Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, αποτελώντας μία από τις μεγαλύτερες δυνάμεις παγκοσμίως, ακολουθούν διαχρονικά πολιτικές που τους επιτρέπουν να ελέγχουν και να καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τις ισορροπίες στο διεθνές σύστημα. Η αμερικανική εξωτερική πολιτική, υιοθετώντας είτε το δόγμα του παρεμβατισμού, είτε του απομονωτισμού, έχει τον ίδιο στόχο: να παραμείνουν οι ΗΠΑ υπερδύναμη. Ο Λευκός Οίκος, υπηρετώντας το σκοπό αυτό, δρα συχνά στο παρασκήνιο, όπως στην περίπτωση του Νίγηρα, όπου η αμερικανική εμπλοκή έγινε γνωστή, μετά το θάνατο τεσσάρων Αμερικανών στρατιωτών.

Το χρονικό της επίθεσης

Στις 4 Οκτωβρίου του 2017, τέσσερις Αμερικανοί στρατιώτες δολοφονήθηκαν στο νοτιοδυτικό Νίγηρα, έπειτα από επίθεση τοπικής οργάνωσης που εικάζεται ότι αποτελεί παρακλάδι του «Ισλαμικού Κράτους». Αμερικανικά και νιγηριανά στρατεύματα είχαν συναντηθεί με τοπικές δυνάμεις, με σκοπό να τις εκπαιδεύσουν και να παράσχουν συμβουλές (εγκαθιδρύοντας φιλικές σχέσεις), όταν έπεσαν σε ενέδρα. «Δεν προοριζόταν να είναι μία αναμέτρηση με τον εχθρό», δήλωσε ο εκπρόσωπος της AFRICOM, Mark Cheadle. Ταυτόχρονα, δήλωσε ότι «οι απειλές εκείνη τη στιγμή θεωρήθηκαν απίθανες, και γι’ αυτό δεν υπήρχε εναέρια κάλυψη και προστασία, κατά τη διάρκεια της επίθεσης» (Lewis and Bavier, 2017). Η ανταλλαγή πυρών διήρκεσε πάνω από μία ώρα, χωρίς εξωτερική βοήθεια, καθώς τα γαλλικά αεροσκάφη δεν μπορούσαν να επέμβουν.

Η αναμέτρηση είχε ως αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 4 Αμερικανοί στρατιώτες «πρασινοσκούφηδες» -όπως ονομάζονται αυτοί που ανήκουν στις ειδικές δυνάμεις- και 5 Νιγηριανοί. Υπολογίζεται ότι η περιπολία των σαράντα στρατιωτών (12 εκ των οποίων ήταν Αμερικανοί) δέχτηκε επίθεση από πενήντα περίπου τζιχαντιστές – οι οποίοι ανήκουν σε μία περιφερειακή ομάδα που δρα στις φτωχές και αραιοκατοικημένες ερήμους του Sahel της δυτικής Αφρικής.

Χάρτης περιοχής της Αφρικής που δείχνει την τοποθεσία του χωριού Tongo Tongo

Αρχικά, οι Ηνωμένες Πολιτείες ανακοίνωσαν το θάνατο των τριών στρατιωτών κοντά στο χωριό Tongo Tongo, ενώ, λίγες μέρες αργότερα, δήλωσαν ότι βρέθηκε και ο τέταρτος νεκρός στρατιώτης που αγνοούνταν. Η περιοχή αυτή βρίσκεται στα σύνορα με το Μάλι, που αποτελεί σταυροδρόμι τρομοκρατικών οργανώσεων, καθώς η Al Queda στο ισλαμικό Maghreb, αλλά και άλλες τρομοκρατικές οργανώσεις διατηρούν την παρουσία τους στην περιοχή των παραμεθόριων περιοχών του Μάλι-Νίγηρα, παρά την πολυετή στρατιωτική προσπάθεια καταπολέμησης της τρομοκρατίας υπό την ηγεσία της Γαλλίας. Η επιχείρηση που διεξάγεται εκεί ονομάζεται «Operation Barkhane», και ξεκίνησε το 2014 με τη συμβολή του αμερικανικού στρατού.

Αξίζει να σημειωθεί ότι καμία οργάνωση δεν έχει αναλάβει επίσημα την ευθύνη, ενώ ο διοικητής των στρατιωτικών δυνάμεων στην Αφρική δήλωσε ότι «ο αμερικανικός στρατός θα κυνηγήσει τους αντάρτες» (Stewart and Ali, 2017).

Αμερικανοί στρατιώτες μεταφέρουν τη σωρό του Sgt. Dustin Wright στη βάση της Πολεμικής Αεροπορίας στο Ντόβερ, στις 5 Οκτωβρίου 2017

Οι σχέσεις ΗΠΑ-Νίγηρα

Η παρουσία των Ηνωμένων Πολιτειών στο Νίγηρα χρονολογείται στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν το κράτος προχώρησε σε μία ασυνήθιστη -για τα δεδομένα των αφρικανικών εθνών- ενέργεια στην περιοχή της Σαχάρας, γνωστή ως Sahel. Ο τότε αυταρχικός πρόεδρος του Νίγηρα προσέγγισε τις ΗΠΑ, όπως και άλλες πρεσβείες στην πρωτεύουσα του Νίγηρα, Niamey, ζητώντας τη βοήθειά τους για τη δημιουργία μίας πολυκομματικής δημοκρατίας στη χώρα του. Επίσης, την εποχή εκείνη, οι αρχές είχαν έρθει αντιμέτωπες με βίαιες εξεγέρσεις από εθνικές ομάδες, όπως τους Tuareg, που ισχυρίζονταν ότι η τότε κυβέρνηση αγνοούσε τις ανάγκες τους και τους περιθωριοποιούσε, οδηγώντας τη χώρα να ζητήσει τη βοήθεια των ΗΠΑ. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο Νίγηρας ανέκαθεν κατατασσόταν στις χαμηλότερες θέσεις του δείκτη των Ηνωμένων Εθνών για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη (U.N. Human Development Index), και υποφέρει συχνά από ξηρασίες που οδηγούν σε θανατηφόρους λιμούς ― γεγονός που συνέβαλε στην έκκληση για βοήθεια.

Μετά το αίτημα της Νιγηριανής Κυβέρνησης, η διπλωματική αποστολή των ΗΠΑ, το Υπουργείο Εξωτερικών, η Αμερικανική Υπηρεσία Διεθνούς Ανάπτυξης και άλλες κυβερνητικές οντότητες συνεργάστηκαν με πρεσβείες στη Niamey, φορείς των Ηνωμένων Εθνών και μη κυβερνητικές οργανώσεις, με στόχο τη δημιουργία μίας συμμετοχικής δημοκρατίας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το 1993 οι Tuareg, οι Νιγηριανοί αραβικής καταγωγής και άλλες περιθωριοποιημένες ομάδες να συμμετάσχουν μαζί με πλειοψηφικές εθνικές ομάδες στις πρώτες πολυκομματικές εκλογές της χώρας, μετά την ανεξαρτησία της, το 1960. Οι σχέσεις ΗΠΑ και Νίγηρα ενισχύθηκαν, στη συνέχεια, με τη δημιουργία της AFRICOM, του διοικητηρίου των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων που είναι αρμόδιο για την αφρικανική ήπειρο. Η AFRICOM δημιουργήθηκε το 2006, και άρχισε να λειτουργεί το 2008, με σκοπό την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και τη διατήρηση της ειρήνης, επισημοποιώντας τη μέχρι πρότινος «διακριτική» παρουσία των ΗΠΑ στην Αφρική.

Η στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ στο Νίγηρα ξεκίνησε το 2013 υπό την προεδρεία Obama, όταν η κυβέρνηση τοποθέτησε 100 στρατιωτικούς στην αφρικανική χώρα. Ο Obama είχε δηλώσει τότε ότι «η τοποθέτηση των στρατιωτών εκεί θα συμβάλλει στη συλλογή πληροφοριών, και θα διευκολύνει, επίσης, την ανταλλαγή πληροφοριών με τις γαλλικές δυνάμεις που διεξάγουν επιχειρήσεις κατά της τρομοκρατίας στο Μάλι, καθώς και με άλλους εταίρους στην περιοχή» (Karimi, 2017). Έκτοτε, ο αριθμός των Αμερικανών στρατιωτών έχει αυξηθεί σε περίπου 800. Η ίδια πολιτική ακολουθείται και σήμερα από την κυβέρνηση Trump. Ταυτόχρονα, οι Ηνωμένες Πολιτείες διαθέτουν αεροπορικές εγκαταστάσεις στη Niamey, ενώ χτίζουν μία δεύτερη αεροπορική βάση στην Agadez, μία πόλη στο κεντρικό τμήμα της Δημοκρατίας του Νίγηρα, όπου θα μεταφερθούν το 2018.

Αμερικανικά έργα δημιουργίας αεροπορικής βάσης στην Agadez

Το έργο αυτό ανέρχεται σε 100 εκατομμύρια δολάρια και είναι το μεγαλύτερο κατασκευαστικό έργο για την Πολεμική Αεροπορία των ΗΠΑ όλων των εποχών. Η πόλη, Agadez, έχει στρατηγική σημασία για την Washington, καθώς η γεωγραφική της θέση ευνοεί τον έλεγχο και την επίβλεψη μεγαλύτερης και σημαντικότερης περιοχής της ερήμου, όπου δρουν διάφορες τρομοκρατικές οργανώσεις. Έτσι, το 2018, με εντολή της κυβέρνησης του Νίγηρα, η AFRICOM θα αρχίσει να χρησιμοποιεί τα πολεμικά αεροσκάφη MQ9 Reapers-hunter/killer, τα οποία έχουν προηγμένες δυνατότητες συλλογής πληροφοριών από την Air Base 201 λίγο έξω από την πόλη. Ο Λευκός Οίκος υπογραμμίζει τη σπουδαιότητα του έργου αυτού, καθώς θεωρείται ακρογωνιαίος λίθος της εκστρατείας για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας που ανθίζει στην Αφρική.

Γιατί ο Νίγηρας ενδιαφέρει τις Ηνωμένες Πολιτείες;

Ο Νίγηρας έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον των ΗΠΑ,ήδη από τις αρχές του 1990, όπως προαναφέρθηκε. Η πολιτική παρεμβατισμού και ελέγχου που ακολουθεί η υπερδύναμη στο αφρικανικό κράτος οφείλεται στην προσπάθεια των Ηνωμένων Πολιτειών να επικρατήσουν στο διεθνές σύστημα. Για να επιτευχθεί αυτό, θα πρέπει, αρχικά, να ελέγχουν τις κυβερνήσεις των κρατών, έτσι ώστε να παρεμβαίνουν στις πολιτικές τους προς όφελός τους ― κάτι που ήδη συμβαίνει στο Νίγηρα από τη δεκαετία του ’90. Ταυτόχρονα, οι ΗΠΑ είναι υποχρεωμένες να φροντίσουν για την ασφάλεια και την προστασία των εδαφών τους, ιδιαιτέρως τη σημερινή εποχή, όπου οι τρομοκρατικές επιθέσεις αποτελούν καθημερινό φαινόμενο, και απειλούν την ακεραιότητα όλων των κρατών. Η Αφρική, τα τελευταία χρόνια, έχει καταστεί κέντρο δράσης και λειτουργίας των διαφόρων τρομοκρατικών οργανώσεων, με αποτέλεσμα οι ΗΠΑ να εστιάζουν στην ήπειρο για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας.

Ο Νίγηρας, μαζί με το Τσαντ και το Μάλι, λειτουργούν ως γέφυρα μεταξύ της βόρειας και υποσαχάριας Αφρικής και χρησιμεύουν στη μετακίνηση και δράση τρομοκρατικών οργανώσεων, όπως της Al Queda στο Maghreb και παρακλαδιών του ISIS, ή οργανώσεων που έχουν ορκιστεί υποταγή στο «Ισλαμικό Κράτος». Οι τρομοκρατικές ομάδες επωφελούνται από αυτές τις διαδρομές, καθώς προβαίνουν σε δραστηριότητες που τούς βοηθούν να συγκεντρώσουν χρήματα, για να στρατολογηθούν και να εξάγουν επιθέσεις. Επιπροσθέτως, οι διαδρομές αυτές διευκολύνουν τη μεταφορά μαχητών προς το βορρά, όπου αποκτούν εύκολη πρόσβαση στη Δύση. Οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθούν να αντιμετωπίσουν και να καταστείλουν τις τρομοκρατικές οργανώσεις που απειλούν, μεταξύ άλλων, και την υπερδύναμη. Ο Νίγηρας κατέχει σημαντική γεωγραφική θέση στο συγκεκριμένο αγώνα.

Οι αμερικανικές ειδικές δυνάμεις στο Νίγηρα έχουν αναλάβει την εκπαίδευση Νιγηριανών στρατιωτών, με σκοπό να πολεμήσουν τις τρομοκρατικές οργανώσεις που βρίσκονται στα εδάφη τους. Μία από τις πιο επικίνδυνες τρομοκρατικές οργανώσεις που δρα στο Νίγηρα είναι η Boko Haram, η οποία πρόσκειται φιλικά στο «Ισλαμικό Κράτος», και έχει σπείρει το φόβο στους πολίτες του Νίγηρα με τις επανειλημμένες επιθέσεις της. Επιπροσθέτως, οι ΗΠΑ έχουν ενισχύσει την παρουσία και τις στρατιωτικές τους βάσεις στο Νίγηρα, λόγω της συγκέντρωσης και ανασύνταξης του ISIS στην Λιβύη (όπως υποστηρίζουν οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών). Η Washington, γενικότερα, αντιμετωπίζει την περιοχή του Sahel ως απειλή για την εθνική της ασφάλεια, καθώς η αχανής έκταση της ερήμου δεν επιτρέπει τον έλεγχο και την καταπολέμηση των τρομοκρατικών οργανώσεων που δρουν σε αυτή.

Εκπαίδευση Νιγηριανών στρατιωτών στο Νίγηρα

Σύμφωνα με δηλώσεις του Πενταγώνου, οι αμερικανικές επιχειρήσεις στην αφρικανική ήπειρο έχουν καθαρά εκπαιδευτικό ρόλο και πραγματοποιούνται σε ασφαλείς περιοχές. Παρ’ όλα αυτά, οι περισσότερες επιχειρήσεις, όπως αυτή στο Νίγηρα, γίνονται στο σκοτάδι και χωρίς την επίσημη έγκριση του Κογκρέσου, ενώ κανένας πολίτης δεν ενημερώνεται για αυτές από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τη δολοφονία των τεσσάρων Αμερικανών στρατιωτών στο Νίγηρα τον περασμένο μήνα, εγείρει αμφιβολίες για το κατά πόσο οι συγκεκριμένες επιχειρήσεις των ειδικών δυνάμεων στην εν λόγω χώρα -και εν γένει την Αφρική- έχουν αποκλειστικά εκπαιδευτικό και συμβουλευτικό σκοπό.

Αυτό που καθίσταται σαφές είναι ότι ο Λευκός Οίκος θεωρεί ότι οι διπλωματικές και αναπτυξιακές στρατηγικές των Ηνωμένων Πολιτειών για την οικοδόμηση σταθερότητας και νομιμότητας σε εύθραυστα έθνη αποτελούν θεμέλιο για την αμερικανική ασφάλεια. Υπό αυτές τις συνθήκες, διεξάγει μάχες εκτός των εδαφών του με απρόβλεπτες συνέπειες.

Πηγές:

1. Carter, Ph. and Swick, A. (2017). Why were US soldiers even in Niger? America’s shadow wars in Africa, explained. https://www.vox.com/world/2017/10/26/16547528/us-soldiers-niger-johnson-widow-africa-trump
2. Litt, L. (2017). Why Is the United States in Niger, Anyway? http://foreignpolicy.com/2017/10/25/why-is-the-united-states-in-niger-anyway/amp/
3. Damon, A., Swails, B. and Laine, B. (2017). This city is a tinderbox, and the US is building a drone base next door. http://edition.cnn.com/2017/07/21/africa/niger-agadez-smuggling-us-drone-base/index.html
4. Starr, B., Browne R. and Lendon, B. (2017). 3 Green Berets killed in ambush in Niger. http://edition.cnn.com/2017/10/04/politics/us-forces-hostile-fire-niger/
5. Oladipo, T. (2017). La David Johnson death: How did US soldiers come under attack in Niger? http://www.bbc.com/news/world-africa-41726572
6. Lewis, D. and Bavier, J. (2017). U.S. deaths in Niger highlight Africa military mission creep. https://www.reuters.com/article/us-usa-africa-security/u-s-deaths-in-niger-highlight-africa-military-mission-creep-idUSKBN1CB2J1
7. Karimi, F. (2017). US has drones and hundreds of troops in Niger. Here’s why. http://edition.cnn.com/2017/10/18/politics/niger-american-troops-drones/index.html 
8. Stewart, P. and Ali, I. (2017). Pentagon says fourth U.S. soldier killed in Niger ambush. https://www.reuters.com/article/us-niger-usa/pentagon-says-fourth-u-s-soldier-killed-in-niger-ambush-idUSKBN1CB2IL