Σύμφωνα με το άρθρο 1 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η τέλεση γάμου με ανήλικο αναφέρεται στο γάμο ενός παιδιού κάτω των 18 ετών – με απλά λόγια, ο γάμος ενός ατόμου πριν την ενηλικίωσή του. Ως παράγωγο ερμηνείας αρκετών διεθνών εγγράφων, αποτελεί παραβίαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Αν και η τέλεση γάμου με παιδί προσβάλλει και τα δύο φύλα, τα κορίτσια επηρεάζονται σε μεγαλύτερο βαθμό, καθώς αποτελούν την πλειοψηφία των θυμάτων (Unicef 2013).

Παγκοσμίως, περισσσότερες από 700 εκατομμύρια γυναίκες παντρεύονται πριν την ηλικία των 18. Από αυτές, μάλιστα, μία στις τρεις ντύνεται νύφη προτού καν συμπληρώσει την ηλικία των 15, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ. Μόνο στην Ινδία πραγματοποιείται το ένα τρίτο όλων των παιδικών γάμων, όπως συμπληρώνει η Unicef. Σύμφωνα με το “Ταμείο των Ηνωμένων Εθνών για τον Πληθυσμό”, ο γάμος ανηλίκων αποτελεί παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, και εξακολουθεί να είναι διαδεδομένος στις αναπτυσσόμενες χώρες όπου υπάρχει φτώχεια και, παράλληλα, ανισότητα των φύλων. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου ανήλικες νύφες, 8-12 ετών, πεθαίνουν από εσωτερική αιμορραγία την πρώτη νύχτα του γάμου τους, αφού το σώμα τους δεν είναι ώριμο για να αντέξει τη σεξουαλική επαφή. Άλλες πεθαίνουν κατά τη διάρκεια του τοκετού, ενώ οι πιο «τυχερές» ζουν με ανεξίτηλα σημάδια στην ψυχή και στο σώμα τους.

“Οταν οι γονείς μου ανέφεραν το γάμο, δεν ήξερα καν τι σημαίνει η λέξη γάμος”
Κάμλα, Ινδή, παντρεύτηκε στα 13

Λόγοι

Οι γάμοι παιδιών στην Ινδία συνεχίζουν να αναπτύσσονται σε μεγάλο βαθμό, κυρίως στις αγροτικές περιοχές, παρά στις αστικές περιοχές της χώρας. Οι λόγοι που ενθαρρύνουν τη διατήρηση αυτού του φαινομένου είναι συνήθως ένας συνδυασμός διαφόρων παραγόντων, όπως η φτώχεια, η έλλειψη εκπαίδευσης, η επικράτηση του μοντέλου της πατριαρχικής οικογένειας, το οποίο ενθαρρύνει και διευκολύνει τις ανισότητες μεταξύ των φύλων. Επιπλέον, η ταξική θέση στην κοινωνία, σε συνδυασμό με το σύστημα των καστών αποτελούν δύο ακόμα παράγοντες που επηρεάζουν το ρόλο των γυναικών και των κοριτσιών στην Ινδία. Σε πολλές κοινότητες, τα κορίτσια περιορίζονται στους ρόλους της κόρης, της συζύγου και της μητέρας, και αποτελούν ιδιοκτησία του πατέρα, η οποία «μεταβιβάζεται» στο σύζυγό τους. Επομένως, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι αποτελεί ένα είδος σωματεμπορίας (human trafficking), εφόσον προσδίδεται οικονομική αξία στη διαιώνιση του φαινομένου.

Στην Ινδία, το 47% των παιδιών έχουν παντρευτεί πριν συμπληρώσουν την ηλικία των 18 ετών (Unicef 2013). Οι γάμοι ανηλίκων είναι ένα φαινόμενο του οποίου οι συνέπειες για τα νεαρά κορίτσια και τη ζωή τους είναι σχετικά άγνωστες στο ευρύ κοινό. Ο γάμος ανηλίκων διαιωνίζει την εκμετάλλευση των ατόμων, την επιδείνωση της υγίειας των ανήλικων, τα δικαιώματα και το σώμα των εφήβων κοριτσιών. Θεωρείται ως κάτι διαφορετικό από τη σωματεμπορία, στην πραγματικότητα, όμως, αποτελεί μία άλλη μορφή της. Το ανήλικο κορίτσι που παντρεύεται δεν έχει, στις περισσότερες περιπτώσεις, λόγο επί της πρακτικής αυτής. Δεν συναινεί στο γάμο, αντιθέτως «μεταμορφώνεται» σε περιουσία του άνδρα που νυμφεύεται.

Οι γάμοι ανηλίκων συνιστούν μια πρακτική που στερεί από τα κορίτσια την παιδική τους ηλικία, αλλά και την οποιαδήποτε ευκαιρία πρόσβασης στην εκπαίδευση και δυνατότητα επαγγελματικής ανέλιξης. Μια άλλη σημαντική συνέπεια είναι η δημιουργία πολλών ψυχολογικών προβλημάτων καθώς και θεμάτων υγείας, κυρίως λόγω της πρόωρης εγκυμοσύνης (Unicef 2013).

Νομοθετικό πλαίσιο

Από την άλλη μεριά, στην Ινδία έχουν θεσπιστεί νόμοι που απαγορεύουν τη σύναψη γάμου μεταξύ ανηλίκων. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την “Πράξη απογόρευσης γάμου μεταξύ ανηλίκων” (The Prohibition of Child Marriage Act, 2006), απαγορεύεται ο γάμος για κορίτσια κάτω των 18 ετών και για αγόρια κάτω των 21 ετών. Όσοι κατηγορούνται για συμμετοχή σε παράνομο γάμο μπορεί να φυλακιστούν έως και για δύο χρόνια, ενώ πρέπει να πληρώσουν πρόστιμο 200.000 ρουπίες. Ωστόσο, σύμφωνα με στοιχεία της Unicef του 2016 και του UNFPA (United Nations Population Fund), οι γάμοι με ανήλικα κορίτσια συνεχίζουν να καταγράφουν υψηλά ποσοστά (UNFPA, 2013).

Η “Πράξη για την Προστασία των Παιδιών από Σεξουαλική Αδικήματα” (Protection of Children from Sexual Offences Act – Posco, 2012), αποτελεί μια ειδική Νομοθετική Πράξη, σχεδιασμένη να παρέχει προστασία, σε όλα τα παιδιά, από τα αδικήματα σεξουαλικής κακοποίησης, σεξουαλικής παρενόχλησης και σχετικών σεξουαλικών εγκλημάτων. Σκοπό έχει να διασφαλίσει τα δικαιώματά τους και να δημιουργήσει ένα πλαίσιο προστασίας, ασφάλειας και πρόληψης αυτών των αδικημάτων. Στο Τμήμα 5 της παραπάνω πράξης προβλέπεται ότι, σε ενδοοικογενειακό επίπεδο, η σεξουαλική επίθεση κατά ανηλίκου εμπίπτει και πρακτικά στο αδίκημα της σεξουαλικής επίθεσης, ή και του βιασμού. Επιπλέον, η εξαίρεση 2 του άρθρου 375 του Ινδικού Ποινικού Κώδικα αναφέρει ότι η σεξουαλική επαφή ή σεξουαλικές πράξεις ενός ανθρώπου με τη σύζυγό του δεν εκλαμβάνεται ως βιασμός, όταν έχει συμπληρώσει το 15ο έτος.

Σε συνδυασμό των ανωτέρω διατάξεων, καθίσταται προφανές ότι όταν ένα παιδί είναι κάτω των 15 ετών, ακόμη και αν αυτή είναι σύζυγος και υποβάλλεται σε σεξουαλική επαφή με τον άνδρα της, θα εφαρμόζονται οι διατάξεις της Posco, και θα αποτελεί σεξουαλική κακοποίηση ή βιασμό. Σε αυτή την περίπτωση, η εξαίρεση 2 του άρθρου 375 δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τη σύζυγο ως λόγος προσφυγής. Ωστόσο, τα πολιτισμικά πρότυπα και η κοινωνική καταπίεση ωθεί τους ανθρώπους να παραβιάζουν τους νόμους και τους κανονισμούς. Οι γονείς παντρεύουν τις κόρες τους σε μικρή ηλικία, φοβούμενοι ότι ως έφηβες μπορεί να αναπτύξουν σεξουαλικές σχέσεις και να ντροπιάσουν την οικογένειά τους. Επιπρόσθετα, οι γάμοι παιδιών λειτουργούν ως μηχανισμοί εξασφάλισης εισοδήματος, προσδίδοντας και μία οικονομική διάσταση στο ζήτημα. Αξίζει να σημειωθεί ότι τουλάχιστον 1 στις 10 γυναίκες, 15-49 χρόνων, έχουν υποστεί σεξουαλική κακοποίηση από το σύζυγό τους. Το μεγαλύτερο ποσοστό, γύρω στο 13 %, έχει καταγραφεί σε γάμους με κορίτσια από 15 έως 19 χρονών (Unicef 2013).

Με την υιοθέτηση της ατζέντας για την Αειφόρο Ανάπτυξη (Sustainable Development Goals – SDG) το 2015, η Ινδία δεσμεύτηκε για την εξάλειψη των πρόωρων και αναγκαστικών γάμων παιδιών και την επίτευξη της έμφυλης ισότητας μέχρι το 2030.

Τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες, το φαινόμενο των παιδικών γάμων μειώθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο από 41,2% σε 32,7%. Στην Ινδία, επίσης, έχει παρατηρηθεί μια μείωση στους γάμους παιδιών κάτω των 14 ετών. Ωστόσο, με 17 εκατομμύρια παιδιά από 10 έως 19 ετών που παντρεύτηκαν το 2011 (76% κορίτσια), η επίτευξη του στόχου στα πλαίσια της ατζέντας για την Αειφόρο Ανάπτυξη φαίνεται δύσκολο έργο, αν όχι ανέφικτο.

Οι νομικές και πολιτικές πρακτικές αποτυγχάνουν για δύο λόγους: Πρώτον, η έλλειψη φεμινιστικών οργανώσεων για τη χάραξη πολιτικής και, δεύτερον, η ορθή υιοθέτηση και δυναμική εφαρμογή των υπάρχοντων νομικών και πολιτικών διατάξεων. Η νομοθεσία από μόνη της εμφανίζεται κατακερματισμένη και ανίσχυρη. Ειδικά από τη στιγμή που έχουν καταγγελθεί αρκετοί γάμοι με παιδιά, αλλά η δικαιοσύνη σε πολύ λίγες περιπτώσεις άσκησε ποινική δίωξη. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και το γεγονός ότι η νομοθετική εξουσία απαρτίζεται μόνο από άνδρες. Η έλλειψη αντιπροσωπευτικότητας του γυναικείου πληθυσμού στα όργανα δημιουργίας και λήψης των πολιτικών αποφάσεων διαδραματίζει το δικό της ρόλο στο φαινόμενο (Red Elephant Foundation, 2013).

Γιατί πρέπει να λάβει τέλος ο γάμος με ανήλικα παιδιά;

Πρέπει να ληφθούν σημαντικά μέτρα αντιμετώπισης, ώστε να μπει ένα τέλος στο φαινόμενο των παιδικών γάμων. Αν συνεχιστούν οι σημερινές τάσεις, 28 εκατομμύρια κορίτσια που γεννήθηκαν μεταξύ 2005 και 2010 θα γίνουν “παιδιά – νύφες” μέχρι το 2030, ενώ το 22% των Ινδών κοριτσιών θα έχουν ήδη γεννήσει από την ηλικία των 18. Τα κορίτσια κάτω των 15 ετών έχουν πέντε φορές περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν κατά τη διάρκεια του τοκετού σε σχέση με τις γυναίκες που βρίσκονται στην ηλικία των 20 ετών, ενώ τα βρέφη των εφήβων μητέρων έχουν 50% περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή ως νεογνά. Επιπλέον, τα “παιδιά – νύφες” έχουν διπλάσιες πιθανότητες να αναφέρουν ξυλοδαρμό, και τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να αναφέρουν ότι υποβλήθηκαν σε αναγκαστική συνουσία. Στερούνται υποστήριξης λόγω της μη υπάρξης δικτύων ενημέρωσης, αλλά και της διακοπής της μόρφωσής τους (Unicef 2013).

Τομείς εστίασης για την αντιμετώπιση του παιδικού γάμου στην Ινδία.

Είναι σαφές ότι το φαινόμενο των γάμων ανηλίκων εξακολουθεί να είναι μια διαδεδομένη πρακτική στην Ινδία, κυρίως σε περιοχές όπου υπάρχουν υψηλά ποσοστά φτώχειας. Αν και υπάρχουν αρκετά σχέδια δράσης, οι ρυθμοί αντιμετώπισης του φαινομένου εμφανίζονται αργοί και με ελάχιστα θετικά αποτελέσματα. Η ηλικία των κοριτσιών δεν βοηθά ώστε να “επαναστατήσουν” και να εναντιωθούν σε αυτή την πρακτική, υπερασπιζόμενες τα δικαιώματά τους. Με δεδομένη την πολύπλευρη φύση του φαινομένου, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η αντιμετώπιση του παιδικού γάμου απαιτεί στοχευμένη στρατηγική αντιμετώπισης, τόσο σε κρατικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Πρέπει να υπάρξει ενδυνάμωση και στήριξη της ισχύουσας νομοθεσίας. Η δημιουργία μηχανισμών υποστήριξης και παροχής συμβουλών, όπως τηλεφωνικές γραμμές υποστήριξης για τα παιδιά που εξαναγκάζονται να παντρευτούν, κρίνεται αναγκαία. Η Κυβέρνηση, σε συνεργασία με τα γυναικεία κινήματα, οφείλει να κατοχυρώσει τα δικαιώματα της γυναίκας, και να τονίσει την πραγματική αξία της μέσα στην οικογένεια και την κοινωνία. Επιπρόσθετα, τα διάφορα διεθνή κινήματα και φορείς πρέπει να συνεχίσουν τις δράσεις τους που αφορούν την ενημέρωση των οικογενειών, αλλά και των ίδιων των παιδιών, για τις αρνητικές συνέπειες που έχει ένας γάμος σε πολύ μικρή ηλικά. Για το λόγο αυτό, σημαντικό είναι να δοθεί έμφαση σε διάφορους πυλώνες, όπως στην εκπαίδευση, τη ψυχική ενδυνάμωση και την αντιμετώπιση της οικονομικής ευπάθειας.

Ο γάμος με παιδιά είναι ένα φαινόμενο που απασχολεί και -πιθανότατα- θα συνεχίσει να απασχολεί την παγκόσμια κοινότητα για πολλά χρόνια. Είναι ένα πρόβλημα που δεν αφορά μόνο την Ινδία αλλά και πολλές άλλες αναπτυσσόμενες χώρες, όπως το Μπαγκλαντές, τη Γουινέα και την Αιθιοπία. Το Ταμείο των Ηνωμένων Εθνών για τον Πληθυσμό (UNFPA) έχει δηλώσει ρητά ότι η πράξη αυτή, που είναι διαδεδομένη στις αναπτυσσόμενες χώρες όπου μαστίζουν η φτώχεια και η ανισότητα των φύλων, συνιστά κατάφωρη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μόνο με την προώθηση αξιών και μηχανισμών ευαισθητοποίησης για τα παιδιά θα μπορέσει να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο των παιδικών γάμων, αλλά και το πόσο σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η εκπαίδευση στη ζωή τους.

Πηγές: