Εισαγωγή

Για τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (ΗΠΑ) το πρόβλημα της Συμφωνίας για τα πυρηνικά του Ιράν δεν ήταν, πρωτίστως, τα πυρηνικά όπλα. Σύμφωνα με αυτές, η Συμφωνία νομιμοποίησε την ιρανική κυβέρνηση, ανοίγοντας το θεοκρατικό καθεστώς ξανά στην παγκόσμια οικονομία με τις εξαγωγές πετρελαίου που χρηματοδοτούσαν την ανάμειξή της στη Συρία και το Ιράκ, το πυραυλικό τους πρόγραμμα και την υποστήριξη τρομοκρατικών ομάδων.

Μετά την αποχώρηση του Αμερικάνου προέδρου από την πυρηνική συμφωνία του 2015, συζητήθηκαν πολλά για το μέλλον της οικονομίας του Ιράν. Μερικοί έχουν διατυπώσει την πεποίθηση ότι η αρνητική επίδραση της απόφασης του Donald Trump στις αγορές πετρελαίου, συνδυαστικά με την επιβολή νέων κυρώσεων, μπορεί να θέσει υπό αμφισβήτηση την επιβίωση της οικονομίας του Ιράν. Παρ’ όλα αυτά, ισχυρό φαίνεται να είναι και το πλήγμα για την Ευρώπη όσον αφορά στην οικονομική πτυχή του θέματος, μιας και η παρουσία της στο κράτος της Μέσης Ανατολής τίθεται υπό αμφισβήτηση. Ο πρόεδρος Trump είναι διατεθειμένος να επιβάλει κυρώσεις και στις ευρωπαϊκές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο Ιράν μετά την απόσυρσή του από τη διεθνή πυρηνική συμφωνία, πλήττοντας έτσι τα ευρωπαϊκά συμφέροντα. Σε συνδυασμό μάλιστα με την επιβολή δασμών σε εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) φαίνεται η ξεκάθαρη γραμμή πολιτικής των ΗΠΑ που στοχεύει στην ενίσχυση των αμερικανικών επιχειρήσεων.

Η ευρωπαϊκή παρουσία στο Ιράν έως τώρα

Οι ευρωπαϊκές εταιρείες κινήθηκαν γρήγορα για να επενδύσουν στο Ιράν, αφού συμφώνησαν το 2015 να καταργήσουν το πρόγραμμα πυρηνικών όπλων με αντάλλαγμα την παύση των οικονομικών κυρώσεων.

Οι αυτοκινητοβιομηχανίες όπως η Daimler και η PSA Peugeot Citroën συνεργάστηκαν με Ιρανούς εταίρους για την πώληση οχημάτων. Επιπλέον, η Volkswagen άρχισε να εξάγει αυτοκίνητα στο Ιράν το 2017. Η Siemens της Γερμανίας συμφώνησε να παραδώσει μηχανές τραίνων. Η γαλλική Total ξεκίνησε ένα έργο για να διερευνήσει κοιτάσματα φυσικού αέριου.

Με πληθυσμό περίπου 82 εκατομμυρίων κατοίκων και σημαντικά αποθέματα πετρελαίου, το Ιράν αντιπροσώπευε μία άκρως ελκυστική αγορά με δυνατότητες ταχείας ανάπτυξης – μια σπάνια ευκαιρία για τις δυτικές εταιρείες με παγκόσμιες φιλοδοξίες. Ενώ, λοιπόν, εταιρίες όπως η General Electric και η Boeing ταξινομούσαν τις παραγγελίες τους, πολλές αμερικανικές εταιρείες, συμπεριλαμβανομένων των πετρελαϊκών κολοσσών όπως Chevron και Exxon Mobil, έπρεπε να παρακολουθήσουν από απόσταση, καθώς ακόμη και με την ισχύουσα συμφωνία, εξακολουθούσαν να εμποδίζονται αποτελεσματικά από τις κυρώσεις που επέβαλαν οι Ηνωμένες Πολιτείες από το να εργάζονται στο Ιράν. Οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις δεν είχαν τους ίδιους περιορισμούς.

Για την Ευρώπη, το Ιράν ήταν ένα ιδιαίτερα ελπιδοφόρο παράδειγμα του είδους της ταχέως αναπτυσσόμενης χώρας, και βοήθησε στην απομάκρυνση της περιοχής από μία σοβαρή κρίση χρέους τα τελευταία χρόνια. Οι γερμανικές εταιρείες, για παράδειγμα, έχουν αναπτυχθεί με την πώληση εργοστασιακών μηχανημάτων, υποδομών ηλεκτρικού δικτύου και εξοπλισμού κατασκευών, ώστε οι αναπτυσσόμενες χώρες να χτίζουν σύγχρονες οικονομίες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εξήγαγε περίπου 11 δισεκατομμύρια ευρώ (13 δισεκατομμύρια δολάρια) σε αγαθά προς το Ιράν το 2017, αύξηση 66% από το 2015. Αυτό είναι περίπου 100 φορές μεγαλύτερο από τις εξαγωγές των ΗΠΑ προς το Ιράν το ίδιο έτος.

Ο κίνδυνος για τις ευρωπαϊκές επενδύσεις

Το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών σχεδιάζει, επίσης, να επιβάλει -σε δεύτερο επίπεδο- κυρώσεις που θα μπορούσαν να πλήξουν πληθώρα ευρωπαϊκών εταιρειών, έτσι ώστε να ελέγξουν το οικονομικό πεδίο τόσο στο Ιράν, αλλά σαφώς και να περιορίσουν την πρόσβαση στο εσωτερικό τους για ευρωπαϊκές εταιρίες. Έτσι, ευρωπαίοι επενδυτές που θα αγνοήσουν τις κυρώσεις στο Ιράν θα μπορούσαν να αποκοπούν από το αμερικανικό χρηματοπιστωτικό σύστημα και να υποστούν μια σειρά από άλλες κυρώσεις, εάν συνεχίσουν να επιχειρούν και στις δύο χώρες παράλληλα.

Οι εμπειρογνώμονες ανέφεραν ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει μία ασυνήθιστη επιλογή να προσπαθήσει να προστατεύσει το εμπόριο με το Ιράν, αλλά είναι ένα πολιτικά γεμάτο μονοπάτι που θα έθετε πολλές επιχειρήσεις σε νομικό κενό. Συγκεκριμένα, η ΕΕ θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει έναν «κανονισμό αποκλεισμού» για να αντισταθμίσει τις κυρώσεις των ΗΠΑ και να επιτρέψει τη συνέχιση του εμπορίου. Ο Κανονισμός τέθηκε για πρώτη φορά το 1996 για να προστατεύσει το εμπόριο με την Κούβα (Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2271/96 του Συμβουλίου της 22ας Νοεμβρίου 1996 για την προστασία από τις συνέπειες της εξωεδαφικής εφαρμογής ορισμένων νόμων που θεσπίστηκαν από μια τρίτη χώρα, και των μέτρων που βασίζονται σ’ αυτούς ή απορρέουν από αυτούς). Παρ’όλ’ αυτά “δεν είναι όλοι στην Ευρώπη, ιδιαίτερα μεταξύ των ευρωπαϊκών εταιρειών, πεπεισμένοι ότι [αυτός ο κανόνας] θα επιτρέψει τη συνέχιση των επιχειρήσεων με το Ιράν“, δήλωσε ο Thomas Gratowski, ειδικός του Ιράν στη συμβουλευτική εταιρεία Global Counsel. “Η πρακτική αξία του είναι πιθανώς πολύ χαμηλότερη από τη συμβολική αξία του.”

Επίλογος

Οι ειδικοί λένε ότι η μόνη πραγματικά ασφαλής επιλογή για τις ευρωπαϊκές εταιρείες είναι να σταματήσουν τις επιχειρήσεις στο Ιράν. Το πιο ρεαλιστικό σενάριο, ωστόσο, είναι ότι ορισμένες επιχειρήσεις της ΕΕ θα κάνουν επιχειρήσεις στο Ιράν και με το Ιράν, άλλοι δεν θα το κάνουν. Όσοι αισθάνονται ότι είναι ευάλωτοι στους αμερικανικούς νομικούς περιορισμούς όσον αφορά την αντιμετώπιση του Ιράν επειδή έχουν επιχειρηματικά συμφέροντα ή στελέχη των ΗΠΑ που πρέπει να επισκεφθούν τις Ηνωμένες Πολιτείες, θα σταματήσουν – εκτός αν η ΕΕ μπορεί να βρει έναν τρόπο προστασίας από τα αμερικανικά μέτρα, ή πιέζοντας την αμερικανική κυβέρνηση για την έκδοση απαλλαγών.

Πηγές:

1. European Commission. (2018). Iran. http://ec.europa.eu/trade/policy/countries-and-regions/countries/iran/.
2. Ewing, J., Reed, S. (2018). European Companies Rushed to Invest in Iran. What Now?. https://www.nytimes.com/2018/05/09/business/iran-nuclear-trump-business-europe.html.
3. Petroff, A. (2018). Can Europe keep doing business with Iran?. http://money.cnn.com/2018/05/09/investing/iran-sanctions-europe-business/index.html.
4. Sanger, D. E., Kirkpatrick, D. D. (2018). Behind Trump’s Termination of Iran Deal Is a Risky Bet. https://www.nytimes.com/2018/05/08/us/politics/trump-iran-nuclear-deal-news-analysis-.html.
5. Heirannia, J. (2018). U.S. withdrawal of JCPOA likely to result in loss of economic benefits to Iran: Jenkins. http://www.tehrantimes.com/news/424015/U-S-withdrawal-of-JCPOA-likely-to-result-in-loss-of-economic