“Ο τρομοκράτης είναι ο άξεστος των θαυμάτων” γράφει ο Οδυσσέας Ελύτης στη Μαρία Νεφέλη, και φαίνεται να είναι πιο επίκαιρος από ποτέ. Το πρώτο συνθετικό της λέξης -ο τρόμος- προέρχεται από τον λατινικό όρο terrere, που σημαίνει “τρομάζω” ή “τρέμω”. Με τη γαλλική κατάληξη -isme, η οποία αναφέρεται “στην πράξη”, ο -λατινικός- όρος σημαίνει “αυτό που προκαλεί το τρέμουλο ή τον φόβο”. Στη σύγχρονη εποχή, η τρομοκρατία συνίσταται κυρίως στη δολοφονία ανθρώπων από μη κυβερνητικούς παράγοντες, για ποικίλους λόγους – συνήθως, ως πολιτική δήλωση. Ωστόσο, ακολουθώντας τη λέξη τρομοκρατία από τις ρίζες της, μέχρι την έννοιά της στο σημερινό κόσμο, είναι αδιαμφισβήτητο ότι υπάρχουν πολλαπλά κείμενα που έχουν καταδικάσει τις τρομοκρατικές ενέργειες, προσπαθώντας να καταλήξουν σ’ έναν ορισμό έτσι ώστε να καθίσταται δυνατή η εξασφάλιση της επιβολής νομικών κυρώσεων στους δράστες, μετά την ταυτοποίηση της κάθε πράξης.

Ένας δικανικός συλλογισμός προβλέπει την ανάγκη ύπαρξης και, κατ’ επέκταση, συνδυασμού της μείζονος και της ελάσσονος πρότασης. Η μείζων πρόταση είναι ο κανόνας δικαίου που εφαρμόζεται ανάλογα με την υφιστάμενη διαφορά, ενώ η ελάσσων πρόταση είναι η υπαγωγή των πραγματικών περιστατικών της εν λόγω διαφοράς στον παραπάνω κανόνα δικαίου. Μετά την παρουσίαση της απλής αυτής μορφής του δικανικού συλλογισμού, καθίσταται σαφής η πρακτική σημασία των προσπαθειών ορισμού της τρομοκρατίας. Πώς θα εξεταστεί ότι μια πράξη πληροί την ειδική υπόσταση του εγκλήματος της τρομοκρατίας, αν δεν έχουν προηγουμένως προβλεφθεί τα στοιχεία εκείνα που περιλαμβάνονται στην ανωτέρω υπόσταση;

Στο σημείο αυτό, μοιάζει σκόπιμο να αναφερθούν κάποιοι ήδη διατυπωθέντες ορισμοί που έχουν αξιοποιηθεί προς την κατεύθυνση της καταπολέμησης του φαινομένου. Πρέπει, όμως, να ληφθεί υπόψη και το γεγονός ότι δεν υπάρχει ένας ευρέως αποδεκτός ορισμός της τρομοκρατίας.

Το Άρθρο 1 της Απόφασης-πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της 13ης Ιουνίου 2002, για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας (2002/475/ΔΕΥ) ορίζει ότι “κάθε κράτος-μέλος πρέπει να λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα για να εξασφαλίσει ότι οι εκ προθέσεως τελούμενες πράξεις που αναφέρονται παρακάτω (α-θ) όπως ορίζονται ως εγκλήματα από το εθνικό δίκαιο, τα οποία, λόγω της φύσης ή των συνθηκών τους, εφόσον μπορεί να βλάψουν σοβαρά μια χώρα ή έναν διεθνή οργανισμό, όταν διαπράττονται με σκοπό να εκφοβίσουν σοβαρά έναν πληθυσμό, ή να εξαναγκάσουν αδικαιολόγητα μια κυβέρνηση ή έναν διεθνή οργανισμό να εκτελέσει ή να παραλείψει οποιαδήποτε πράξη, ή να αποσταθεροποιήσουν σοβαρά, ή να καταστρέψουν τις θεμελιώδεις πολιτικές, συνταγματικές, οικονομικές ή κοινωνικές δομές μιας χώρας ή ενός διεθνούς οργανισμού, θεωρείται ότι είναι τρομοκρατικά αδικήματα:

1. προσβολή κατά της ζωής ενός ατόμου, η οποία μπορεί να προκαλέσει θάνατο,
2. προσβολή κατά της σωματικής ακεραιότητας του ατόμου,
3. απαγωγή ή αρπαγή ομήρων,
4. πρόκληση μαζικών καταστροφών σε κυβερνητικές ή δημόσιες εγκαταστάσεις, σε ένα σύστημα μεταφορών, σε ένα σύστημα υποδομών, συμπεριλαμβανομένων των συστημάτων πληροφοριών, σε μια σταθερή πλατφόρμα που βρίσκεται επί της υφαλοκρηπίδας, καθώς και σε δημόσιους χώρους ή ιδιωτικές ιδιοκτησίες, οι οποίες ενδέχεται να θέσουν σε κίνδυνο την ανθρώπινη ζωή, ή να οδηγήσουν σε σημαντικές οικονομικές απώλειες,
5. κατάληψη αεροσκαφών, πλοίων, ή άλλων μέσων μαζικής μεταφοράς ή μεταφοράς εμπορευμάτων,
6. κατασκευή, κατοχή, κτήση, μεταφορά, προμήθεια ή χρήση όπλων, εκρηκτικών υλών ή πυρηνικών, βιολογικών και χημικών όπλων, καθώς και έρευνα και ανάπτυξη βιολογικών και χημικών όπλων,
7. απελευθέρωση επικίνδυνων ουσιών ή πρόκληση πυρκαγιών, πλημμυρών ή εκρήξεων, η επίδραση των οποίων μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ανθρώπινη ζωή,
8. διαταραχή ή διακοπή του εφοδιασμού ύδατος, ηλεκτρικής ενέργειας, ή κάθε άλλου βασικού φυσικού πόρου, η επίδραση των οποίων μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ανθρώπινη ζωή,
9. απειλή τέλεσης των πράξεων που παρατίθενται στα (1) έως (8)”.

Σύμφωνα με την Αραβική Σύμβαση για την καταστολή της τρομοκρατίας (1998), η τελευταία ορίζεται ως “κάθε πράξη ή απειλή βίας, ανεξάρτητα από τα κίνητρα ή τους σκοπούς της, που λαμβάνει χώρα για την προώθηση ατομικά ή συλλογικά τελουμένων ποινικά κολάσιμων πράξεων, προκαλώντας τρόμο στους ανθρώπους, προκαλώντας φόβο μέσω της επιφοράς βλάβης σε αυτούς, ή τοποθετώντας τη ζωή, την ελευθερία ή την ασφάλειά τους σε κίνδυνο, ή με σκοπό να προκαλέσουν βλάβες στο περιβάλλον ή σε δημόσιες ή ιδιωτικές εγκαταστάσεις, ή προσβάλλοντας την ιδιοκτησία, ή με στόχο να θέσουν σε κίνδυνο έναν εθνικό πόρο”.

Ο ορισμός που δίδεται από το F.B.I. είναι ο ακόλουθος: “Δεν υπάρχει ενιαίος, καθολικά αποδεκτός ορισμός της τρομοκρατίας. Η τρομοκρατία ορίζεται στον Κώδικα Ομοσπονδιακών Κανονισμών ως παράνομη χρήση βίας και βία κατά προσώπων ή περιουσιακών στοιχείων, που ασκείται με σκοπό να εκφοβίσει ή να εξαναγκάσει μια κυβέρνηση ή τον άμαχο πληθυσμό, ή οποιοδήποτε τμήμα αυτού, στα πλαίσια της προώθησης πολιτικών ή κοινωνικών σκοπών” (28 CFR Ενότητα 0.85). Περαιτέρω, το F.B.I. περιγράφει την τρομοκρατία είτε ως εγχώρια είτε ως διεθνή, ανάλογα με την προέλευση, τη βάση και τους στόχους της τρομοκρατικής οργάνωσης.

Τέλος, σύμφωνα με το AAP-06 Γλωσσάριο του Ν.Α.Τ.Ο., της 31ης Ιανουαρίου 2014, η τρομοκρατία θεωρείται ως: “η παράνομη χρήση ή απειλή χρήσης βίας κατά προσώπων ή περιουσιακών στοιχείων, σε μια προσπάθεια να εξαναγκάσει ή να εκφοβίσει τις κυβερνήσεις ή κοινωνίες, με στόχο την επίτευξη πολιτικών, θρησκευτικών ή ιδεολογικών στόχων”.

Η μελέτη των ορισμών επιτρέπει τη διαπίστωση ότι, παρά τη διαφοροποίηση των εννόμων τάξεων ή των οργανισμών που τους διατυπώνουν, υπάρχουν ορισμένα κοινά στοιχεία τα οποία εύλογα συνηγορούν στην αντιμετώπιση της εν λόγω μάστιγας ως απειλής για την ανθρώπινη ζωή, καθώς -στην πλειονότητα των περιπτώσεων- αποσκοπεί στην αφαίρεσή της. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, τα κράτη έλαβαν δρακόντεια μέτρα ασφαλείας προκειμένου να παράσχουν τα απαραίτητα εχέγγυα για την ασφάλεια των πολιτών τους – όπως είναι, άλλωστε, υποχρεωμένα να πράττουν κατά το διεθνές δίκαιο, υπό ορισμένες περιστάσεις. Συγκεκριμένα, το δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων προβλέπει ότι τα κράτη οφείλουν να σέβονται, να προστατεύουν και να κατοχυρώνουν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ο εν λόγω σεβασμός πρωταρχικά συνίσταται στην υποχρέωση του κράτους να απέχει από πράξεις που εμποδίζουν την άσκηση και απόλαυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (status negativus). Από την άλλη πλευρά, η προστασία των δικαιωμάτων αυτών εστιάζει στη λήψη θετικών μέτρων, ικανών να διασφαλίσουν τη μη παρέμβαση στην άσκηση και απόλαυσή τους (status positivus). Η κατοχύρωση των ανωτέρω πραγματοποιείται, εν τέλει, με τη λήψη των κατάλληλων νομοθετικών, διοικητικών και εκπαιδευτικών μέτρων, ώστε να προσδιοριστούν οι συγκεκριμένες νομικές υποχρεώσεις. Εντούτοις, κάποιες φορές, τα μέτρα αυτά επιφέρουν το αντίθετο από το σκοπούμενο αποτέλεσμα, δεδομένου ότι η αυστηρότητα και η έντασή τους -στην ακραία τους μορφή- έχουν ως συμπαρομαρτούν την αφαίρεση της ζωής των πολιτών από το ίδιο το κράτος.

Η τρομοκρατία στοχεύει στην καταστρατήγηση των εννοιών “ανθρώπινα δικαιώματα, δημοκρατία και κανόνας δικαίου”. Πλήττει τις αξίες που βρίσκονται στην καρδιά του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και άλλων διεθνών οργάνων, όπως ο σεβασμός για τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι κανόνες που αφορούν τις ένοπλες συγκρούσεις και την προστασία των πολιτών, και η ειρηνική επίλυση διαφορών. Σε μια περίοδο, λοιπόν, που η παγκόσμια κοινότητα έρχεται αντιμέτωπη με όλα τα παραπάνω, τα κράτη επιφορτίζονται με την επιπρόσθετη υποχρέωση να διασφαλίζουν την προστασία και προαγωγή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, διαβεβαιώνοντας ότι οι επιλεγόμενες στρατηγικές αντιμετώπισης της τρομοκρατίας εμποδίζουν τις τρομοκρατικές ενέργειες, και εντοπίζουν τους δράστες αυτών, χωρίς, φυσικά, να προσβάλουν οι ίδιες τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Στη σύγχρονη, λοιπόν, πραγματικότητα που διαμορφώνεται από τις πολυδιάστατες συνέπειες των αλλεπάλληλων τρομοκρατικών χτυπημάτων, η εγγύηση της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μαζί με την ταυτόχρονη εγγύηση λήψης αποτελεσματικών μέτρων για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, φαίνεται να παρουσιάζει πρακτικές δυσκολίες, που λήγουν -ως επί το πλείστον- σε βάρος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Πηγές:

1. United Nations Office on Drugs and Crime. (1998). The Arab Convention on the Suppression of Terrorism. [online] Available at: https://www.unodc.org/tldb/pdf/conv_arab_terrorism.en.pdf [Accessed 28 Mar. 2017].
2. Eur-lex.europa.eu. (2002). Council Framework Decision of 13 June 2002 on combating terrorism. [online] Available at: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A32002F0475 [Accessed 28 Mar. 2017].
3. Federal Bureau of Investigation. (n.d.). Terrorism 2002/2005. [online] Available at: https://www.fbi.gov/stats-services/publications/terrorism-2002-2005 [Accessed 28 Mar. 2017].
4. NATO Glossary of Terms and Definitions. (2014). Available at: http://wcnjk.wp.mil.pl/plik/file/N_20130808_AAP6EN.pdf [Accessed 28 Mar. 2017].
5. Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. (2008). Human Rights, Terrorism and Counter-terrorism. [online] Available at: http://www.ohchr.org/Documents/Publications/Factsheet32EN.pdf [Accessed 28 Mar. 2017].