Εδώ και δώδεκα έτη, από το 2005, ο ρόλος του Ηνωμένου Βασιλείου ως πρωτεργάτη υπεράσπισης των φιλελεύθερων αξιών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχει αρχίσει και αμαυρώνεται. Το ΗΒ, ακόμη και ως κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ήταν μία από τις λίγες χώρες στις οποίες εφαρμοζόταν ο «πολιτικός θάνατος» (civil death). Κατά τον πολιτικό θάνατο, όποιος πολίτης καταδικαζόταν σε ποινή φυλάκισης (και όχι ολιγοήμερου εγκλεισμού) έχανε εξ ολοκλήρου τα πολιτικά του δικαιώματα και, συνεπώς, το δικαίωμά του στην ψήφο στις βρετανικές εκλογικές διαδικασίες. Το εν λόγω δικαίωμα ορίζεται στην Πράξη για την Λαϊκή Αντιπροσώπευση του 1983 (Representation of the Peoples Act 1983), και έχει ως εξής: «Ένα άτομο στο οποίο έχει επιβληθεί κάποιου είδους ποινής που θα το οδηγήσει σε φυλάκιση, κατά τη διάρκεια της κράτησης, και εξαιτίας της ποινής, είναι ανίκανο να ψηφίσει σε οποιαδήποτε κοινοβουλευτική ή τοπική εκλογική αναμέτρηση» […]. Αυτή η -κατά πολλούς αναχρονιστική- διάταξη της βρετανικής νομοθεσίας βρέθηκε, το 2005, στο στόχαστρο του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Στρασβούργου (ΕΔΑΔ), το οποίο στράφηκε ευθύς αμέσως κατά της βρετανικής νομοθεσίας, με την υπόθεση Hirst κατά του ΗΒ, λόγω της καθολικής απαγόρευσης ψήφου (blanket ban). Μάλιστα, επρόκειτο για μία κατάσταση η οποία διαιωνίστηκε και τροφοδοτήθηκε κατά τη διάρκεια κρίσιμων εκλογικών αναμετρήσεων, τόσο από αλλοπρόσαλλες κυβερνητικές πρακτικές, όσο κι απ’ τα υπόλοιπα Μέλη του Κοινοβουλίου (Mps – Members of Parliament). Πρακτικές που δεν γνώρισαν αντίλογο έως τις εξαγγελίες του γραμματέα δικαιοσύνης, David Lidington.

Η υπόθεση Hirst κατά Ηνωμένου Βασιλείου, το Στρασβούργο και το Συμβούλιο της Ευρώπης

Πριν από δεκαέξι χρόνια, το 2001, ο κατηγορούμενος και φυλακισμένος για ανθρωποκτονία με μειωμένη ευθύνη από το 1980, John Hirst, προσέφυγε στο Ανώτατο Δικαστήριο της Βρετανίας, λόγω του «πολιτικού του θανάτου». Φυσικά, η προσφυγή του απορρίφθηκε. Επικαλούμενος την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου(ΕΣΔΑ), προσέφυγε στο Δικαστήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο, όπου και δικαιώθηκε το 2005. Στις 6 Δεκεμβρίου 2005, το Δικαστήριο του Στρασβούργου έκρινε πως, όντως, υφίσταται η καταπάτηση των πολιτικών δικαιωμάτων του Hirst από το Ηνωμένο Βασίλειο της Μεγάλης Βρετανίας και της Βορείου Ιρλανδίας, και πως το κράτος όφειλε όχι μόνο να καλύψει τα κόστη των δικαστικών και λοιπών εξόδων του προσφεύγοντα, αλλά και να αποδώσει άμεσα δικαιοσύνη (Αίτηση νο.7405/01). Η συγκέντρωση στοιχείων και σχετικών αναφορών από το Στρασβούργο κατέδειξε πως η Βρετανία δεν καταπατούσε μονάχα ένα αδιευκρίνιστο εδάφιο κάποιου απαρχαιωμένου συμφώνου, αλλά και διατάξεις άλλων συνθηκών.

Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 2009, ο Peter Chester, κρατούμενος επειδή βίασε και δολοφόνησε την ανιψιά του, έφερε στην επιφάνεια όσα -από το 2005 κι έπειτα, από την υπόθεση Hirst- η Βρετανία και οι δικηγόροι της κυβέρνησης προσπαθούσαν να «θάψουν», δηλώνοντας την επιθυμία για τα πολιτικά του δικαιώματα παρά τον εγκλεισμό του. Το επόμενο έτος, η Επιτροπή των Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης, το οποίο αποτελεί έναν περιφερειακό οργανισμό για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα με 47 κράτη-μέλη (Committee of Ministers, Council of Europe – CoE), απείλησε τη Βρετανία με ποινές και κυρώσεις, ακόμη και με τη διαγραφή της από το ίδιο το όργανο, καθιστώντας τήν την πρώτη χώρα στην οποία θα εφαρμοζόταν μία τέτοια πρακτική.

BBC: «Μέχρι στιγμής, μόνον όσοι κρίνονται προφυλακιστέοι έχουν δικαίωμα ψήφου»

Παρά το γεγονός ότι οι δικηγόροι που εκπροσωπούσαν την κυβέρνηση προσπαθούσαν να αποφύγουν το ζήτημα, το πολιτικό κόστος και οι διεθνείς υποχρεώσεις χτυπούσαν ακατάπαυστα την πόρτα της Βρετανίας. Καθώς είχε υπολογιστεί πως περίπου 70.000 κρατούμενοι θα μπορούσαν να ασκήσουν το δικαίωμα ψήφου τους, αν η Βρετανία συμμορφωνόταν με τις υποδείξεις του Στρασβούργου και του Συμβουλίου της Ευρώπης, οι ειδικοί της βρετανικής νομοθεσίας έθεσαν το ζήτημα των αλλαγών που θα χρειάζονταν, για να εναρμονιστεί μία τέτοια καινοτομία στη βρετανική κοινωνία. Το κύριο πρόβλημα που παρουσιάστηκε από την κυβερνητική πλευρά, με το οποίο θα ερχόταν αντιμέτωπο το κράτος και το κοινοβούλιο, ήταν το κόστος διεξαγωγής της ψηφοφορίας για τους κρατουμένους, και το γεγονός ότι, για να επιτύχει κάτι τέτοιο, θα έπρεπε να αυξηθούν αρκετά οι ήδη διογκωμένοι φόροι. Οι προαναφερθέντες ειδήμονες προειδοποίησαν τη Βρετανία πως, αν δεν συμμορφωθεί με τις εκκλήσεις του Συμβουλίου και δεν αναθεωρήσει τον «πολιτικό θάνατο» του 14ου αιώνα, θα βρεθεί αντιμέτωπη με ένα πρόστιμο που θα φτάνει τα πενήντα εκατομμύρια βρετανικές λίρες – ποσό που θα αυξηθεί τραγικά εάν οι περίπου 70.000 κρατούμενοι κινηθούν νομικά κατά της Βρετανίας στο Στρασβούργο.

Το 2012, και ενώ το Συμβούλιο της Ευρώπης επέμενε σταθερά στις απαιτήσεις του, τέθηκε προς ψήφιση, από τα Μέλη του βρετανικού Κοινοβουλίου, ένα πρόχειρο Νομοσχέδιο για το Δικαίωμα Ψήφου των φυλακισμένων [Voting Eligibility (Prisoners) Draft Bill], το οποίο έδινε στους ψηφοφόρους τρεις επιλογές:

(α) απαγόρευση ψήφου σε κρατουμένους με ποινή μεγαλύτερη των τεσσάρων ετών

(β) απαγόρευση ψήφου σε κρατουμένους με ποινή μεγαλύτερη των έξι μηνών

(γ) καθολική απαγόρευση (blanket ban) δικαιώματος ψήφου φυλακισμένων – αναδιατύπωση της ήδη υφιστάμενης απαγόρευσης

Παρά την προειδοποίηση του Συμβουλίου της Ευρώπης πως είναι αδιανόητο να συμπεριληφθεί στο ψήφισμα η τρίτη επιλογή, τα Μέλη του Κοινοβουλίου με μεγάλη πλειοψηφία (234 υπέρ της καθολικής απαγόρευσης έναντι 22) στράφηκαν προς αυτή για τη διατήρηση της απαγόρευσης ψήφου, αγνοώντας τους θεσμούς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο David Cameron, τότε πρωθυπουργός της Βρετανίας, που αγνοούσε συστηματικά το πολιτικό κόστος στο Ευρωπαϊκό τερέν – μάλιστα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικές εκφράσεις: «Ποτέ δικαίωμα ψήφου στους φυλακισμένους υπό αυτή την κυβέρνηση» και «Αρρωσταίνω σωματικά», αναφερόμενος στη σκέψη πως οι φυλακισμένοι θα διατηρούσαν την πολιτική τους ταυτότητα, τα πολιτικά τους δικαιώματα και μία διευκόλυνση πολιτικής επανένταξης σε περίπτωση που αποφυλακίζονταν.

Guardian: «Η Βρετανία είναι η μοναδική χώρα της Δύσης, η οποία διατηρεί την καθολική απαγόρευση ψήφου για τους φυλακισμένους»
Photograph: Paul Faith/PA

Εκείνο το διάστημα, ο Γενικός Εισαγγελέας, Dominic Grieve, προειδοποίησε αυστηρά πως «Η καθολική απαγόρευση παραβιάζει τη Σύμβαση (ΕΣΔΑ – European Convention on Human Rights). Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου είναι
υποστηρικτής της Σύμβασης ,και η Σύμβαση αυτή αποτελεί μία από τις διεθνείς νομικές υποχρεώσεις της χώρας. Οι διαδοχικές κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένης της παρούσης, έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην τήρηση των διεθνών υποχρεώσεων του ΗΒ.»

Ακριβώς δέκα χρόνια μετά την υπόθεση Hirst, το 2015, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (European Court of Justice – ECJ) με μία απρόσμενη απόφαση (υπόθεση C -650/13, κατά την οποία η Γαλλία απαγόρευσε μακροχρόνια το δικαίωμα ψήφου σε φυλακισμένο) έκρινε στην περίπτωση της Γαλλίας, αλλά και στην περίπτωση της Αγγλίας, νόμιμη την πρακτική για την απαγόρευση ψήφου, σε περιπτώσεις φυλακισμένων οι οποίοι έχουν διαπράξει σοβαρά αδικήματα. Έτσι, ο πρωθυπουργός, David Cameron, έσπευσε να ανανεώσει την αρνητική διάθεση αυτού και της κυβέρνησης για την τροποποίηση του «πολιτικού θανάτου».

Guardian: «Ο David Cameron ισχυρίστηκε πως δεν θα υπάρξει τροποποίηση του σχετικού νόμου για το δικαίωμα ψήφου των φυλακισμένων, παρά την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων»

Τις πρακτικές περιορισμού της Βρετανίας ακολουθούν κι άλλες χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης, όπως η Αρμενία, η Ουγγαρία, η Βουλγαρία, η Γεωργία, η Ρωσία και η Εσθονία.

Τον Ιούλιο του 2017, το ΕΔΑΔ εξέδωσε ένα ενημερωτικό δελτίο αναφορικά με το δικαίωμα ψήφου που πρέπει να διατηρούν οι κρατούμενοι, κατά το άρθρο 3 του πρώτου πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, αναλύοντας πως κάθε περιορισμός των δικαιωμάτων χρίζει τεκμηρίωσης, καθώς τα κράτη καλούνται να συμμορφώνονται, όπως ορίζει το άρθρο 5 της ίδιας Σύμβασης (εγγύηση του δικαιώματος στην ελευθερία και την ασφάλεια).

Οι αλλαγές του Lidington θα παραχωρήσουν ψήφο σε ελάχιστους αιτούντες άσκησης του δικαιώματος αυτού.

Τον Νοέμβρη του 2017, ο προαναφερθείς γραμματέας δικαιοσύνης, David Lidington, δήλωσε στα Μέλη του Κοινοβουλίου πως θα παραχωρήσει σε μία μικρή μερίδα κρατουμένων με μικρές ποινές (λιγότεροι από εκατό) το δικαίωμα ψήφου τους, χωρίς να τεθεί το ζήτημα σε ψηφοφορία, με σκοπό να εξομαλύνει την τεταμένη ατμόσφαιρα μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και Στρασβούργου, που μετράει ήδη δώδεκα έτη χωρίς κρατική συμμόρφωση.

Νομική κατοχύρωση δικαιώματος ψήφου

Όπως προαναφέρθηκε, τα πολιτικά δικαιώματα των κρατουμένων κατοχυρώνονται από την αρχή της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα(ΕΣΔΑ). Το Δικαστήριο του Στρασβούργου, όμως, κατά την απόφαση στην υπόθεση Hirst (2005) εξέθεσε πλείστα στοιχεία κατά τα οποία κατοχυρώνεται το Δικαίωμα Ψήφου. Το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και τα Πολιτικά Δικαιώματα (The International Covenant on Civil and Political Rights) στο άρθρο 25 ορίζει πως κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα να συμμετέχει στα κοινά και να ψηφίζει, ανεξαρτήτως διαφόρων παραμέτρων, και στο άρθρο 10 του ίδιου Συμφώνου, εδάφια 1 και 3, ορίζεται πως όποιος και για οποιονδήποτε λόγο στερηθεί της ελευθερίας του πρέπει να αντιμετωπίζεται με αξιοπρέπεια τέτοια που αρμόζει σε άνθρωπο, και πως το σωφρονιστικό σύστημα πρέπει να λάβει τέτοια μέτρα, ώστε να μπορεί να επανεντάξει τους αποφυλακισμένους πολίτες ξανά στην κοινωνία. Στο ίδιο, στο άρθρο 40, ορίζεται πως για κάθε στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων τα Κράτη-Μέρη πρέπει να εξηγούν στην Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Human Rights Committee) με ποιες νομοθετικές διατάξεις προβαίνουν σε οποιονδήποτε περιορισμό δικαιωμάτων και, κυρίως, του Δικαιώματος της Ψήφου.

Οι Κανόνες Ευρωπαϊκής Φυλακής με πρόταση της Επιτροπής των Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης (The European Prison Rules) προωθούν την Αρχή 64, κατά την οποία η φυλάκιση -ήτοι, η στέρηση ελευθερίας- αποτελεί από μόνη της ποινή, συνεπώς δεν χρειάζεται να επεκτείνεται η αδικαιολόγητη στέρηση επιπλέον δικαιωμάτων.

Με άλλη Πρόταση [Rec (2003)23], η Επιτροπή των Υπουργών (CoE) δίνει οδηγίες για την οργάνωση των φυλακών και την μεταχείριση των κρατουμένων που θα εκτίσουν μακροχρόνια κάθειρξη, με σκοπό την ασφάλεια των φυλακών, με επίκεντρο αυτή των φυλακισμένων ανθρώπων, την αντιμετώπιση των καταστροφικών ψυχικών συνεπειών των φυλακισμένων, και τη σωστή σωφρονιστική πρακτική με σκοπό την επανένταξη των ατόμων, πλέον νομοταγών πολιτών, στην κοινωνία.

Ο Κώδικας Καλής Πρακτικής στα Εκλογικά Ζητήματα (Code of Good Practice in Electoral Matters), ο οποίος υιοθετήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη Δημοκρατία μέσω του Νόμου (European Commission for Democracy through Law), τον Ιούλιο του 2002, και κατατέθηκε στην Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης τον Νοέμβριο του ίδιου έτους, ορίζει περιπτώσεις και κάποιες συνθήκες, πάντα σύμφωνα με το Νόμο, που θα μπορούσε να υφίσταται η στέρηση κάποιων επιπλέον ατομικών δικαιωμάτων κατά τον εγκλεισμό πέραν της ελευθερίας, με την ψυχική αστάθεια (αδυναμία) να έχει την πρωτοκαθεδρία σαν αιτιολόγηση τέτοιας στέρησης.

«Ο βαθμός εκπολιτισμού μίας κοινωνίας μπορεί να κριθεί από την κατάσταση των φυλακών της»
-Fyodor Dostoyevsky

Πηγές:

1. Travis, A. (2017). Up to 100 prisoners on short sentences to be given right to vote. https://www.theguardian.com/society/2017/nov/02/up-to-100-prisoners-on-short-sentences-to-be-given-right-to-vote
2. ECHR – European Court of Human Rights (2017). Prisoners’ Right to Vote. http://www.echr.coe.int/Documents/FS_Prisoners_vote_ENG.pdf
3. Travis, A. (2015). Voting ban on prisoners convicted of serious crimes is lawful, EU court rules. https://www.theguardian.com/politics/2015/oct/06/uk-ban-on-prisoner-voting-is-lawful-eus-highest-court-rules 
4. Bowcott, O. (2012). Votes for prisoners: UK told it must implement ECHR decisions.  https://www.theguardian.com/politics/2012/dec/10/votes-for-prisoners-uk-delaying-tactics
5. BBC. (2012). Council of Europe warns over UK’s prisoner vote option. http://www.bbc.com/news/uk-politics-20667357
6. Wintour, P. and Sparrow, A. (2012). I won’t give prisoners the vote, says David Cameron. https://www.theguardian.com/society/2012/oct/24/prisoners-vote-david-cameron
7. Ministry of Justice. (2012). Voting Eligibility (Prisoners) Draft Bill.  https://www.justice.gov.uk/downloads/legislation/bills-acts/voting-eligibility-prisoners/voting-eligibility-prisoners-command-paper.pdf
8. Press Association. (2010). Prisoners to get the right to vote. https://www.theguardian.com/uk/2010/nov/02/prisoners-vote-european-court-human-rights
9. Porter, A. (2010). Prisoners to get the vote for the first time. http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/law-and-order/8103580/Prisoners-to-get-the-votefor-the-first-time.html
10. Kite, M. (2011). Mps set to revolt against prisoners vote. http://www.telegraph.co.uk/news/politics/8305943/MPs-set-to-revolt-against-prisoners-vote.html
11. ECHR. European Convention on Human Rights. http://www.echr.coe.int/Documents/Convention_ENG.pdf
12. ECHR. (2005). CASE OF HIRST v. THE UNITED KINGDOM (No.2).  http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-70442
13. Representation of the People Act 1983. (1983). http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1983/2/pdfs/ukpga_19830002_en.pdf
14. Court of Justice of the European Communities. (2015). Judgement of the Court (Grand Chamber), CASE C-650/13. http://www.bailii.org/eu/cases/EUECJ/2015/C65013.html