Παρατηρώντας όλες τις αποφάσεις που εξέδωσε το ΕΔΔΑ (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου) κατά της  Ελλάδας, διακρίνουμε ένα ανησυχητικό μοτίβο. Σε σχεδόν όλες τις αποφάσεις έχει κριθεί ότι η χώρα μας παραβιάζει το Άρθρο 6 της ΕΣΔΑ (Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου), που περιέχει το δικαίωμα κάθε ατόμου σε Δίκαιη Δίκη.

Το άρθρο 6 έχει ως εξής:

«1. Παν πρόσωπον έχει δικαίωμα όπως η υπόθεσίς του δικασθή δικαίως, δημοσία και εντός λογικής προθεσμίας υπό ανεξαρτήτου και αμερόληπτου δικαστηρίου, νομίμως λειτουργούντος, το οποίον θα αποφασίσει, είτε επί των αμφισβητήσεων επί των δικαιωμάτων και υποχρεώσεών του αστικής φύσεως, είτε επί του βασίμου πάσης εναντίον του κατηγορίας ποινικής φύσεως. Η απόφασις δέον να εκδοθή δημοσία, η είσοδος όμως εις την αίθουσα των συνεδριάσεων δύναται να απαγορευθή εις τον τύπον και το κοινό καθ’ όλη ή μέρος της διαρκείας της δίκης προς το συμφέρον της ηθικής, της δημοσίας τάξεως ή της εθνικής ασφαλείας εν δημοκρατική κοινωνία, όταν τούτο ενδείκνυται υπό των συμφερόντων των ανηλίκων ή της ιδιωτικής ζωής των διαδίκων, ή εν τω κρινομένω υπό του Δικαστηρίου ως απολύτως αναγκαίου μέτρω, όταν υπό ειδικάς συνθήκας η δημοσιότης θα ηδύνατο να παραβλάψη τα συμφέροντα της δικαιοσύνης.

2. Παν πρόσωπον κατηγορούμενον επί αδικήματι τεκμαίρεται ότι είναι αθώον μέχρι της νομίμου αποδείξεως της ενοχής του.

3. Ειδικώτερον, πας κατηγορούμενος έχει δικαίωμα : α) όπως πληροφορηθή, εν τη βραχυτέρα προθεσμία εις γλώσσαν την οποίαν εννοεί και εν λεπτομερεία την φύσιν και τον λόγον της εναντίον του κατηγορίας. β) όπως διαθέτη τον χρόνο και τας αναγκαίας ευκολίας προς προετοιμασίαν της υπερασπίσεώς του. γ) όπως υπερασπίση ο ίδιος εαυτόν ή αναθέση την υπεράσπισίν του εις συνήγορον της εκλογής του, εν ή δε περιπτώσει δεν διαθέτει τα μέσα να πληρώση συνήγορον να τω παρασχεθή τοιούτος δωρεάν, όταν τούτο ενδείκνυται υπό του συμφέροντος της δικαιοσύνης. δ) να εξετάση ή ζητήση όπως εξετασθώσιν οι μάρτυρες κατηγορίας και επιτύχη την πρόσκλησιν και εξέτασιν των μαρτύρων υπερασπίσεως υπό τους αυτούς όρους ως των μαρτύρων κατηγορίας. ε) να τύχη δωρεάν παραστάσεως διερμηνέως, εάν δεν εννοεί ή δεν ομιλεί την χρησιμοποιουμένην εις το δικαστήριον γλώσσαν».

Το άρθρο αυτό, συγκεκριμένα, ενσαρκώνει την αρχή του Κράτους Δικαίου, που είναι μέρος κάθε δημοκρατικής κοινωνίας. Έχει ως βασικό σκοπό να εξασφαλίσει την ομαλή λειτουργία του συστήματος απονομής δικαιοσύνης. Αξίζει να σημειωθεί ότι το άρθρο αυτό θεωρείται η δημοφιλέστερη διάταξη της σύμβασης, καθώς περιέχεται στις περισσότερες προσφυγές που γίνονται στο δικαστήριο του Στρασβούργου (ΕΔΔΑ).

Η πρώτη παράγραφος περιέχει θεμελιώδεις εγγυήσεις για την εφαρμογή της διάταξης, οι οποίες αφορούν όλες τις δίκες που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της ΕΣΔΑ. Ενώ η δεύτερη και η τρίτη ρυθμίζουν ειδικότερα θέματα, που αφορούν την ποινική δίκη και τα δικαιώματα του κατηγορούμενου. Γενικότερα, το άρθρο 6 της ΕΣΔΑ αφορά -κατά βάση- το θεσμικό και δικονομικό χαρακτήρα του συστήματος απονομής δικαιοσύνης, και δεν προχωρά σε εξέταση της ίδιας της ουσίας της υπόθεσης που εκδικάστηκε από τα εθνικά δικαστήρια. Με άλλα λόγια, το ΕΔΔΑ δεν έχει δικαιοδοσία να επεκταθεί στην εξέταση σφαλμάτων των εθνικών δικαστηρίων ως προς την εκτίμηση του ιστορικού της υποθέσεως, ή την ερμηνεία των εσωτερικών κανόνων δικαίου. Εξαίρεση υπάρχει όταν τα παραπάνω σφάλματα ενδέχεται να παραβιάζουν δικαιώματα και ελευθερίες που προστατεύονται από την ΕΣΔΑ.

Παράλληλα, το άρθρο 6 περικλείει πολλές διαφορετικές εκφάνσεις του δικαιώματος σε Δίκαιη Δίκη. Περιλαμβάνει το δικαίωμα πρόσβασης σε δικαστήριο, το οποίο έχει δικαιοδοσία και αρμοδιότητα να εξετάσει -νομικά και ουσιαστικά- την κρινόμενη διαφορά. Άλλες θεμελιώδεις εγγυήσεις είναι αυτές του «ανεξάρτητου και αμερόληπτου» δικαστηρίου που «λειτουργεί νόμιμα».  Το εθνικό δικαστήριο πρέπει να είναι ανεξάρτητο και ανεπηρέαστο τόσο από τα ίδια τα μέρη, όσο και από την εκτελεστική εξουσία της χώρας. Ζωτικής σημασίας κρίνεται και  η αρχή της δημοσιότητας της δίκης για ενημέρωση του κοινού και ενίσχυση της εμπιστοσύνης στο δικαστικό σύστημα. Επιπρόσθετα, το άρθρο 6 καθιερώνει και τις αρχές της ισοπλίας , της αντιδικίας, της νομιμότητας των αποδεικτικών μέσων, της αιτιολόγησης των αποφάσεων, καθώς και το δικαίωμα σιωπής και μη αυτοενοχοποίησης. Όλα τα παραπάνω συντελούν στην συγκρότηση του δίκαιου χαρακτήρα της δίκης.

Η αρχή, όμως, που μας ενδιαφέρει περισσότερο, είναι αυτή της εύλογης διάρκειας της δίκης. Γενικά από το άρθρο 6 θεμελιώνεται υποχρέωση του κράτους να οργανώσει ένα σύστημα εκτέλεσης των αποφάσεων των εθνικών δικαστηρίων, το οποίο να λειτουργεί αποτελεσματικά και στην πράξη. Αυτό περιλαμβάνει και την απονομή της δικαιοσύνης σε «λογική προθεσμία».  Η λογική αυτή προθεσμία θα κριθεί από πολλούς διαφορετικούς παράγοντες, όπως η πολυπλοκότητα της υπόθεσης, η συμπεριφορά του προσφεύγοντος, και η στάση που κράτησαν τα αρμόδια κρατικά όργανα σε όλο το χρονικό πλαίσιο της δίκης.

Η παραπάνω έκφανση του δικαιώματος της δίκαιης δίκης είναι αυτή που απασχολεί κατά βάση τη χώρα μας. Τα τελευταία χρόνια, σχεδόν τα δύο τρίτα των αποφάσεων του ΕΔΔΑ που καταδικάζουν την Ελλάδα, διαπιστώνουν υπερβολική διάρκεια της δίκης, είτε αυτή είναι διοικητική, πολιτική ή ποινική. Παράλληλα, μέχρι πρόσφατα, τα νομοθετήματα δικονομίας δεν προέβλεπαν την ύπαρξη «επιταχυντικού» ένδικου βοηθήματος που να καταπιάνεται με υποθέσεις υπερβολικής διάρκειας της δίκης, πράγμα που είχε ως άμεσο αποτέλεσμα τον πολλαπλασιασμό των εν λόγω προσφυγών στο ΕΔΔΑ.

Εδώ κάνει την είσοδο του ο θεσμός των «πιλοτικών αποφάσεων».  Με την πιλοτική απόφαση ρυθμίζεται ένα γενικότερου ενδιαφέροντος ζήτημα, που έχει συνέπειες για ευρύτερο κύκλο προσώπων. Το νομικό αυτό ζήτημα πρέπει να παρουσιάζει μείζονα σημασία, ή να τίθεται σε μεγάλο αριθμό υποθέσεων. Η πρώτη πιλοτική απόφαση για την χώρα μας ήταν η «Αθανασίου κατά Ελλάδας»  το 2010. Στην υπόθεση αυτή διαπιστώθηκε η ύπαρξη νομικού, «συστημικού» προβλήματος στο πεδίο της διοικητικής δικαιοσύνης, και το ΕΔΔΑ έθεσε προθεσμία ενός χρόνου για να προβλεφθεί νομοθετικά το απαραίτητο ένδικο βοήθημα. Σε συμμόρφωση με αυτήν την πιλοτική απόφαση ψηφίστηκε ο νόμος 4055/2012 (άρθρα 53 -59), σύμφωνα με τον οποίο εισήχθη εσωτερικό ένδικο βοήθημα που αποσκοπεί στην παροχή αποζημίωσης σε περίπτωση υπερβολικής διάρκειας της διοικητικής δίκης. Το πρόβλημα όμως δεν λύθηκε απολύτως, αφού οι καθυστερήσεις στην απονομή δικαιοσύνης στη χώρα μας συνεχίζουν να υφίστανται.

Σύμφωνα με την Εθνική Αναφορά του ΕΔΔΑ για την Ελλάδα, μόνο το 2015 κατά της χώρας μας υπήρχαν 764 προσφυγές, από τις οποίες οι 43 οδήγησαν σε καταδικαστικές αποφάσεις για παραβιάσεις τουλάχιστον ενός άρθρου της ΕΣΔΑ. Το 2016 ξεκίνησε με τον υπερβολικό αριθμό των 896 προσφυγών, και μέσα στο πρώτο εξάμηνό του οι καταδικαστικές αποφάσεις κατά της χώρας μας, μόνο για την παραβίαση του άρθρου 6, είναι ήδη 5. Όπως είναι εύλογα κατανοητό, όλη αυτή η κατάσταση φέρνει στο φώς το τεράστιο δομικό πρόβλημα της ελληνικής έννομης τάξης, και κρίνεται ζωτικής σημασίας η εύρεση μίας πρακτικής λύσης για την εναρμόνιση αυτής με τα ευρωπαϊκά πρότυπα.

ΠΗΓΕΣ

Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Ερμηνεία κατ’ άρθρο, Λινός-Αλέξανδρος Σισιλιάνος, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2013 – Άρθρο 6, Σελ. 191-251

Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ)

http://helpcoe.org/node/1658

http://www.echr.coe.int/Documents/CP_Greece_eng.pdf

http://www.nsk.gr/web/nsk/anazitisi-apophaseon