσια μιας ενοποιημένης Ιρλανδίας. Αυτούς τους ανθρώπους η κυβέρνηση της Βορείου Ιρλανδίας τους έβλεπε ως απειλή. Οι Καθολικοί υπέστησαν κοινωνικό αποκλεισμό από τους τομείς της εργασίας, της εστίας, της πολιτικής εκπροσώπησης, κ.α. Η κατάσταση διαιωνίστηκε, με την παράνομη παραστρατιωτική οργάνωση IRA να εξαπολύει επιθέσεις σε Αγγλικό έδαφος ανά τακτά χρονικά διαστήματα, από το 1932 μέχρι και το 1969, όποτε και διασπάστηκε. Ειδικότερα, στα μισά της δεκαετίας του ’60, δημιουργήθηκαν οργανώσεις προστασίας των δικαιωμάτων των Καθολικών στη Βόρειο Ιρλανδία. Βασικότερες ήταν: Οργάνωση Πολιτικών Δικαιωμάτων της Βορείου Ιρλανδίας, Καμπάνια για Κοινωνική Δικαιοσύνη, Επιτροπή Δράσης Κατοίκων του Derry, και η Δημοκρατία του Λαού. Οι στόχοι τους ήταν οι εξής:

• Να δοθεί τέλος στη διάκριση Καθολικών/Προτεσταντών, όσον αφορά την εργασία.
• Να δοθεί τέλος στη διάκριση Καθολικών/Προτεσταντών, όσον αφορά την εστία.
• Να δοθεί τέλος στη χάραξη νέων εκλογικών περιφερειών (gerrymandering), από το οποίο επωφελούνται πολιτικά τα κόμματα των Ώλστερ.
• Να γίνει μεταρρύθμιση στο αστυνομικό σώμα, όπου το 90% των αστυνομικών ήταν Προτεστάντες, και να δοθεί τέλος στην αστυνομική βία που ασκούσαν πάνω στους Καθολικούς.
• Να ακυρωθεί ο νόμος που επέτρεπε στην αστυνομία να συλλαμβάνουν, χωρίς την άδεια εισαγγελέα, και να φυλακίζουν ανθρώπους χωρίς δίκη (Tonge, 1998).

Γκράφιτι στο Derry

Η εθνο-εθνικιστική σύγκρουση στη Βόρειο Ιρλανδία, γνωστή και ως Ταραχές (Troubles), ξεκίνησε το καλοκαίρι του 1969, για να λήξει τον Απρίλιο του 1998. Αν και ήταν κυρίως μια εθνο-εθνικιστική σύγκρουση, οι διαστάσεις της έφταναν και σε θρησκευτικούς λόγους, αλλά και στο συνταγματικό καθεστώς της Βορείου Ιρλανδίας.

Η αρχή των Ταραχών ξεκίνησε, όταν οι ομάδες πίεσης (που αναφέραμε παραπάνω) διοργάνωσαν πορεία για εκπλήρωση των αιτημάτων τους στο Derry. Η Βασιλική Αστυνομία του Ώλστερ προσπάθησε να σταματήσει την πορεία, με αποτέλεσμα να γίνουν σημαντικά επεισόδια, αναγκάζοντας τον Πρωθυπουργό της Βορείου Ιρλανδίας να υποσχεθεί μεταρρυθμίσεις πάνω στα ζητήματα των δικαιωμάτων των καθολικών, αν δεν γινόντουσαν άλλες κινητοποιήσεις από τις ομάδες πίεσης. Οι κινητοποιήσεις συνεχίζονταν στο Derry και στο Belfast, όπου τον Αύγουστο του 1969, μια πορεία Προτεσταντών θα καταλήξει σε μάχη 5 ημερών. Το αποτέλεσμα ήταν 8 άνθρωποι να δολοφονηθούν, και πάνω από 755 να τραυματιστούν. Επιπλέον, πάνω από 400 σπίτια και επιχειρήσεις Καθολικών καταστράφηκαν, ενώ 1.505 οικογένειες Καθολικών και 315 Προτεσταντών αναγκάστηκαν να φύγουν από τα σπίτια τους (Tim Pat Coogan, 2003).

Η κατάσταση δεν εξομαλύνθηκε καθόλου. Από το 1970 μέχρι το 1972, έχασαν τη ζωή τους πάνω από 500 άνθρωποι από τρομοκρατικές επιθέσεις παραστρατιωτικών ομάδων, όπως τις IRA, INLA και IPLO που τάσσονταν υπέρ των Καθολικών και της Ενωμένης Ιρλανδίας, καθώς και άλλων παραστρατιωτικών ομάδων, όπως τις UVF, UDA, RHC, UR, και LVF που τάσσονταν με τις δυνάμεις του Ώλστερ, και υπερασπίζονταν την ένωση της Βορείου Ιρλανδίας με την Βρετανία. Στο Derry δημιουργήθηκαν περιοχές που ελέγχονταν απολύτως από τον IRA. Το γεγονός που συγκλόνισε τη διεθνή κοινή γνώμη ήταν η «Ματωμένη Κυριακή» (Bloody Sunday), στις 30 Ιανουαρίου του 1972, κατά την οποία μια ειρηνική πορεία άοπλων πολιτών έληξε απότομα και πένθιμα, με το Βρετανικό Στρατό να δολοφονεί 13 πολίτες.
Το γεγονός αυτό πυροδότησε νέα αιματηρά γεγονότα στη Βόρειο Ιρλανδία, με ένα παρακλάδι του «παλαιού» IRA (Provisional Irish Republic Army) να δολοφονεί 100 μέλη των Βρετανικών δυνάμεων ασφαλείας, και να τραυματίζει άλλους 500 σε τρομοκρατικές επιθέσεις που επιχείρησε (BBC News, 2010).

Πανό Προτεσταντών, με σύνθημα “Δεν Παραδινόμαστε”, στο Belfast, το 1970.

Κατά τη δεκαετία του ’80, με τη Margaret Thatcher στο τιμόνι του Ηνωμένου Βασιλείου, η κατάσταση ξανάγινε έκρυθμη, ειδικά μετά το θάνατο 10 ρεπουμπλικάνων καθολικών ακτιβιστών από απεργία πείνας, λόγω της παράνομης φυλάκισής τους. Το γεγονός αυτό πυροδότησε έναν νέο κύκλο βομβιστικών επιθέσεων, με πιο αξιοσημείωτη την τοποθέτηση βόμβας στο ξενοδοχείο που διέμενε η Thatcher και άλλα μέλη του Συντηρητικού Κόμματος, στο Brighton της Αγγλίας.

Κατά τη δεκαετία του ’90, το πολιτικό όργανο του IRA, το Sinn Fein, προσπάθησε να πιέσει για κατάπαυση πυρός – κάτι που δεν συνέβη, καθώς οι παραστρατιωτικές ομάδες συνέχιζαν τον ανταρτοπόλεμο, σπέρνοντας το θάνατο σε αθώους ανθρώπους. Τα στοιχεία του Conflict Archive on the Internet είναι σοκαριστικά: 3.532 άνθρωποι δολοφονήθηκαν από το 1969 μέχρι το 2001, ενώ 107.000 ακόμη θεωρείται ότι υποφέρουν από τραυματισμούς που προκλήθηκαν κατά τις συρράξεις. Συνολικά, η Υπηρεσία Στατιστικών Υπηρεσιών της Βορείου Ιρλανδίας θεωρεί ότι 500.000 άνθρωποι είναι τα «θύματα» της πολυετής σύρραξης, και λέγοντας «θύματα», κάνουμε λόγο για νεκρούς, τραυματίες, αλλά και για ανθρώπους που έχουν αποκομίσει ψυχολογικά τραύματα (The Irish News, 2011).

Από τη Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής στο Brexit

Το 1998, μετά από διαπραγματεύσεις μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας, υπογράφεται η Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής, η οποία διασφαλίζει τη σχέση της Βορείου Ιρλανδίας με τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας, τη σχέση της τελευταίας με το Ηνωμένο Βασίλειο, και τα δικαιώματα των πολιτών της Βορείου Ιρλανδίας. Ειδικότερα, ως προς το τελευταίο, η Συμφωνία διασφαλίζει «τον αμοιβαίο σεβασμό, τα πολιτικά δικαιώματα και τις θρησκευτικές ελευθερίες σε όλους στην κοινωνία», όπως επίσης «τη σημασία του σεβασμού, την κατανόηση και την ανεκτικότητα στη γλωσσική διαφορετικότητα, ειδικότερα την Ιρλανδική Γλώσσα, τα Σκωτσέζικα Ώλστερ και τις γλώσσες άλλων εθνικών μειονοτήτων στη Βόρειο Ιρλανδία, όπου όλα αυτά τα χαρακτηριστικά είναι μέρος του πολιτισμικού πλούτου του νησιού της Ιρλανδίας».

Η υπογραφή της Συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής, από τον Πρωθυπουργό του Ηνωμένου Βασιλείου, Tony Blair, και τον Πρωθυπουργό της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας, Bertie Ahern.

Ανάμεσα σε αυτά, υπάρχουν και άλλα δικαιώματα, τα οποία καθορίζουν την εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη και το δικαίωμα στην εστία. Επίσης, οι πολίτες της Βορείου Ιρλανδίας, έχουν την επιλογή να επιλέξουν είτε δύο διαβατήρια (Βρετανικό και Ιρλανδικό), είτε μεταξύ ενός Βρετανικού ή Ιρλανδικού. Σήμερα, περίπου το 20% των κατοίκων κατέχουν μόνο Ιρλανδικό διαβατήριο. Άλλο ένα βασικό μέρος της Συμφωνίας ήταν το Δίχτυ Ασφαλείας μεταξύ της Βορείου Ιρλανδίας και της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας (το λεγόμενο “Backstop”), το οποίο επιβλήθηκε για τους ελέγχους ασφαλείας από τα Ιρλανδικά σύνορα, ώστε τα σύνορα μεταξύ των δύο κρατών να ήταν πρακτικά αόρατα – με ελάχιστους, δηλαδή, τελωνειακούς ελέγχους και περιορισμούς.

Δικαίως, θα αναρωτιέστε γιατί 21 χρόνια μετά συζητάμε για αυτήν την Συμφωνία. Με βάση τα έως τώρα δεδομένα, η Βρετανία θα αποχωρήσει σύντομα από την Ε.Ε., αφενός όχι με τιμές και δόξες όπως θεωρούσαν αρχικά ότι θα συμβεί, και αφετέρου – και βασικότερο όλων– χωρίς να γνωρίζουν ακόμη τον τρόπο με τον οποίο αυτό θα πραγματοποιηθεί. Οι συμφωνίες όμως της Βρετανίδας Πρωθυπουργού, Theresa May, με την Ε.Ε. δεν πέρασαν από το Βρετανικό Κοινοβούλιο, και η Κυβέρνηση προσπαθεί ακόμη να βρει εναλλακτικό σχέδιο.

Οι μέρες πλησιάζουν, και το ενδεχόμενο ενός No-Deal Brexit είναι ορατό. Βέβαια, εκτός των άλλων θεμάτων που πρέπει να διασφαλίσει με την Ε.Ε., η Κυβέρνηση της Βρετανίας έχει να λύσει και το γρίφο της Βορείου Ιρλανδίας, η οποία στο δημοψήφισμα ψήφισε υπέρ της παραμονής της στην Ε.Ε., με 55.8% έναντι 44.2%. Μπορεί το Ηνωμένο Βασίλειο συνολικά να ψήφισε υπέρ της εξόδου από την Ε.Ε., πρέπει όμως να διασφαλιστούν τα δικαιώματα των περιοχών που ανήκουν στο Ηνωμένο Βασίλειο και ψήφισαν κατά του Brexit. Τα φλέγοντα ζητήματα για τη Βόρειο Ιρλανδία είναι ότι ένα μεγάλο ποσοστό των κατοίκων της –ειδικότερα των κατοίκων που είναι Ιρλανδοί, αλλά γεννημένοι στη Βόρειο Ιρλανδία– θα χάσουν τα δικαιώματά τους, που μέχρι τώρα τα διασφαλίζει η Ε.Ε. και η Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής. Από δικαιώματα στη μετανάστευση και τη διαμονή, μέχρι το δικαίωμα στην εκπαίδευση, την κοινωνική ασφάλιση και τη δημόσια υγεία. Για παράδειγμα, στη Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής, διασφαλίζεται το δικαίωμα όλων των Βρετανών πολιτών ή των πολιτών που ανήκουν Ε.Ε. (δηλαδή των Ιρλανδών), να έχουν άμεση και δωρεάν υγειονομική περίθαλψη. Εάν δεν υπάρξει Συμφωνία μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και Ε.Ε., και οδηγηθεί η χώρα σε ένα «άτακτο Brexit», αυτό το δικαίωμα χάνεται. Επίσης, παρόμοια προβλήματα βρίσκουμε στο δικαίωμα των Ιρλανδών φοιτητών στην εκπαίδευση, οι οποίοι ανησυχούν για αύξηση των διδάκτρων στα Πανεπιστήμια της Βορείου Ιρλανδίας (Politico, 2019).

Όσον αφορά την ελεύθερη μεταφορά αγαθών, ανθρώπων και κεφαλαίων στα πλαίσια της Ε.Ε. και της Συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής, το λεγόμενο «backstop» και το «αόρατο» σύνορο μεταξύ Δημοκρατίας της Ιρλανδίας και της Βορείου Ιρλανδίας είναι το αγκάθι στη Συμφωνία Αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου. Και γιατί αυτό;
Γιατί, εάν διατηρηθεί το σύνορο όπως είναι, με τους μικρούς τελωνειακούς περιορισμούς, αυτό σημαίνει ότι το Ηνωμένο Βασίλειο πρέπει να παραμείνει στην τελωνειακή ένωση και την ενιαία αγορά της Ε.Ε. – πράγμα που η Κυβέρνηση των Συντηρητικών δεν το θέλει. Εάν η Βρετανία αποχωρήσει χωρίς Συμφωνία με την Ε.Ε. στις 29 Μαρτίου, τότε το «αόρατο σύνορο» μεταξύ των δύο κρατών στο Νησί της Ιρλανδίας θα γίνει ένα «σκληρό σύνορο», που θα δυσκολέψει τις μετακινήσεις ανθρώπων και αγαθών. Αυτή η επιστροφή σε σκληρά σύνορα μεταξύ Ιρλανδίας και Βορείου Ιρλανδίας θα μπορούσε να αναζωπυρώσει την εποχή των «Ταραχών» (Insider, 2018). Ήδη, το Brexit έχει ανατινάξει την τοπική κυβέρνηση της Βορείου Ιρλανδίας, η οποία μένει ακυβέρνητη εδώ και 2 χρόνια, λόγω των διαφωνιών των δύο βασικών κομμάτων, Κόμμα Δημοκρατικής Ένωσης και Sinn Fein. Στις 19 Ιανουαρίου 2019, μια τρομοκρατική επίθεση με βόμβα έξω από το Δικαστικό Μέγαρο του Derry, χωρίς τραυματίες και νεκρούς, ήταν ικανή να δώσει το στίγμα ότι οι άσχημες εποχές δεν έχουν επουλωθεί ακόμη.

Τι μέλλει γενέσθαι;

Όσο περνάει ο χρόνος, όσο η ακυβερνησία και ο θυμός μεγαλώνει στη Βόρειο Ιρλανδία, και η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου σπαταλάει πολύτιμο χρόνο, χωρίς να δηλώνει ξεκάθαρα τα επόμενά της βήματα, τόσο γίνεται πιο ορατό το σενάριο για επιστροφή σε μια κατάσταση που θα επικρατεί η αβεβαιότητα, η διχόνοια και η καταπάτηση των δικαιωμάτων των πολιτών της Ε.Ε. που κατοικούν στη Βόρειο Ιρλανδία. Σε περίπτωση ενός άτακτου Brexit, που δεν θα διασφαλίζει τα δικαιώματα των Ιρλανδών της Βορείου Ιρλανδίας, και θα αφήνει έκπτωτους το 28,4% των πολιτών της, μια νέα περίοδος «Ταραχών» μπορεί να βρίσκεται πιο κοντά από όσο πιστεύουμε. Σε μια περιοχή όπου ο ανταρτοπόλεμος κρατά από το 1535 (και στην ουσία ποτέ δεν τελείωσε), ο αποκλεισμός της δεύτερης μεγαλύτερης εθνοτικής ομάδας από τα βασικά δικαιώματά της, και η χάραξη ενός «σκληρού» συνόρου με το νότιο κομμάτι του Νησιού θα θέσουν ολόκληρη την περιοχή στην πιο δύσκολη στιγμή της τα τεέυταία 20 χρόνια. Το μεγάλο στοίχημα είναι να παραμείνουν οι πολίτες της Βορείου Ιρλανδίας ενωμένοι, ανεξαρτήτως της έκβασης του Brexit, ανεξαρτήτως παλαιότερων διαμαχών, ανεξαρτήτως θρησκείας, ιδεολογίας και εθνικότητας. Η Βόρειος Ιρλανδία θα κληθεί να αποδείξει ότι, την τελευταία εικοσαετία που επικρατεί ειρήνη στο Νησί, έχει ωριμάσει.
Γιατί, όπως το έθεσαν και οι Ιρλανδοί U2, στο τραγούδι τους Sunday Bloody Sunday:

«Γιατί απόψε, μπορούμε να γίνουμε ένα!»

Πηγές:

1. Ραφαηλίδης, Β. (2010). Οι Λαοί της Ευρώπης. Αθήνα.
2. Garvin, Τ. (2005). 1922: the birth of Irish democracy. Dublin.
3. Tonge, J. (1998). Northern Ireland: Conflict and Change. London
4. Coogan, T.P. (2003). Ireland in the twentieth century. Dublin.
5. BBC News. (2010). The victims of Bloody Sunday. https://www.bbc.co.uk/news/10138851. 15 June.
6. Cunningham, S. (2011). Troubles created 500.000 victims says official body. The Irish News, 27 September.
7. Livingstone, E. (2019). Equal rights in Northern Ireland threatened by Brexit. https://www.politico.eu/article/equal-rights-in-northern-ireland-threatened-by-brexit/ Politico. 30 January.
8. Insider.gr. (2018). Brexit ανάλυση: Τι ακριβώς είναι το backstop στα Ιρλανδικά σύνορα; https://www.insider.gr/eidiseis/kosmos/101800/brexit-analysi-ti-akribos-einai-backstop-sta-irlandika-synora. 06 Δεκεμβρίου.