Εισαγωγή

Πηγή: CBM-International

Η αναπηρία εκλαμβάνεται από πολλούς ως μια έννοια με πολλές διαφορετικές σημασίες για διαφορετικές κοινότητες. Με την ιατρική της έννοια, η αναπηρία είναι μια διαταραχή με αναπτυξιακή, πνευματική, ψυχική, σωματική, αισθητηριακή μορφή, ή και με κάποιο συνδυασμό των ανωτέρω, που επηρεάζει στην πράξη τις δραστηριότητες στη ζωή ενός ατόμου, και μπορεί να είναι παρούσα εκ γενετής ή να προκύψει κατά τη διάρκεια ζωής του. “Σύμφωνα με τις στατιστικές του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, υπάρχουν σήμερα πάνω απο 600 εκατομμύρια άτομα με αναπηρίες σε ολόκληρο τον κόσμο, εκ των οποίων 400 εκατομμύρια ζουν σε αναπτυσσόμενες χώρες, και 80 εκατομμύρια στην Αφρική. Μια πηγή του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας υποστηρίζει οτι περίπου το 40% του πληθυσμού της Αφρικής αποτελείται από άτομα με αναπηρίες, συμπεριλαμβανομένου ενός ποσοστού 10-15% των παιδιών σχολικής ηλικίας.” (African Studies Centre Leiden, 2008).

Η αναπηρία προκαλείται από πολλούς παράγοντες, οι πιο συνηθισμένοι εκ των οποίων σχετίζονται με τον υποσιτισμό και τις ασθένειες, οι οποίοι οφείλονται στις κακές συνθήκες διαβίωσής, τους περιβαλλοντικούς κινδύνους, λόγω κακής διαχείρισης του περιβάλλοντος στο πλαίσιο της οικονομικής αύξησης, τα τροχαία και βιομηχανικά ατυχήματα και τους πολέμους, οι οποίοι έχουν ταλαιπωρήσει την Αφρικανική ήπειρο πολλάκις.

Επιπλέον, μια μεγάλη πλειοψηφία των ατόμων με αναπηρία αποκλείεται από την εκπαίδευση και τα σχολεία, περιορίζοντας έτσι δραματικά τις ευκαιρίες για εργασία, αφού τα άτομα αυτά θεωρούνται κοινωνικό και οικονομικό βάρος στις οικογένειές τους. “Το γεγονός αυτό οδηγεί στη μείωση του ανθρώπινου κεφαλαίου, αφού και η ίδια η αναπηρία καθορίζει τη φύση και το σχετικό φόρτο εργασίας. Στις αγροτικές οικονομίες, όπως αυτή της Αφρικής, τα άτομα με ειδικές ανάγκες βρίσκονται σε ιδιαίτερα μειονεκτική θέση.”(Owens, 2013).

Πηγή: itv

Όσον αφορά την υγειονομική περίθαλψη, αυτή είναι τουλάχιστον ανεπαρκής, εξαιτίας των ανισοτήτων στην πρόσβαση στην περίθαλψη και των διακρίσεων σε βάρος τους που δημιουργούν επιπλέον εμπόδια στην πρόσβαση αυτή (UN, Toolkit on Disability for Africa, 2016).

Η Αλληλένδετη Σχέση Εκπαίδευσης-Εργασίας

Το πρόβλημα ξεκινά απο την παρεμπόδιση των εν λόγω παιδιών να πηγαίνουν σχολείο, τόσο λόγω κοινωνικού στιγματισμού και του αισθήματος της ντροπής, όσο και λόγω της  έλλειψης της οικονομικής δυνατότητας για την αποπληρωμή των διδάκτρων σε εξειδικευμένα σχολεία. Ωστόσο, ακόμη και αν ήταν επιτρεπτή από τους γονείς, η πρόσβαση των παιδιών αυτών στα σχολεία δεν θα ήταν εφικτή λόγω άλλων δυσκολιών – όπως οι μεγάλες αποστάσεις που θα πρέπει να διανύσουν τα παιδιά, η μη ύπαρξη προσαρμοσμένων εγκαταστάσεων, και ο αντίκτυπος των αρνητικών αντιλήψεων εκ μέρους του μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας, η οποία αντιμετωπίζει τους ανθρώπους αυτούς ως προβληματικούς (Pelz, 2016). Μια εξίσου σημαντική ανεπάρκεια είναι η ελλιπής κατάρτιση των εκπαιδευτικών και η έλλειψη κατανόησης των αναπηριών των μαθητών, γεγονότα που οδηγούν στη μη ορθή συμπεριφορά εκ μέρους των εκπαιδευτικών, καθώς και σε περιστατικά σωματικής βίας, αμέλειας και άρνησης εισόδου στο σχολείο. Δεν είναι λίγες, μάλιστα, οι φορές όπου οι γονείς καλούνται να πληρώσουν επιπλέον δίδακτρα σε περίπτωση που το παιδί τους που φοιτά στο εν λόγω σχολείο έχει κάποια μορφής αναπηρία (Nyombi, 2015). Λαμβανομένων υπόψιν των ανωτέρω, συμπεραίνουμε πως οι άνθρωποι αυτοί αποκτούν μια υποτυπώδη, βασική εκπαίδευση, θεωρώντας το πανεπιστήμιο ως πολυτέλεια, αντικρούοντας φαινόμενα ρατσισμού και διακρίσεων σε ένα χώρο ο οποίος, υποτίθεται, ότι πρέπει να τους προστατεύει από τους ίδιους ανθρώπους που είναι υπεύθυνοι για τη μόρφωσή τους. Έτσι λοιπόν, ως φυσικό επακόλουθο, είναι υπερβολικά δύσκολο να εργαστούν αξιοπρεπώς λόγω ανεπαρκούς κατάρτισης και κοινωνικών αντιλήψεων, αντιπροσωπεύοντας τη φτωχότερη από τους φτωχούς μερίδα του πληθυσμού.

Συνεπώς, δεδομένης της συχνά περιορισμένης πρόσβασής τους στην εκπαίδευση και των σωματικών εμποδίων που αντιμετωπίζουν, οι άνθρωποι με αναπηρίες συνήθως είναι άνεργοι. Πιο συγκεκριμένα, τα σωματικά αυτά εμπόδια σχετίζονται με την ανεπαρκή προσβασιμότητα στο χώρο εργασίας, τη δυσκολία μεταφοράς τους εκεί, τη διαδικασία συνέντευξης αλλά και τον πραγματικό εργασιακό χώρο, όπου τα εμπόδια ενδεχομένως σχετίζονται με την κατάστασή τους, την αδυναμία εμφάνισης σε κοινωνικές εκδηλώσεις με συναδέλφους, αλλά και την πρόσβαση στις πληροφορίες για την αγορά εργασίας (Tesemma, 2014). Σε περιπτώσεις όπου τα άτομα με αναπηρία καταφέρουν να εργαστούν, πληρώνονται με πολύ χαμηλούς μισθούς, ενώ δεν υφίσταται δυνατότητα ανέλιξης στα πλαίσια της εργασίας. Η ευελιξία του ωραρίου εργασίας αλλά και άλλων προτιμήσεων -όπως για παράδειγμα χρόνος προετοιμασίας, χρόνος άφιξης στο χώρο εργασίας και ενασχόλησης με ζητήματα υγείας- συχνά συνεισφέρουν σε ρυθμίσεις χαμηλής αμοιβής (Tessema, 2014). Σε κάποιες περιπτώσεις όπου η επίσημη απασχόληση φαίνεται σαν άπιαστο όνειρο για τα άτομα με αναπηρίες, αυτά καταφεύγουν στη λύση της αυτοαπασχόλησης, δημιουργώντας συνήθως μια επιχείρηση η οποία απαιτεί, μεταξύ άλλων, κεφάλαιο εκκίνησης, καθιστώντας έτσι τη μοναδική ίσως εναλλακτική λύση για αυτούς ένα εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα. Τέλος, δεν θα πρέπει να περνά απαρατήρητο το γεγονός πως το 80% των ατόμων με αναπηρία σε ολόκληρη την Αφρική είναι άνεργο – μια πραγματικότητα που μεταφράζεται σε μια ζωή φτώχειας, δυστυχίας και διακρίσεως (Tessema, 2014).

Εμπόδια Πρόσβασης στην Υγειονομική Περίθαλψη

Επειδή ακριβώς οι δυσκολίες που προκαλούνται από την αναπηρία εκδηλώνονται κυρίως στις κοινωνικές σχέσεις των ατόμων, ο στιγματισμός και η προκατάληψη δημιουργούν επιπλέον εμπόδια όσον αφορά την πρόσβασή τους στην περίθαλψη, τα οποία θα πρέπει να αντιμετωπιστούν από τα άτομα με αναπηρία. Πρόκειται για πέντε μεγάλες κατηγορίες εμποδίων, οι οποίες διακρίνονται ως εξής: το απαγορευτικό κόστος, η περιορισμένη δυνατότητα υπηρεσιών, τα σωματικά εμπόδια, οι ανικανοποιητικές δεξιότητες και γνώσεις των εργαζομένων στον τομέα της υγείας, και τα πληροφοριακά εμπόδια (World Health Organization, 2018). Tο απαγορευτικό κόστος σχετίζεται με το γεγονός ότι, λόγω του υψηλού κόστους των υπηρεσιών υγείας και μεταφοράς, τα άτομα με αναπηρία δεν λαμβάνουν την απαραίτητη υγεινομική περίθαλψη. Η περιορισμένη δυνατότητα υπηρεσιών έχει σχέση με τη μη ύπαρξη κατάλληλων υπηρεσιών για τα άτομα αυτά, και ιδιαίτερα για αυτά που είναι έξω από τα αστικά κέντρα, στις επαρχίες και την περιφέρεια γενικότερα. Τα σωματικά εμπόδια, που είναι και η πιο σημαντική κατηγορία ενδεχομένως, αφορά την ανομοιογενή πρόσβαση στα κτίρια, με μη προσβάσιμο ιατρικό εξοπλισμό, κακή σήμανση, στενές πόρτες, εσωτερικές σκάλες, απρόσιτες εγκαταστάσεις μπάνιου και θέσεων στάθμευσης να κάνουν την ήδη δύσκολη ζωή των αναπήρων, ακόμη δυσκολότερη. Οι ανικανοποιητικές δεξιότητες και γνώσεις των εργαζομένων στον τομέα της υγείας έχουν ως αποτέλεσμα την αδυναμία κάλυψης των αναγκών των ασθενών, τη δυσχερή αντιμετώπιση και τις διακρίσεις εις βάρος τους, καθώς ακόμη και τη στέρηση φροντίδας (World Health Organization, 2018). Ενώ τα πληροφοριακά εμπόδια παρακωλύουν την πρόσβαση στην ενημέρωση για την προαγωγή της υγείας, την πρόληψη και την προστασία (UN, Toolkit on Disability For Africa, 2016).  Όλα αυτά τα εμπόδια επηρεάζουν, δυστυχώς, τη ζωή κάθε ατόμου με αναπηρία σε τέτοιο βαθμό ώστε να λειτουργούν ως μια ακόμη αιτία απομάκρυνσής τους από οποιαδήποτε προσπάθεια θεραπείας, συντηρώντας τις κοινωνικές αντιλήψεις που τους θεωρούν βάρος στην κοινωνία, και οδηγώντας τα άτομα αυτά σε περαιτέρω κοινωνική απομόνωση.

Συμπερασματικά

Είναι σαφές πως τα άτομα με ειδικές ανάγκες στην Αφρική εξακολουθούν να αποτελούν το φτωχότερο μέρος του πληθυσμού, αλλά και το μέρος αυτό των οποίων οι ανάγκες εξυπηρετούνται κατά το ελάχιστο δυνατό. Αναλογικά, όσο μεγαλύτερο είναι το επίπεδο φτώχειας σε μια συγκεκριμένη κοινότητα, τόσο χειρότερες είναι οι συνθήκες ζωής για τα άτομα αυτά. Εξάλλου δεν είναι άγνωστα τα παραδείγματα ανάρμοστης συμπεριφοράς ενάντια στους ανθρώπους αυτούς στις φτωχότερες κοινότητες της Αφρικής, με πιο συχνά αυτά της βιαιοπραγίας, του εγκλεισμού, του περιορισμού τους στο χώρο με τη χρήση αλυσίδων, καθώς και πολλά άλλα.

Μια έκφανση της μη εξυπηρέτησης των αναγκών τους, αλλά και των δικαιωμάτων τους, είναι ο αποκλεισμός τους από την εκπαίδευση και οι διάφορες επιπλοκές που εμφανίζονται στην απόλαυση της υγειονομικής περίθαλψης, με αλυσιδωτές συνέπειες για τους ίδιους. Πιο συγκεκριμένα, αυτός ο αποκλεισμός από την εκπαίδευση έχει ως αποτέλεσμα την ανεργία που πλήττει το μεγαλύτερο μέρος των ατόμων με αναπηρία, λειτουργώντας ως αδιέξοδο στην οικονομική τους συνεισφορά στην οικογένεια. Από την άλλη πλευρά, όλα αυτά τα φράγματα στην πρόσβαση στην περίθαλψη και την ενημέρωσή τους διαιωνίζουν μια κοινωνική κατάσταση περιθωριοποίησης, μέσω της μη δυνατότητας ένταξης και της επακόλουθης απομόνωσης των ατόμων αυτών, με αποκορύφωμα πολλές φορές την πλήρη εγκατάλειψή τους από το οικογενειακό και ευρύτερο περιβάλλον, αφήνοντάς τους τελείως μόνους, με κανέναν άλλον στο πλευρό τους.

Πηγές: 

1. African Studies Centre Leiden. (2008). Disability in Africa. http://www.ascleiden.nl/content/webdossiers/disability-africa
2. Owens, T. (2013). Disabled People in Africa Have Been Marginalised For Too Long. https://theconversation.com/disabled-people-in-africa-have-been-marginalised-for-too-long-18207
3. United Nations. (2016). United Nation Toolkit on Disability for Africa.  http://www.un.org/esa/socdev/documents/disability/Toolkit/Inclusive-Health.pdf
4. Pelz, D. (2016). For Africa’s Disabled, A Life of Poverty and Struggle. http://www.dw.com/en/for-africas-disabled-a-life-of-poverty-and-struggle/a-36606627
5. Nyombi, H. (2015). Open The Doors of Education for Africa’s Disabled Students. https://www.devex.com/news/open-the-doors-of-education-for-africa-s-disabled-students-86111
6. Anderson, M. (2016). Many Disabled Children in Poorer Countries Left Out Of Primary Education. https://www.theguardian.com/global-development/2015/aug/18/disabled-children-poorer-countries-out-of-primary-education-south-africa-human-rights-watch-report
7. Tessema, S.T. (2014). The African Disability Rights Yearbook. http://www.saflii.org/za/journals/ADRY/2014/6.html
8. World Health Organization (2018) Disability And Health. http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs352/en/
9. Kwenda, S. (2010). Africa’s Disabled Will Not Be Forgotten. http://www.un.org/africarenewal/magazine/april-2010/africa%E2%80%99s-disabled-will-not-be-forgotten
10. Morgan, S. (2015). The Country Where Disabled People Are Beaten and Chained. http://www.bbc.com/news/blogs-ouch-33523742