H βία είναι γένους θηλυκού – Διεθνή πρότυπα γυναικείων φυλακών και η κατάσταση στην Ελλάδα

‘’Σε μια μελλοντική, δικαιότερη κοινωνία, ίσως να μην υπάρχουν φυλακές, ίσως ως μέθοδο σωφρονισμού να έχουν καταργηθεί πολύ νωρίτερα’’, υποστηρίζει η Αμερικανίδα ακτιβίστρια και διανοούμενη Angela Davis.

Όταν οι βαριές σιδερένιες πόρτες της φυλακής κλείσουν, εμφανίζεται αυτομάτως το αίσθημα της απομόνωσης. Οι συνθήκες διαβίωσης στα καταστήματα κράτησης, η καθημερινή επιβίωση των κρατουμένων, οι θεσμοί έκτισης των ποινών στους χώρους των φυλακών παρουσιάζονται ως υψίστης σημασίας στην εγκληματολογική επιστήμη. Κανένας άνθρωπος με εξασφαλισμένη την ελευθερία του δεν μπορεί να αντιληφθεί τις δυσχερείς καταστάσεις που αντιμετωπίζουν στις περισσότερες, αν όχι σε όλες τις φυλακές οι κρατούμενοι ανά τον κόσμο. Οι ομαλές συνθήκες διαβίωσης και ο αποτελεσματικός σωφρονισμός απομακρύνονται από την πραγματικότητα, καθώς ολοένα και περισσότερες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων λαμβάνουν χώρα και αυξάνουν διαρκώς τα επίπεδα παραβιάσεων.

Ανεξέλεγκτα κρούσματα βίας στα σωφρονιστικά ιδρύματα συχνά παραβιάζουν το δικαίωμα στην ζωή των κρατουμένων. Ο οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, και υπενθυμίζει στα κράτη την τήρηση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις φυλακές. Σε κάποιες χώρες η πρόσβαση στα όπλα και στις ναρκωτικές ουσίες είναι πιο εύκολη ακόμα και από την εύρεση φαγητού, η απουσία διαχωρισμού των κρατουμένων ανάλογα με το αδίκημα, και η σφοδρή ανταγωνιστικότητα για τις πρώτες βασικές ανάγκες ενθαρρύνει τους τρόφιμους να αναπτύξουν βίαιες τάσεις. Οι γυναίκες τρόφιμοι φαίνεται να αντιμετωπίζουν αντίξοες συνθήκες στους χώρους κράτησης, και περισσότερες παραβιάσεις των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους σε σχέση με τους άντρες. Ενώ η κατάσταση στις περισσότερες φυλακές είναι τραγική, υπάρχει ένας μικρός αριθμός γυναικών που χαίρει ορισμένων δικαιωμάτων και υπηρεσιών στην Ελλάδα . (United Nations Office on Drugs and Crime, 2014)

Κρατικά επικυρωμένες πρακτικές τιμωρίας και σωφρονισμού δίνουν βάση σε πατριαρχικές δομές και ιδεολογίες που έχουν οδηγήσει στην δημιουργία ιστορικών υποθέσεων της γυναικείας εγκληματικότητας, συνδεδεμένες με τις ιδέες σχετικά με την παραβίαση κοινωνικών νορμών. Λαμβάνοντας υπόψιν το γεγονός ότι σχεδόν το 50% των γυναικών παγκοσμίως έχουν παρενοχληθεί από τον σύζυγο ή σύντροφό τους, συνδυάζοντάς το με την δραματική αύξηση των καταδικασθέντων γυναικών στην φυλακή, μπορεί να υποστηριχθεί πως είναι υποκείμενες σε ένα μεγαλύτερο μέγεθος ποινής συγκριτικά με τους άντρες (United Nations Special Rapporteur, 2017). Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, ενώ οι γυναίκες αποτελούν το 13% των τροφίμων στις φυλακές, το 67% αυτών παρουσιάζονται θύματα του προσωπικού μέσα στους χώρους των φυλακών. Τα 2/3 των γυναικών είναι στην φυλακή εξαιτίας του χρώματός τους, και η πλειοψηφία αυτών με χαμηλό εισόδημα. Το 80% αυτών των γυναικών είναι μητέρες, οι οποίες αποτελούν μονογονεϊκή οικογένεια μαζί με το παιδί τους. Το 28% φυλακίστηκε για επιθετικές ενέργειες, ενώ το 32% παρουσιάζει σοβαρές διανοητικές διαταραχές, και το 82% κάνει χρήση ναρκωτικών ουσιών ή αλκοόλ.

Η ανισορροπία ισχύος μεταξύ των κρατουμένων και των φυλάκων είναι αποτέλεσμα της πλήρους ανεξαρτησίας των πρώτων στα σωφρονιστικά οφέλη, και  της δυνατότητας να παρακρατούν τα προνόμια που διαθέτουν. Δεδομένου ότι φυλακισμένες γυναίκες είναι εκτεθειμένες στο «φως της δημοσιότητας», λίγες έως καθόλου πρωτοβουλίες έχουν παρθεί όσον αφορά στην τιμωρία της ποινής που συνοδεύεται με τον βιασμό, την σεξουαλική επίθεση, τις άσεμνες χειρονομίες κατά την διάρκεια των σωματικών ελέγχων, και το δέσιμο με χειροπέδες στην διάρκεια τοκετών. Παραδείγματος χάρη, στις φυλακές New Hall του Ηνωμένου Βασιλείου οι γυναίκες αναγκάζονται να ξεγυμνώνονται όταν πρόκειται να μετακινηθούν σε άλλο κελί, ενώ κατά την διάρκεια σωματικού ελέγχου οι φύλακες σκίζουν τα ρούχα τους με δύναμη (Dawn Foster, 2014).

Οι γυναίκες τρόφιμοι αναγκάζονται να καταφύγουν στις σεξουαλικές υπηρεσίες για «χάρες» όπως επιπλέον τροφή, προϊόντα υγιεινής, ή προς αποφυγή τιμωριών. Εκτός αυτού, δεν διατίθεται ιατρική ή ψυχολογική βοήθεια στα περισσότερα ιδρύματα – γεγονός που καθιστά τις γυναίκες ακόμα πιο ευάλωτες και υποκείμενες στις συγκεκριμένες πράξεις. Παρόλο που τα εγκλήματα στη φυλακή -όπως οι βιασμοί- είναι κυρίαρχα, λίγοι άνδρες δράστες αντίστοιχων πράξεων έχουν λογοδοτήσει για τις ενέργειές τους. Παραδείγματος χάριν, το 92% των γυναικών τροφίμων στις φυλακές της Καλιφόρνιας έχουν βιαστεί (Αmnesty, USA, 2018). Δυστυχώς, υπάρχει ιστορική συνέχεια μεταξύ οικιακής και κρατικής επιβαλλόμενης ποινής των γυναικών, και φυσικής κακομεταχείρισης ενσωματωμένης στην ζωή τους. Εκτός από αυτό, οι γυναίκες στη φυλακή είναι 9 φορές πιο πιθανό να γίνουν φορείς του HIV (New York Times, 2017) σε σχέση με τους άντρες, ενώ στον γενικό πληθυσμό το ποσοστό μόλυνσης ανέρχεται στο 0,14%. Όσον αφορά στις γυναίκες οι οποίες γεννούν στη φυλακή, είναι δύσκολη η απόφαση για το αν θα κρατήσουν το βρέφος ή όχι μαζί τους: οι περισσότερες γυναίκες επιλέγουν το παιδί τους να φροντιστεί από ξένη οικογένεια ή από κοινωνικές υπηρεσίες. Η εγκυμοσύνη στις φυλακές είναι συχνά επικίνδυνη για ποικίλους λόγους: κάποιες τρόφιμοι είναι χρήστες ουσιών όταν μπαίνουν στις φυλακές, άλλες αντιμετωπίζουν την βία από άλλους τρόφιμους ή φύλακες, και άλλες δεν έχουν ιατρική υποστήριξη από γυναικολόγους.

Πίσω από τις πόρτες των γυναικείων φυλακών στην Ελλάδα

Όπως και στις υπόλοιπες χώρες του κόσμου, έτσι και η Ελλάδα βρίσκεται ανάμεσα στις χώρες στις οποίες έχουν εντοπιστεί σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις φυλακές. Μπαίνοντας στις φυλακές του Κορυδαλλού, οι κλοπές και οι εξαπατήσεις δεν λείπουν από την καθημερινότητα των τροφίμων. Μέλη του προσωπικού  υπόσχονται προνόμια επικαλούμενες προσωπικές γνωριμίες , άλλοι υπόσχονται ελευθερία, και άλλοι βοήθεια δραπέτευσης. Ο ρόλος του προσωπικού δημιουργεί σύγχυση καθώς, σύμφωνα με τους ερευνητές του Πανεπιστημίου Αθηνών, καταγγέλλονται ακραίες περιπτώσεις ξυλοδαρμών, όπου σωφρονιστικοί υπάλληλοι της απέναντι ανδρικής φυλακής, “λόγω φύλου”, παρέχουν βοήθεια και επιβάλουν καλύτερα το “σωφρονιστικό” μέτρο του ξυλοδαρμού, όπως επίσης και κάποια περιστατικά απομόνωσης στο πειθαρχείο(Το Βήμα,2000).

Μέσα στο γκρίζο χρώμα των τειχών των φυλακών υπάρχει ένα παράθυρο αισιοδοξίας.

Στις γυναικείες φυλακές της Θήβας στεγάζεται εδώ και μερικούς μήνες το κατάστημα της αγροτικής φυλακής, το μοναδικό στην Ελλάδα, με 12 κρατούμενες – αριθμός που στο επόμενο διάστημα θα αυξηθεί σε 30. Η αγροτική φυλακή δίνει την δυνατότητα στις κρατούμενες να βρίσκονται διαρκώς στη φύση, πράγμα αδιανόητο για τις υπόλοιπες φυλακές, και έχει ευεργετικό μπόνους που αντιστοιχεί σε τρεις μέρες ποινής – μία μέρα αγροτικής φυλακής ισούται με μείωση τριών ημερών ποινής. Επιπλέον, με την βοήθεια χορηγών, οι γυναίκες κρατούμενες έχουν την ευκαιρία εργασίας με δυνατότητα εξαγοράς μέρους της ποινής, αλλά και μία διέξοδο για δημιουργική απασχόληση. Δραστηριότητες όπως εργαστήριο ραπτικής, ζωγραφικής, θεατρικής ομάδας, παραστάσεις από την Λυρική σκηνή, εργαστήριο υπολογιστών, μουσική, χορός, χειροτεχνία, σχολεία, σεμινάρια και βιβλιοθήκες δίνουν άλλη πνοή στα σίδερα των φυλακών. Το ζήτημα των μητέρων έχει διευθετηθεί, καθώς τους δίνεται η ευκαιρία να μεγαλώσουν το παιδί τους έως τα τρία έτη, ενώ έχει ήδη προγραμματιστεί η δημιουργία παιδότοπου, ώστε να απασχολούνται και τα ίδια δημιουργικά. (CNN  Greece, 2017)

Συμπεράσματα

Η φυλακή είναι χώρος σωφρονισμού, αλλά και χώρος καταπιεσμένων συναισθημάτων. Ίσως εάν γίνει γνωστό το τί νιώθουν αυτές οι γυναίκες, θα γίνει και κατανοητό το τί είναι φυλακή. Είτε κλειστή, είτε αγροτική, κανένας άνθρωπος δεν είναι δυνατό να συμφιλιωθεί με την στέρηση της ελευθερίας του. Είναι φυσιολογικό και επόμενο να δημιουργούνται συνθήκες πόνου, τιμωρίας, απομόνωσης και δυστυχίας, και συνιστά αφετηρία επώδυνων καταστάσεων για τις φυλακισμένες. Ο μηχανισμός απονομής ποινικής δικαιοσύνης θα πρέπει να αντιμετωπίσει τα ζητήματα αυστηρών ποινών, σε συνεργασία με το νομοθετικό πλαίσιο της άμετρης εγκληματοποίησης πολλών μορφών συμπεριφοράς, οι οποίες θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν με ηπιότερα μέσα.

Πηγές:

1. UNODC. (2014). Handbook on women and imprisonment https://www.unodc.org/documents/justice-and-prison-reform/women_and_imprisonment_-_2nd_edition.pdf
2. United Nations Special Rapporteur. (2017). Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences  http://www.ohchr.org/EN/Issues/Women/SRWomen/Pages/SRWomenIndex.aspxw
3. Dawn Foster. (2014). Women in prison: the cycle of violence https://www.opendemocracy.net/5050/dawn-foster/women-in-prison-cycle-of-violence
4. Αmnesty USA. (2018). Violence Against Women https://www.amnestyusa.org/themes/womens-rights/violence-against-women/
5. New York Times. (2017). More than half of female prisoners are victims of domestic violence, new research shows http://www.independent.co.uk/news/uk/home-news/female-prisoners-women-prison-domestic-violence-victims-more-than-half-prison-reform-trust-report-a8089841.html
6. Το Βήμα. (2000). Πίσω από τις πόρτες των γυναικείων φυλακών http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=118282
7. CNN Greece. (2017). Γιορτές με τις κρατούμενες των γυναικείων φυλακών Θήβας http://www.cnn.gr/focus/story/111306/giortes-me-tis-kratoymenes-ton-gynaikeion-fylakon-thivas