Η κινητήριος δύναμη της ενέργειας

Το πετρέλαιο πιθανότατα θα παραμείνει για αρκετά χρόνια στην κορυφή των ενεργειακών προτιμήσεων, παρά τις περί εξ αντιθέτου διακηρύξεις για ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών ενέργειας. Μερικές μόνο διακυμάνσεις αρκούν, προκειμένου να προκληθούν πιστωτικές κρίσεις και δυσφορία στις αγορές. Οι περισσότερες χώρες επηρεάζονται σημαντικά από τις διακυμάνσεις της πετρελαϊκής αγοράς, ανεξάρτητα από το ρόλο που κατέχουν (παραγωγοί ή εισαγωγείς). Η τιμή, λοιπόν, του πετρελαίου αποτελεί έναν από τους βασικούς παράγοντες της οικονομίας, καθώς επηρεάζει από χρηματοπιστωτικούς οίκους και καταναλωτές, μέχρι και κυβερνήσεις. Η παγκόσμια οικονομική κλίμακα επηρεάζεται άμεσα από τις αυξομειώσεις στην τιμή του αργού πετρελαίου, καθώς οι διακυμάνσεις αυτές επηρεάζουν την ποσότητα πετρελαίου που διακινείται παγκοσμίως. Υψηλότερη τιμή αργού πετρελαίου μεταφράζεται σε υψηλότερα κόστη στον τομέα της ενέργειας, κάτι που αυτομάτως οδηγεί σε πληθωριστική συμπίεση και ασύμμετρα αποτελέσματα σε καταναλωτές, παραγωγούς και διεθνείς οικονομικές ανακατατάξεις.

Την Τετάρτη 14 Ιουνίου 2017, η τιμή του αργού πετρελαίου μειώθηκε κατά 8 cents, σε 44,38$ το βαρέλι. Το Μάιο του ίδιου έτους, οι εξαγωγές μη πετρελαϊκών προϊόντων της Σιγκαπούρης κατέγραψαν ετήσια μείωση 1,2% για δεύτερο συνεχόμενο μήνα, σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσιοποιήθηκαν στις 15 Ιουνίου. Τον Απρίλιο οι εξαγωγές είχαν καταγράψει ετήσια μείωση 0,8%, μετά από συνεχή θετική πορεία πέντε μηνών. Από την άλλη πλευρά, σε μηνιαία βάση, οι εξαγωγές αυξήθηκαν κατά 8,1% το Μάιο, μετά από μείωσή τους κατά 9% τον Απρίλιο, μέσω της αύξησης των εξαγωγών ηλεκτρονικών και μη ειδών.

Η Μέκκα του πετρελαίου δεν είναι άλλη από τη Μέση Ανατολή, και ειδικότερα τη Σαουδική Αραβία, επικεφαλής του διακρατικού O.P.E.C. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία της Ι.Ε.Α., η ετήσια ποσότητα διεθνούς κατανάλωσης πετρελαίου είναι ίση με 30 δισ. βαρέλια, με περίπου το 30% της οποίας να προέρχεται από τις ΗΠΑ. Υπολογίζεται ότι η συνολική ζήτηση πετρελαίου το 2030 θα φτάσει τα 118 εκατ. βαρέλια ημερησίως, συγκριτικά με τα 80 που καταναλώνονταν το 2003. Με την ολοένα αυξανόμενη μηχανοποιημένη παραγωγή και την αύξηση του πληθυσμού, το αντίπαλο δέος της Μέσης Ανατολής, η Αμερική, κατέστη σύντομα από τους μεγαλύτερους χρήστες και παραγωγούς διεθνώς. Ήδη, από το 1970, παρήγαγε 9.6 εκατ. βαρέλια/ημέρα (ποσό που αντιστοιχεί στο 21% της συνολικής παραγωγής), και κατανάλωνε το 31%. Οι χώρες της Μέσης Ανατολής, από την άλλη, από το 1930, με την ίδρυση του OPEC (Organization of the Petroleum Exporting Countries), κατόρθωσαν πολύ σύντομα να αναρριχηθούν στην 1η θέση της παγκόσμιας παραγωγής. Το 1970 οι χώρες-μέλη του OPEC παρήγαγαν 23,3 εκατ. βαρέλια/ημέρα, ποσότητα που αναλογεί στο 51% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου συνολικά.

Κανάλι αλληλεπιδράσεων

Η συμπίεση και η διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση οδήγησαν στην περιβόητη κρίση του 1973. Η κατάσταση ήταν έκρυθμη, με τα αποθέματα των ΗΠΑ να είναι εξαιρετικά μειωμένα, ώστε να είναι σε θέση να συντηρήσουν ένα μόνο τμήμα του πληθυσμού τους. Παράλληλα, ο OPEC, με απόφαση των μελών του, έθεσε εμπάργκο στο εμπόριο πετρελαίου με τις ΗΠΑ, το οποίο, παρότι διήρκησε μόλις λίγους μήνες, ήταν αρκετό για να τετραπλασιαστούν οι τιμές του πετρελαίου, οδηγώντας τη χώρα σε οικονομική τελμάτωση και σε αύξηση του πληθωρισμού. Η κρίση αυτή φανέρωσε τις ευαίσθητες ισορροπίες που διέπουν τις διακρατικές σχέσεις σχετικά με το εμπόριο πετρελαίου. Σύντομα, προχώρησε σε μια μακρά πολιτική κρίση που επηρέασε και τις τιμές του πετρελαίου, ενώ η Ιρανική επανάσταση του 1979, όπως και οι πόλεμοι στο Ιράκ το 1991 και 2003, συμπλήρωσαν τη θολή ατμόσφαιρα γύρω από τον “μαύρο χρυσό”.

Είναι εξαιρετικά πιθανό ο κόσμος να σταματήσει να κινείται χωρίς τη ρευστή δύναμη που ονομάζεται πετρέλαιο. Η πετρελαϊκή μετάγγιση σε τομείς της αγοράς μπορεί να είναι άμεση ή έμμεση. Για παράδειγμα, 30% των αγροτικών δαπανών σχετίζεται με ενεργειακά κόστη, κάτι που αντανακλάται ευθέως και στις τιμές των τροφίμων, όπως επίσης στους τομείς του εμπορίου και μεταφορών. Τα εργοστάσια μπορούν να πληγούν ανεπανόρθωτα, με διακοπή της λειτουργίας τους, τα αυτοκίνητα να βρίσκονται μόνιμα σταθμευμένα, τα αεροπλάνα να μην έχουν τη δυνατότητα να απογειώνονται, ενώ μια σειρά από αντικείμενα -που έχουν σαν βασικό συστατικό τους το πετρέλαιο- δεν θα είναι δυνατό να παραχθούν. Η εμφανέστερη, όμως, επίδραση αποτυπώνεται στο ΑΕΠ κάθε χώρας. Μόνο το 2014, το πετρέλαιο κόστισε περίπου 4% του ΑΕΠ, ενώ η ΙΕΑ (International Energy Agency) σε έρευνά της κατέληξε πως μία αύξηση της τάξεως του 10% στην τιμή των πετρελαιοειδών σχετίζεται άμεσα με μείωση της τάξης του 1.4% στην κλίμακα ΑΕΠ.

Το ”μερικό” εμπάργκο της Σαουδικής Αραβίας

Η Σαουδική Αραβία σχεδιάζει να μειώσει τις εξαγωγές στην Ασία τον επόμενο μήνα, ενώ έχει ήδη μειώσει την πετρελαϊκή “αιμοδότηση” στις Η.Π.Α. Παράλληλα, οι εξαγωγές στην Ασία έχουν μειωθεί κατά 7 εκατ. βαρέλια για τους μήνες Ιούνιο και Ιούλιο, ενώ, συγκεκριμένα, η Saoudi Αramco έχει μειώσει τις εξαγωγές της σε Κίνα, Νότιο Κορέα και Ανατολική Ασία κατά 1 εκατ. βαρέλια σε κάθε μία. Σε αυτό το σχήμα θα πρέπει να προστεθεί και η Ινδία, καθώς ούτε εκείνη έχει ξεφύγει από το πετρελαϊκό εμπάργκο, περιορίζοντάς την κατά 3 εκατ. βαρέλια. Από τις μειώσεις εξαγωγών εξαιρούνται η Ευρώπη, η Ιαπωνία και την Ταϊβάν, προς τις οποίες θα διατηρηθούν τα ίδια επίπεδα συναλλαγών. Και ενώ οι παραγωγοί της Σαουδικής Αραβίας έχουν συμμορφωθεί στις υποδείξεις του OPEC για συνεχείς σταδιακές μειώσεις, από τον Ιανουάριο και έπειτα, ιδιαίτερα προς τις ΗΠΑ, στην Ασία τα γεωπολιτικά παιχνίδια πετρελαϊκής στρατηγικής συνεχίζονται ακάθεκτα, χωρίς να αφήνουν περιθώριο για δραστικές αλλαγές στο χώρο της ενέργειας.

Ποιοι παράγοντες ωθούν σε πτώση της τιμής

Το μεγαλύτερο ερώτημα είναι ποιος κερδίζει και ποιος χάνει από τις μεγάλες αυξομειώσεις – ζήτημα που έχει συχνά τεθεί στο μικροσκόπιο αναλυτών. Βέβαια, όπως επισημαίνεται, πρόκειται ουσιαστικά για παιχνίδι αντοχής. Πρέπει να ληφθούν υπόψη αρκετοί παράγοντες, όπως το θέμα επιβράδυνσης της κινεζικής οικονομίας, καθώς και οι φόβοι για μείωση της ζήτησης σε Ευρώπη και Β. Αμερική -λόγω ήπιων χειμώνων-, οι οποίες μείωσαν αισθητά την εποχιακή τους κατανάλωση. Στην αρένα αναμένεται και ο παράγοντας της εισόδου του ιρανικού πετρελαίου, μετά και την επίτευξη συμφωνίας για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης. Επίσης, ο OPEC έχει δηλώσει ευθαρσώς πως δεν πρόκειται να μειώσει την παραγωγή πετρελαίου. Υπενθυμίζεται, στο μεταξύ, ότι το 2011 και το 2014 οι μεγάλες πετρελαιοπαραγωγικές χώρες προσαρμόστηκαν στο δεδομένο της τιμής των 100$ ανά βαρέλι – γεγονός που εγκαινίασε μια μακρά περίοδο φθοράς, καθώς δεν έλειψε το λαθρεμπόριο πετρελαίου από το “Ισλαμικό Κράτος”.

Το καθεστώς του OPEC και οι κατευθυντήριες γραμμές του

Η κλασική στρατηγική των μελών καρτέλ, κάθε φορά που μειώνονται οι τιμές του πετρελαίου, είναι ο περιορισμός της παραγωγής, προκειμένου να αυξηθούν ξανά οι τιμές. Αυτή η προσέγγιση εξυπηρετεί, κυρίως, χώρες της Λατινικής Αμερικής, οι οποίες έχουν αδυναμία εξυπηρέτησης του χρέους τους. Αυτή η τακτική υποστηρίζεται αρκετά συχνά και από χώρες μη μέλη του OPEC, οι οποίες ωφελούνται περισσότερο σε περίπτωση που κρατούν την παραγωγή και τις τιμές αυξημένες. Σήμερα, λόγω της ευρείας εξάπλωσης του σχιστολιθικού αερίου στις ΗΠΑ, αλλάζουν άρδην οι ισορροπίες μεταξύ Αμερικής και OPEC, εφόσον οι ΗΠΑ ανταγωνίζονται ευθέως τη Μέση Ανατολή σε εξόρυξη και παραγωγή. Η ΙΕΑ θα πρέπει να αυξήσει την παραγωγή της κατά 660.000 βαρέλια την ημέρα κατά το τρέχον έτος, ενώ τα επόμενα έτη η παραγωγή θα πρέπει να αυξηθεί κατά 1,5 εκατ. βαρέλια, ούτως ώστε να μπορεί να καλυφθεί η διαφορά από τις μειωμένες εξαγωγές.

Συνεπώς, ποιος έχει επωφεληθεί από την πτώση της τιμής του πετρελαίου;

Ο πόλεμος της τιμής του πετρελαίου, παρά τα προσωρινά οφέλη που αποκόμισαν ορισμένοι -όπως τα διυλιστήρια, οι διανομείς και οι έμποροι πετρελαίου-, δεν έχει μέχρι στιγμής νικητές, αλλά μόνο νικημένους. Η στρατηγική της Σαουδικής Αραβίας έχει αποτύχει μέχρι στιγμής, αλλά ο κύριος στόχος της -η παραγωγή σχιστολιθικού αερίου στις ΗΠΑ- έχει επηρεαστεί ελάχιστα. Από τη μία, οι πετρελαιοπαραγωγικές χώρες αντιμετωπίζουν συνεχώς αυξανόμενα ελλείμματα στους προϋπολογισμούς τους. Από την άλλη, οι εισαγωγείς πετρελαίου, όπως η ΕΕ, αντιμετωπίζουν μια αποπληθωριστική στασιμότητα, η οποία δεν δύναται να αντισταθμιστεί από το φθηνότερο πετρέλαιο. Την ίδια στιγμή, οι μεγάλες διεθνείς εταιρείες πετρελαίου βλέπουν τα κέρδη τους και τις μετοχές τους να κατακρημνίζονται. Οι καταναλωτές δεν επωφελούνται παρά μόνο βραχυπρόθεσμα από την απότομη πτώση των τιμών, καθώς η ζήτηση θα αυξηθεί κατακόρυφα και, κατά συνέπεια, και η τιμή. Οι μόνοι που ίσως επωφεληθούν είναι όσοι κατευθύνουν την πλασματική χρηματοπιστωτική οικονομία, η οποία δεν δεσμεύεται από την πραγματικότητα.

Πηγές: