Το 1946 ο απόηχος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οδηγεί τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (Η.Π.Α.) στην επιθυμία για ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας που είχε ξεκινήσει από τις αρχές του αιώνα. Η εκδήλωση αυτής της επιθυμίας στον τομέα της παιδείας γίνεται με τη δημιουργία της UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) – μιας ειδικευμένης οργάνωσης των Ηνωμένων Εθνών, με έδρα τη Γαλλία. Οι στόχοι της αναφέρονται στο προοίμιο της ιδρυτικής της πράξης, και συνοψίζονται στην προώθηση της παιδείας, της επιστήμης, της τέχνης και της διανόησης, σε συνδυασμό με την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την παγκόσμια ειρήνη. Αξιοσημείωτες είναι οι προσπάθειές της στους τομείς της ισότητας των φύλων, αλλά και της προστασίας της  πολιτιστικής κληρονομιάς. Παρ’ όλα αυτά, στις 29 Δεκεμβρίου 1983 οι Η.Π.Α. ανακοίνωσαν ότι σκοπεύουν να αποσυρθούν από τον οργανισμό.

Ronald Reagan

Η απόφαση ελήφθη από τον Πρόεδρο των Η.Π.Α., Ronald Reagan, κατόπιν πρότασης του Γραμματέα του Κράτους, George P. Shultz, και ανακοινώθηκε επίσημα μέσω επιστολής που παρουσιάστηκε στον Γενικό Διευθυντή της UNESCO, Amadou Mahtar M’Bow, την 31η Δεκεμβρίου 1983. Η επιστολή περιλάμβανε ειδοποίηση ενός έτους – δηλαδή, ότι οι Η.Π.Α. θα αποχωρούσαν έναν χρόνο μετά την κοινοποίηση της επιστολής. Σε γράμμα του στον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, Javier Perez de Cuellar, ο Shultz άφησε, μάλιστα, περιθώριο ακύρωσης της απόφασης σε περίπτωση που η UNESCO μέσα στο ένα αυτό έτος πραγματοποιούσε τις αλλαγές που περίμεναν οι Η.Π.Α., και σημείωσε ότι η αποχώρηση αυτή δεν θα οδηγούσε σε αποδέσμευση από τα Ηνωμένα Έθνη ή από άλλους διεθνείς οργανισμούς. Ως αιτία αυτής της απόφασης παρουσιάστηκε η πολιτικοποίηση σχεδόν όλων των θεμάτων με τα οποία καταπιανόταν η UNESCO, καθώς και η εκδήλωση από μέρους της μιας εχθρότητας προς τους βασικούς θεσμούς μιας ελεύθερης κοινωνίας, ιδιαίτερα της ελεύθερης αγοράς και του ελεύθερου Τύπου, καθώς και της ανεξέλεγκτης δημοσιονομικής επέκτασης.

Αφενός, λοιπόν, η Κυβέρνηση Reagan επικαλέστηκε πολιτικοποίηση του θεσμού. Συγκεκριμένα, ο Gregory J. Newell, αναπληρωτής Γραμματέας του Κράτους για τους Διεθνείς Οργανισμούς, έκανε λόγο για πρόθεση των Η.Π.Α. να ενισχύσουν τις προσπάθειές τους σε άλλους διεθνείς οργανισμούς, παρουσιάζοντας την απόφαση της αποχώρησης ως αποτέλεσμα της άρνησης της UNESCO να προσαρμόσει τα μέτρα της, ώστε να ικανοποιηθούν οι αντιρρήσεις των δυτικών χωρών. Κατηγόρησε την UNESCO για αντί-αμερικανική πολιτική, μεροληπτικά προγράμματα και κακοδιαχείριση των δημοσιονομικών. Για να στηρίξει τους ισχυρισμούς του, επικαλέστηκε τις κυριότερες αντιρρήσεις των Η.Π.Α. σχετικά με συγκεκριμένες αποφάσεις του οργανισμού: την παροχή 750.000$ σε συζητήσεις προτάσεων της Σοβιετικής Ένωσης για τον αφοπλισμό -παρά τις εναντιώσεις των Η.Π.Α.-, τον εντοπισμό κολεκτιβιστικών τάσεων εντός του οργανισμού, οι οποίες προωθούν συλλογικά συμφέροντα σε βάρος ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και τις προσπάθειες παροχής αδειών σε ξένους δημοσιογράφους, στο πλαίσιο μιας νέας παγκόσμιας τάξης πληροφόρησης. Αυτές οι αντιρρήσεις στηρίζονταν -μεταξύ άλλων- στο γεγονός ότι οι Η.Π.Α. συνεισέφεραν στον προϋπολογισμό του οργανισμού κατά το 1/4 του συνόλου του.

Όσον αφορά, αφετέρου, στον τομέα του Τύπου, οι Η.Π.Α. επέκριναν την προώθηση του ζητήματος της ρύθμισης των ανισοτήτων από την UNESCO, εκλαμβάνοντάς την ως ενθάρρυνση του περιορισμού της ελευθερίας του Τύπου, ή μια προσπάθεια να τον κατευθύνει. Κατά την οπτική της Κυβέρνησης Reagan, η πολιτική επικοινωνίας του οργανισμού ενίσχυε την εθνική κυριαρχία των χωρών του Τρίτου Κόσμου. Αντίστοιχες πολιτικές, όμως, ακολουθούνταν και από τη Σοβιετική Ένωση, γεγονός που μαρτυρούσε μια ιδεολογική κλίση της UNESCO προς αυτήν, ενάντια στις δυτικές χώρες. Αυτό αποκτά μεγαλύτερη βαρύτητα αν ληφθεί υπόψη ο εξελισσόμενος Ψυχρός Πόλεμος και το περιθώριο συμμαχίας -με τον τρόπο αυτόν- των χωρών του Τρίτου Κόσμου με τη Σοβιετική Ένωση. Έτσι, το ενδεχόμενο αυτό στήριξε με τη σειρά του την απόφαση της Κυβέρνησης Reagan.

Παρ’ όλα αυτά, οι πραγματικοί λόγοι που οδήγησαν τον Ronald Reagan στην απόφαση απόσυρσης των Η.Π.Α. από την UNESCO μάλλον απέχουν από αυτούς που ανακοινώθηκαν επίσημα. Αναμφίβολα, οι Η.Π.Α. προσπαθούσαν να προστατεύσουν τα ιδιωτικά συμφέροντα των επιχειρήσεων, εξασφαλίζοντας νέες αγορές, και αποβλέποντας στον πολλαπλασιασμό του κέρδους. Κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί αν ο ιδιωτικός τομέας υφίστατο περιορισμούς λόγω πρωτοβουλιών του οργανισμού, ενόψει της προαναφερθείσας πολιτικοποίησής του. Επιπρόσθετα, με τον Ψυχρό Πόλεμο σε εξέλιξη και με την επιβολή της Σοβιετικής Ένωσης στα μέσα ενημέρωσης και επικοινωνίας, γινόταν όλο και πιο έντονα αντιληπτό το χάσμα μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Στο πλαίσιο αυτό, ασκείτο κριτική στις τοποθετήσεις των Η.Π.Α. εντός του οργανισμού – γεγονός που θορυβούσε την Κυβέρνηση Reagan, και την οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι σταδιακά έχανε τον έλεγχο που ήθελε να έχει στην UNESCO. Οι παραπάνω λόγοι καθιστούν φανερή τη σημασία των Η.Π.Α. -ως μια από τις δύο ισχυρότερες δυνάμεις της εποχής- για τη διεθνή οργάνωση που οι ίδιες προώθησαν, αφού το βάρος που φέρει η υποστήριξή τους ή μη προς έναν διεθνή οργανισμό είναι ιδιαίτερα ουσιαστικό.

Πράγματι, η UNESCO υπέστη τεράστιο οικονομικό πλήγμα εξαιτίας αυτής της αποχώρησης. Η Κυβέρνηση Clinton (1993-2001) εξέτασε σοβαρά το ενδεχόμενο επιστροφής των Η.Π.Α. στην UNESCO. Τελικά, το βήμα έγινε το 2002 από τον W. George Bush – αποτελώντας, μάλλον, μια κίνηση εντυπωσιασμού, που επεδίωκε να εξασφαλίσει στις Η.Π.Α. διεθνή υποστήριξη σχετικά με τη στάση τους απέναντι στο Ιράκ. Στη συνέχεια, εν έτει 2011, ο Barack Obama μείωσε τη χρηματοδότηση των Η.Π.Α. προς την UNESCO, επικαλούμενος φιλική προς την Παλαιστίνη πολιτική – γεγονός που δρα εναντίον του Ισραήλ. Η τελευταία αυτή κίνηση, μάλιστα, δημιούργησε χρέος 500 εκατομμυρίων δολαρίων στον οργανισμό, και οδήγησε τις Η.Π.Α. στην απώλεια του δικαιώματος ψήφου τους.

Και η ιστορία επαναλαμβάνεται. Στις 18 Οκτωβρίου του τρέχοντος έτους ο Πρόεδρος Trump ανακοίνωσε την αποχώρηση των Η.Π.Α. από την UNESCO, η οποία θα πραγματοποιηθεί στις 31 Δεκεμβρίου 2018. Από τότε και στο εξής οι Η.Π.Α. θα έχουν την ιδιότητα απλού κράτους-παρατηρητή, χωρίς υποχρέωση χρηματικής συνεισφοράς, αλλά και χωρίς επιρροή στις πρακτικές του οργανισμού. Αυτή τη φορά, ως λόγος παρουσιάζεται η προδιάθεση του οργανισμού κατά του Ισραήλ. Ο ισχυρισμός αυτός θα μπορούσε να αποδοθεί, αφενός, στο γεγονός ότι η Παλαιστίνη -αν και δεν έχει προσχωρήσει ως πλήρες μέλος στα Ηνωμένα Έθνη- είναι μέλος της UNESCO και, αφετέρου, στην πρόσφατη δήλωση της UNESCO, που ονομάζει την πόλη Hebron στη Δυτική Όχθη ως επίσημη τοποθεσία παγκόσμιας κληρονομιάς, και αποκαλεί παράνομη την ισραηλινή κατοχή του εδάφους. Το Ισραήλ, ως μέλος της UNESCO, ισχυρίζεται ότι τα αρχαία μνημεία της Hebron πρέπει να θεωρηθούν εβραϊκή κληρονομιά, και ανακοίνωσε άμεσα και τη δική του αποχώρηση από τον οργανισμό.

Η απόσταση μεταξύ των αιτιών που επικαλέστηκε ο Reagan για να στηρίξει την απόφασή του το 1983, και αυτών που φαίνεται να ίσχυαν, καθώς και οι μεταγενέστερες κινήσεις των Η.Π.Α. στην UNESCO καθιστούν πρόδηλους τους πολιτικούς τους χειρισμούς. Η ιδιότητα, δε, της ιστορίας ως της αποτελεσματικότερης ερμηνευτικής μεθόδου του παρόντος κατευθύνει την κοινή λογική στον εντοπισμό -για άλλη μια φορά- δύο αιτίων πίσω από την αντίστοιχη απόφαση του Trump: των ιδιωτικών συμφερόντων και του κινδύνου απώλειας ελέγχου.

Πηγές:

1. Beaumont, P. (2017). UNESCO: Israel joins U.S. in quitting UN heritage agency over ‘anti-Israel bias’. https://www.theguardian.com/world/2017/oct/12/us-withdraw-unesco-december-united-nations
2. Fitchett, J. (2002). Bush gains praise over U.S. return to Unesco. http://www.nytimes.com/2002/09/14/news/bush-gains-praise-over-us-return-to-unesco.html
3. Gomez. L. (2017). What is UNESCO and why is the U.S. again withdrawing from it? http://www.sandiegouniontribune.com/opinion/the-conversation/sd-what-is-unesco-why-is-us-withdrawing-from-it-20171012-htmlstory.html
4. Gwertzman, B. (1983). U.S. is quitting UNESCO, affirms backing for U.N. http://www.nytimes.com/1983/12/30/world/us-is-quitting-unesco-affirms-backing-for-un.html
5. Lynch, C. (2017). U.S. to pull out of UNESCO again. http://foreignpolicy.com/2017/10/11/u-s-to-pull-out-of-unesco-again/
6. Merelli, A. (2017). The U.S. withdrew from UNESCO because it’s “anti-Israel.” Now Israel is leaving, too. https://qz.com/1101051/unesco-what-is-it-and-why-is-the-us-leaving/