Κατά τα τελευταία χρόνια, η Νότια Κορέα έχει αναμφισβήτητα εξελιχθεί σε μεγάλη οικονομική δύναμη. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι κάθε άνθρωπος έχει τριγύρω του ένα -τουλάχιστον- προϊόν από την εταιρία Samsung, την LG ή τη Hyundai. Οι νοτιο-κορεατικές εταιρίες είναι πρωτοπόρες και άκρως επιτυχημένες στους τομείς τους. Τα πράγματα, όμως, ήταν τελείως διαφορετικά πριν από κάποιες δεκαετίες.

Μετά από τον διαχωρισμό Νότιας και Βόρειας Κορέας το 1953, ως επακόλουθο ενός πολυδάπανου πόλεμου, στον οποίο πάνω από δύο εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, η Νότια Κορέα αντιμετώπιζε τρομερά οικονομικά προβλήματα. Ο αγροτικός Νότος βρισκόταν σε χειρότερη θέση από τον Βορρά, στον οποίο βρίσκονταν όλες οι βιομηχανίες. Η Νότια Κορέα στηριζόταν κατά βάση στην ανθρωπιστική βοήθεια, και θεωρούνταν κατά την περίοδο εκείνη λιγότερο ανεπτυγμένη από τη Zimbabwe.

Το 1961, μετά από διαδηλώσεις, γίνεται το πρώτο πραξικόπημα του Στρατηγού Park Chung-hee, και έτσι ξεκινά η πρώτη δικτατορία της χώρας. Για τα επόμενα 27 χρόνια ακολουθεί μία πολυτάραχη πολιτική περίοδος, με τρεις δικτατορίες που όλες ανέβηκαν στην εξουσία με βίαιο τρόπο. Μολαταύτα, παρά την πολιτική αστάθεια, σε αυτά τα χρόνια δημιουργήθηκε το νοτιο-κορεατικό οικονομικό μοντέλο ανάπτυξης, το οποίο λόγω κάποιων ιδιομορφιών διαφέρει πλήρως από αυτό του υπόλοιπου κόσμου.

Η Νότια Κορέα δεν αναπτύχθηκε σε κλίμα ελεύθερης αγοράς, όπως τόσες και τόσες χώρες του αναπτυγμένου κόσμου. Γενικά, μία ελεύθερη αγορά είναι οργανωμένη σε ένα σύστημα “bottom-up” – δηλαδή οι ιδιωτικές επιχειρήσεις αποφασίζουν πώς, πότε και τί θέλουν να πουλήσουν. Έπειτα, το κράτος έρχεται και ρυθμίζει με νόμους και κανόνες δικαίου αυτές τις δραστηριότητες. Το σύστημα του Park Chung-hee ήταν ακριβώς το αντίθετο: “top-down”. Η πολιτική του ήταν να συναντηθεί με όλες τις σημαντικές οικογένειες που είχαν τον έλεγχο του μεγαλύτερου ποσοστού της βιομηχανίας της Νότιας Κορέας -μέσα σε αυτούς και οι ιδρυτές της Samsung και της LG-, και ουσιαστικά να τους δώσει την αμέριστη υποστήριξη του κράτους για να αναπτυχθούν. Αυτό περιελάμβανε περικοπές τεράστιων ποσών στους φόρους, δωρεές και χορηγίες, καθώς και εγγυήσεις του κράτους για δάνεια των εταιριών τους από το εξωτερικό. Ακόμα και αν δεν μπορούσαν να καλύψουν τα χρέη τους, το κράτος θα τους βοηθούσε.

Παράλληλα, η Νότια Κορέα δεν έβαλε καθόλου εμπόδια στο διεθνές εμπόριο, σε αντίθεση με πολλά κράτη. Από την αρχή, η Κυβέρνηση εγγυήθηκε κανονιστικό δίκαιο και χαμηλή φορολογία για όλες τις επιχειρήσεις, ανεξάρτητα από το από πού προέρχονταν. Επιπρόσθετα, δόθηκαν διαφόρων ειδών κίνητρα στις επιχειρήσεις, αλλά και στους ιδιώτες, για να επενδύσουν και να αποταμιεύσουν χρήματα. Με άλλα λόγια, οι νοτιο-κορεατικοί όμιλοι εταιριών είχαν τη δυνατότητα να ανταγωνιστούν σε συνθήκες ανοιχτής αγοράς άλλες εταιρίες-κολοσσούς από την Ιαπωνία ή τις Η.Π.Α., μόνο που είχαν και κρατική βοήθεια.

Εφόσον η Νότια Κορέα δεν είχε αποθέματα φυσικών πόρων εκτός από τον μεγάλο πληθυσμό της, αυτές οι εταιρίες επικεντρώθηκαν σε δραστηριότητες που απαιτούν πολυάριθμο εργατικό δυναμικό – δηλαδή στην κατασκευαστική βιομηχανία. Έτσι, έχουμε την αρχή του έθνους των “Chaebol”.

Ο όρος “Chaebol” χρησιμοποιείται για μεγάλες ομάδες διασυνδεδεμένων εταιριών που συνήθως η διαχείρισή τους γίνεται από μια πλούσια οικογένεια. Πιο γνωστές εκτός χώρας είναι η Hyundai, η LG και η Samsung, αλλά και άλλες, όπως η Hanjin, η Kumho, η Lotte και η SK. Πιο συγκεκριμένα, η LG κατασκευάζει smartphones, τηλεοράσεις, ηλεκτρονικά εξαρτήματα, χημικά και λίπασμα. Διαθέτει, επίσης, κορεατικές ομάδες baseball και basket, ενώ είναι ο διανομέας της Coca Cola στη Νότια Κορέα. Η Hyundai κατασκευάζει -εκτός από τα αυτοκίνητα Hyundai και Kia- ανελκυστήρες, ενώ παρέχει υπηρεσίες, και λειτουργεί ξενοδοχεία και πολυκαταστήματα. Η Samsung, εκτός από τα προϊόντα τεχνολογίας, κατασκευάζει και τα αυτοκίνητα της Renault για τη Νότια Κορέα, τα οποία και ασφαλίζει, ενώ διαχειρίζεται και κατασκευαστικές εταιρίες ακινήτων, και πολλά άλλα. Οι εταιρίες, λοιπόν, είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη ζωή των πολιτών.

Οι Chaebol είναι ουσιαστικά όμιλοι συνεργαζόμενων εταιρειών οι οποίοι υποστηρίζονται από το κράτος. Πολλοί από αυτούς δημιουργήθηκαν από την ίδια τη διοίκηση, όπως η πτωχευμένη Daewoo, άλλοι αρχικά ήταν ιδιοκτησία μεγάλων οικογενειών και, καθώς αναπτύσσονταν περισσότερο, έγιναν δημόσιες εταιρίες. Συνολικά, υπάρχουν περίπου 100 Chaebol, τα οποία αποτελούν το μεγαλύτερο κεφάλαιο στην οικονομία της Νότιας Κορέας. Το κράτος μπορεί να τους δείχνει μεγάλη υποστήριξη, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι έχουν και απεριόριστη ελευθερία δράσης. Αυτό εξηγεί το γεγονός ότι, όταν ένας πολύ ισχυρός Chaebol -όπως η Daewoo- δήλωσε πτώχευση, κανένας δεν οργάνωσε πακέτο διάσωσης. Συνεπώς, η πρακτική αυτή λειτουργεί ως κίνητρο για τις εταιρίες, ώστε να καινοτομούν και να αναπτύσσονται συνεχώς.

Υπάρχει, όμως, και ένας πιο σημαντικός παράγοντας που εξηγεί αυτή την κουλτούρα συνεχούς καινοτομίας, και αυτός είναι το εκπαιδευτικό σύστημα της Νότιας Κορέας. Είναι γνωστό ότι οι Νοτιο-κορεάτες μαθητές έχουν τρομερές ακαδημαϊκές επιδόσεις, αλλά αυτό έχει και το τίμημα των υψηλών ποσοστών αυτοκτονίας. Από την αρχή, οι Κυβερνήσεις διαπίστωσαν ότι οι Chaebol θα χρειάζονται υψηλά καταρτισμένους υπαλλήλους, γι’ αυτό και σχεδίασαν ένα εκπαιδευτικό σύστημα που θα εναρμονίζεται με τις εθνικές εταιρίες, με έμφαση στα μαθηματικά και στις ικανότητες απομνημόνευσης. Περαιτέρω, ο σεβασμός τους για την εξουσία και την ιεραρχία είναι σχεδόν θρησκευτικός.

Αυτό αποτελεί μεγάλη πληγή για την ιδιωτική αυτονομία. Ως βασικός στόχος τίθεται η εύρεση εργασίας μέσα σε αυτούς τους τεράστιους ομίλους, καθώς και η ιεραρχική και μισθολογική προαγωγή μετά από σκληρή εκπόνηση εργασίας. Σε ένα τέτοιο σύστημα δεν υπάρχει καθόλου χώρος για μικρούς και νέους επιχειρηματίες. Ακόμη και αν θέλει κανείς να ξεκινήσει μία επιχείρηση, θα πρέπει να ανταγωνιστεί ομίλους-μεγαθήρια, που έχουν την πλήρη υποστήριξη της Κυβέρνησης.

Η αλήθεια είναι ότι ένα τέτοιο ιεραρχικό μοντέλο οικονομίας, το οποίο βασίζεται σε λίγες μεγάλες επιχειρήσεις, δεν είναι καλή συνταγή για μια σταθερή οικονομία. Στην πραγματικότητα, η Νότια Κορέα μπορεί να έχει τεράστια και ανεπτυγμένη βιομηχανία, αλλά έχει ελλείψεις σε άλλους τομείς – όπως στις υπηρεσίες και στα οικονομικά. Παράλληλα, αυτές οι ιεραρχικές δομές δεν είναι τόσο αποτελεσματικές, όσο θα πίστευε κάνεις. Συγκεκριμένα, στις περισσότερες περιπτώσεις, οι Chaebol έχουν γίνει υπερμεγέθεις γραφειοκρατικοί οργανισμοί που απαιτούν όλο και περισσότερα χρήματα για να λειτουργούν. Για παράδειγμα, η Samsung -που ουσιαστικά καθορίζει τις πωλήσεις κινητών τηλεφώνων σε όλο τον κόσμο- δεν αποφέρει σχεδόν καθόλου κέρδος, και αυτό είναι μεγάλο πρόβλημα. Τέλος, δεν μπορεί να παραβλεφθεί το γεγονός πως αυτό το πάντρεμα ανάμεσα στην Κυβέρνηση και στις επιχειρήσεις δημιούργησε το τέλειο κλίμα για την ανάπτυξη της διαφθοράς σε μαζική κλίμακα, όπως έδειξαν τα πρόσφατα γεγονότα πριν την εκλογή του νέου Προέδρου.

Συνοψίζοντας, η Νότια Κορέα κατάφερε, από φτωχό και κατεστραμμένο κράτος, να γίνει μία από τις μεγαλύτερες οικονομικές δυνάμεις στον κόσμο, μέσα σε μία γενιά και μόνο. Το “top-down” σύστημα κρατικού παρεμβατισμού σε αυτή την περίπτωση είχε αποτελέσματα. Αλλά, ταυτόχρονα, εγείρονται και πολλά καίρια ερωτήματα, όπως το ποιες θα είναι οι επιπτώσεις αν μία εταιρία όπως η Samsung καταρρεύσει; Τί θα συμβεί στη χώρα ως σύνολο σε μια τέτοια περίπτωση;

Πηγές:

1. BBC News. (2017). South Korea – Timeline. [online] Available at: http://www.bbc.com/news/world-asia-pacific-15292674 [Accessed 1 Jul. 2017].
2. Riley, G. (2017). South Korea – Economic Growth and Development. [online] tutor2u. Available at: https://www.tutor2u.net/economics/reference/south-korea-economic-growth-and-development [Accessed 1 Jul. 2017].
3. The Economist. (2011). What do you do when you reach the top? [online] Available at: http://www.economist.com/node/21538104 [Accessed 1 Jul. 2017].
4. Tran, M. (2011). South Korea: a model of development?. [online] the Guardian. Available at: https://www.theguardian.com/global-development/poverty-matters/2011/nov/28/south-korea-development-model [Accessed 1 Jul. 2017].
5. Tejada, C. (2017). Money, Power, Family: Inside South Korea’s Chaebol. Available at: https://www.nytimes.com/2017/02/17/business/south-korea-chaebol-samsung.html [Accessed 1 Jul. 2017].
6. Merrett, N. (2007). Coca-Cola confirms South Korean sale. Available at: http://www.beveragedaily.com/Manufacturers/Coca-Cola-confirms-South-Korean-sale [Accessed 1 Jul. 2017].
7. The Economist. (1999). The death of Daewoo. [online] Available at: http://www.economist.com/node/233562 [Accessed 1 Jul. 2017].
8. Koo, S. (2017). Opinion | South Korea’s Education System Hurts Students. https://www.nytimes.com/2014/08/02/opinion/sunday/south-koreas-education-system-hurts-students.html [Accessed 1 Jul. 2017].
9. Rich, M. (2017). In South Korea, New President Faces a Tangle of Economic Problems. Available at: https://www.nytimes.com/2017/05/12/world/asia/south-korea-economy-moon-jae-in.html [Accessed 1 Jul. 2017].