Το δικαίωμα στην ποιοτική εκπαίδευση -δηλαδή στην ελεύθερη και ισότιμη παιδεία για όλους, με στόχο τη διασφάλιση ευκαιριών για δια βίου μάθηση- αποτελεί ζήτημα που απασχολεί τη διεθνή κοινότητα. Έχοντας ως βάση τις αξίες του τέταρτου στόχου βιώσιμης ανάπτυξης για μία ποιοτική εκπαίδευση, θα επιχειρήσουμε να αναλύσουμε, μέσα από αυτό το άρθρο, τα προβλήματα που προκύπτουν στη Λατινική Αμερική (δηλαδή στο κεντρικό και νότιο τμήμα της Αμερικανικής ηπείρου), όπου η πραγματικότητα κάθε άλλο παρά ονειρική είναι.

Ο τέταρτος στόχος των Ηνωμένων Εθνών για μία ποιοτική εκπαίδευση, ώστε να επιτευχθεί βιώσιμη ανάπτυξη. Πηγή: un.org

Ως εκπαίδευση νοείται η διαδικασία εκμάθησης στο σχολείο και το πανεπιστήμιο, με βασικό σκοπό την ανάπτυξη ικανοτήτων, την απόκτηση γνώσεων και τη διεύρυνση της κριτικής σκέψης για κάθε παιδί (Cambridge Dictionary, 2017). Αξίζει να αναφερθεί πως σε αναπτυσσόμενες χώρες η πλειοψηφία των παιδιών δεν έχει πρόσβαση στην εκπαίδευση. Τα περισσότερα παιδιά που βιώνουν φτώχεια και ενδοοικογενειακές συγκρούσεις, τείνουν να εγκαταλείπουν το σχολείο, προκειμένου να εργαστούν και να επιβιώσουν. Όσον αφορά στη Λατινική Αμερική, τα τελευταία είκοσι χρόνια, πέραν κάποιων μικρών εξελίξεων, η πλειονότητα του λαού ζει υπό δύσκολες συνθήκες φτώχειας. Τα παιδιά δεν έχουν ίσες ευκαιρίες μάθησης, παρ’όλο που τα περισσότερα καταφέρνουν να εγγραφούν στην πρώτη δημοτικού (Reimers, 1999). Υπολογίζεται πως 2.6 εκατομμύρια μαθητές στην Λατινική Αμερική τείνουν να εγκαταλείπουν το σχολείο από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού, με τη Βραζιλία να ανέρχεται πρώτη, καταγράφοντας 500.000 τέτοια φαινόμενα ανά 3 χρόνια (UNESCO, 2009). Το 14% των ανθρώπων ηλικίας 26 ετών κρίνεται αναλφάβητο – δηλαδή, δεν έχει βασικές γνώσεις γραφής και ανάγνωσης (Reimers, 1999). Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί το Μεξικό, όπου το 21% του πληθυσμού έχει καταγραφεί ως αναλφάβητο, ενώ το 10% των φτωχότερων ανθρώπων έχει φοιτήσει σε σχολείο για 2 έτη (The Economist, 2002).

Παιδιά σε σχολείο του Μεξικού. Πηγή: The Economist

Το ζήτημα στη Λατινική Αμερική είναι ότι τα εκπαιδευτικά ιδρύματα δεν εκλείπουν μόνο σε αριθμό, αλλά και σε ποιότητα. Σύμφωνα με το άρθρο του the Economist, που λαμβάνει στοιχεία από μία έρευνα του Οργανισμού Οικονομικής Ανάπτυξης και Συνεργασίας (Ο.Ο.Σ.Α.) για την ποιότητα των σχολείων και πανεπιστημίων ανάμεσα σε 32 χώρες, το Μεξικό και η Βραζιλία βρέθηκαν στις χαμηλότερες θέσεις (The Economist, 2002). Στη Γουατεμάλα το 61% του πληθυσμού δεν μπορεί να διαβάσει και να γράψει, με το 54% του αναλφάβητου πληθυσμού να αποτελείται από γυναίκες (UNESCO, 2009). Σε αυτό το σημείο γίνεται κατανοητό πως οι διακρίσεις στην εκπαίδευση δεν αφορούν μόνο στην οικονομική κατάσταση, αλλά και στο φύλο. Ακόμη, οι αυτόχθονες πληθυσμοί της Λατινικής Αμερικής, που δεν ομιλούν την Ισπανική γλώσσα, «απολαμβάνουν» ένα ποσοστό παιδείας που ανέρχεται στο 0.4% (Reimers, 1999). Σε χώρες όπως η Κολομβία και η Βολιβία, όχι μόνο οι αυτόχθονες, αλλά και τα παιδιά με ειδικές ανάγκες δυσκολεύονται σε μεγάλο βαθμό να προσαρμοστούν ομαλά στο σχολικό περιβάλλον, με αποτέλεσμα να σταματούν την εκμάθησή τους (UNESCO, 2009). Επιπλέον, εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως στη Βραζιλία οι λευκοί φοιτητές στα Πανεπιστήμια δέχονται καλύτερη εκπαίδευση σε σχέση με τους νέγρους (Unesco, 2009). Επομένως, στη Βραζιλία θεωρείται πως ένας νέγρος αναμφίβολα δεν έχει ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση, συγκριτικά με έναν λευκό. Τέλος, αποτελεί σύνηθες φαινόμενο στις χώρες της Λατινικής Αμερικής οι εύποροι να απολαμβάνουν καλύτερης ποιότητας παιδεία, καθώς το ποσοστό των φοιτητών που προέρχονται από ευκατάστατες οικογένειες ανέρχεται στο 57% (Reimers, 1999).

Ωστόσο, όλα αυτά τα στοιχεία που προαναφέρθηκαν, γεννούν έντονα ερωτήματα σχετικά με τους παράγοντες που δημιουργούν τέτοιου είδους συνθήκες. Αρχικά, ένας από τους λόγους που συμβάλλουν είναι η οικονομική ένδεια. Μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού στη Λατινική Αμερική ζει με 2 δολάρια την ημέρα. Σύμφωνα με την Rebeca Grynspan, το φαινόμενο της απόλυτης ή/και της σχετικής φτώχειας συνδέεται άμεσα με την ανεργία, που αυξάνεται διαρκώς τα τελευταία χρόνια (Larsson, 2016). Είναι επόμενο, σε μία ήπειρο όπου οι άνθρωποι παλεύουν για να επιβιώσουν, να μην διαθέτουν την πολυτέλεια και το χρόνο να απολαύσουν ποιοτικά την εκπαίδευση. Ένας δεύτερος λόγος που επηρεάζει το εν λόγω φαινόμενο είναι η επιστημονική κατάρτιση του εκπαιδευτικού προσωπικού των σχολικών ιδρυμάτων, σε συνδυασμό με την απουσία νέων τεχνολογιών, υπολογιστών και απαραίτητου εκπαιδευτικού υλικού. Σύμφωνα με έρευνα του Ο.Ο.Σ.Α. το 2003, οι εκπαιδευτικοί λαμβάνουν ελάχιστες γνώσεις για τις ορθές διδακτικές μεθόδους – το οποίο οδηγεί σε πληθώρα ζητημάτων, όπως στην έλλειψη υπευθυνότητας των δασκάλων στη σχέση τους με τους μαθητές (Levin, 2003). Πιο συγκεκριμένα, στα δημόσια σχολεία παρατηρείται απουσία κανόνων εντός των σχολικών κοινοτήτων, με αποτέλεσμα οι καθηγητές να δρουν ανεξάρτητα όσον αφορά στις εξετάσεις, τις βαθμολογίες και τον τρόπο διδασκαλίας (The Economist, 2002). Επομένως, η παρεχόμενη παιδεία -η οποία προσφέρεται δωρεάν- εύλογα χάνει το στόχο της,όπως και οι μαθητές το ενδιαφέρον τους, εφόσον υπάρχουν βασικές οργανωτικές ελλείψεις και δυσαρμονίες. Επιπλέον, οι κακές συνθήκες εργασίας αποτελούν έναν ακόμη παράγοντα. Σύμφωνα με την Rebeca Grynspan, 27 εκατομμύρια νέοι στη Λατινική Αμερική εργάζονται υπό άθλιες συνθήκες, με χαμηλούς μισθούς, στερούμενοι δικαιωμάτων, με αποτέλεσμα άλλα 20 εκατομμύρια να απομακρύνονται τόσο από τις σπουδές, όσο και από την εργασία (Larsson, 2016).

Νέοι άνθρωποι διαμαρτύρονται για καλύτερη εκπαίδευση στη Βραζιλία, τον Ιούνιο του 2013. Πηγή: International Bussiness Times

Ωστόσο, κάτι το οποίο θα πρέπει να μας απασχολεί είναι η δράση της διεθνούς κοινότητας. Πιο συγκεκριμένα, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής έχουν εισαγάγει χιλιάδες εκπαιδευτικά προγράμματα που προσπαθούν να βοηθήσουν τη Λατινική Αμερική. Ακόμη, έχουν χρηματοδοτήσει ορισμένες χώρες (όπως είναι το Περού, η Βραζιλία, η Δομινικανή Δημοκρατία και η Νικαράγουα) με ποσά που ανέρχονται στα 113 εκατομμύρια δολάρια (Seelke, 2007). Δεν είναι λίγα τα εθνικά εκπαιδευτικά προγράμματα που έχουν χρηματοδοτηθεί από οργανισμούς του εξωτερικού -όπως το United States Agency for International Development (USAID)- με ποσά που αγγίζουν τα 10 εκατομμύρια δολάρια (Seelke, 2007). Πώς, λοιπόν, χώρες που υποστηρίζονται και από εξωτερικά κονδύλια δεν καταφέρνουν να αναπτύξουν τα εθνικά εκπαιδευτικά τους συστήματα; Τα κύρια αίτια του φαινομένου είναι η έλλειψη κονδυλίων, η μη επαρκής κατάρτιση του προσωπικού, και η ελλιπής οργάνωση – ή, ίσως, πρόκειται για έλλειψη πολιτικής βούλησης;

Συμπερασματικά, το βέβαιο είναι πως η πραγματικότητα αυτής τη περιφέρειας αναδεικνύει τη σημασία επίτευξης του στόχου βιώσιμης ανάπτυξης για μία «ποιοτική» εκπαίδευση ανά τον κόσμο. Οι αναπτυσσόμενες χώρες θα πρέπει να επενδύουν όσο περισσότερο μπορούν σε αυτόν τον τομέα, έχοντας την κατάλληλη βοήθεια από την πλευρά των αναπτυγμένων κρατών. Το παράδειγμα της Λατινικής Αμερικής επιβεβαιώνει με τη σειρά του όχι μόνο την παραβίαση σημαντικότατων δικαιωμάτων -όπως το δικαίωμα στην εκπαίδευση-, αλλά φανερώνει και τη μεγάλη ανάγκη που έχουν οι μη ευνοημένες κοινωνικές ομάδες αυτής της ηπείρου για άμεση βοήθεια. Φανερώνει πως έχει έρθει περισσότερο από ποτέ η ώρα για να αφήσουμε τα λόγια πίσω, και να πράξουμε, όπως ορίζουν οι στόχοι των Ηνωμένων Εθνών, για μία παγκόσμια βιώσιμη ανάπτυξη.

Πηγές:

1. Cambridge Dictionary. (2017). Meaning of education in English. https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/education
2. Reimers, F. (1999). Education and Poverty in Latin America: Can Schools Make Any Difference? https://revista.drclas.harvard.edu/book/education-and-poverty-latin-america
3. Unesco. (2009). Regional overview: Latin America and the Caribbean: Persistent inequalities hinder progress towards EFA. http://en.unesco.org/gem-report/sites/gem-report/files/178428e.pdf
4. The Economist. (2002). Cramming them in: more Latin Americans are being educated, but not well. http://www.economist.com/node/1121601
5. Larsson, N. (2016). How can Latin America meet the demands of an aspirational new generation? https://www.theguardian.com/global-development-professionals-network/2016/jan/06/unemployment-problem-latin-america-education-answer-rebeca-grynspan
6. Seelke, C. (2007). Overview of Education Issues and Programs in Latin America. https://fas.org/sgp/crs/row/RS22778.pdf
7. Levin, B. (2003). Approaches to Equity in Policy for Lifelong Learning. http://www.oecd.org/education/school/38692676.pdf