Είναι σε θέση να απεξαρτηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση από το ρωσικό φυσικό άεριο, αναζητώντας διαφοροποίηση των ενεργειακών οδεύσεων και προμηθευτών μετά τη διασάλευση της τροφοδοσίας που επέφερε η Ουκρανική κρίση; Ή μήπως το φυσικό αέριο έχει μετατραπεί σε «μήλον της έριδος» για τα γεωπολιτικά ενεργειακά παιχνίδια μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας; Η πρόσφατη τροποποίηση της ενωσιακής οδηγίας για τους κανόνες που διέπουν την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για να προχωρήσει η κατασκευή του αγωγού Nord Stream 2, κατόπιν πρωτοβουλίας της ρουμανικής προεδρίας, αποτελεί περιπτωσιολογική μελέτη για την απάντηση των άνωθεν ερωτημάτων.

Οι αγωγοί Nord Stream και οι ανάγκες της ΕΕ σε φυσικό αέριο

Για την Ένωση, το φυσικό αέριο έχει αποφασιστική σημασία. Η ΕΕ εισάγει φυσικό αέριο από την Νορβηγία, τo Ηνωμένο Βασίλειο, την Ολλανδία και την Ρωσία, εκ των οποίων οι πηγές της Ολλανδίας και της Μεγάλης Βρετανίας εξαντλούνται, καθιστώντας επιτακτική για την ‘Ενωση την ανάγκη διαφοροποίησης των πηγών και των διαδρομών φυσικού αερίου, προκειμένου να καλυφθεί η ζήτηση σε φυσικό αέριο. Η προβλεπόμενη στέρηση των πηγών του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ολλανδίας καθιστά ακόμη πιο ευάλωτη την ΕΕ, που θέλει να στραφεί σε αξιόπιστους προμηθευτές, ένας εκ των οποίων θεωρείται η ρωσική Gazprom (ECFR opinions, 2019). Έτσι, τον Μάρτιο 2017, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να διεξάγει διαπραγματεύσεις με την Gazprom για τη λειτουργία του Nord Stream 2, η κατασκευή του οποίου έχει ήδη προχωρήσει σε μεγάλο βαθμό και η παράδοσή του αναμένεται περί τα τέλη του 2019. Συγκεκριμένα, η τροποποίηση της οδηγίας για το φυσικό αέριο προτάθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Νοέμβριο του 2017. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε τη θέση του επί του φακέλου τον Απρίλιο του 2018, το δε Συμβούλιο στις 8 Φεβρουαρίου 2019. Η σημερινή προσωρινή συμφωνία υπόκειται σε έγκριση από τα δύο θεσμικά όργανα, πριν καταστεί δεσμευτική πράξη της Ένωσης (Consilium, 2019).

Μετά την επιτυχημένη λειτουργία του ρωσικού αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream 1, που, ήδη από το 2011, μεταφέρει φυσικό αέριο μέσω Γερμανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ένας νέος ρωσικός αγωγός, ο Nord Stream 2, θέτει διλήμματα για τη διαφοροποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού της Ευρώπης και προκαλεί αντιπαλότητες ανάμεσα στην Γερμανία και την Ουκρανία,την Πολωνία,την Σλοβακία, πρώην μέλη της Ρωσικής Ομοσπονδίας, αλλά και τις ΗΠΑ (ECFR opinions, 2019).

Οι αγωγοί Nord Stream 1& 2

Ο Nord Stream 2 δεν θα υποκαταστήσει τον ήδη λειτουργούντα Nord Stream 1, αλλά θα προσθέσει νέες ποσότητες φυσικού αερίου σε αυτές που ήδη εισάγει η ΕΕ. Θα κατασκευαστεί με την ίδια τεχνογνωσία και θα έχει την ίδια ετήσια δυναμικότητα μεταφοράς με τον Nord Stream 1 (55 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου). Οι δύο αγωγοί θα αποτελέσουν ένα «Δίδυμο Σύστημα Αγωγών» που θα συνδέει την Ρωσία απευθείας με την Γερμανία μέσω της Βαλτικής Θάλασσας, αποτελούμενο από υπέργεια τμήματα επί ρωσικού εδάφους στην περιοχή Ust-Luga, της περιφέρειας Leningrad (σημεία εισόδου), από υποθαλάσσια τμήματα που θα διέρχονται από τις αποκλειστικές οικονομικές ζώνες και τα χωρικά ύδατα της Φινλανδίας, Σουηδίας και Δανίας και θα καταλήγουν επί γερμανικού εδάφους στο Lubmin της περιοχής Greifswald (σημεία εξόδου). Το κόστος του Nord Stream 2 υπολογίζεται σε 9,5 δισεκατομμύρια ευρώ περίπου και θα χρηματοδοτηθεί κατά το 50% από την Gazprom, μοναδικό μέτοχο της κατασκευάστριας «Nord Stream 2 AG», ενώ το υπόλοιπο 50% θα εισφέρουν ως κοινοπρακτούντες επενδυτές χρηματοδότες, με 950 εκ. ευρώ περίπου η καθεμία, οι εταιρείες «ENGIE» (Γαλλία), «OMV» (Αυστρία), «Royal Dutch Shell» (Ολλανδία – ΗΒ), «Uniper», and «Wintershall» (θυγατρική της Γερμανικής BASF), μετά από συμφωνίες που σύναψαν με την Gazprom τον Απρίλιο του 2017 (Deutsche Welle, 2019).

Τί προβλέπει η νέα ενωσιακή Οδηγία για τους αγωγούς φυσικού αερίου από και προς τρίτες χώρες;  Ποια η συμβολή της Γαλλίας- Γερμανίας;

To πράσινο φως για την κατασκευή του Nord Stream 2

Στις αρχές Φεβρουαρίου, τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατέληξαν σε συμφωνία για την αναθεώρηση του κανονισμού που διέπει τη μεταφορά αερίου, ο οποίος φέρεται να αποτελούσε αιτία εμπλοκής για το μελλοντικό ρωσικό αγωγό φυσικού αερίου Nord Stream 2, στη βάση ενός κειμένου που προώθησαν η Γαλλία και η Γερμανία. Η συμφωνία θα επιτρέψει την έναρξη διαπραγματεύσεων με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για την τροποποίηση της οδηγίας για το αέριο. Αυτές οι τροποποιήσεις έχουν σκοπό την εφαρμογή των κανόνων της κοινής αγοράς ενέργειας σε αγωγούς αερίου που έχουν προέλευση από τρίτες χώρες. Εν συνεχεία, η συμφωνία θα υποβληθεί προς έγκριση στους αντιπροσώπους των κρατών μελών στο Συμβούλιο των Υπουργών, από το οποίο αναμένεται η τελική απόφαση για την εφαρμογή της (Consilium, 2019). Ο Nord Stream 2 συμπληρώνει τον Nord Stream 1, τον οποίο επίσης διαχειρίζεται η Gazprom. Θα συνδέσει την Ρωσία με την Γερμανία υποθαλασσίως, περνώντας μέσα από τα χωρικά ύδατα πέντε χωρών, της Ρωσίας, της Φινλανδίας, της Σουηδίας, της Δανίας και της Γερμανίας, και θα επιτρέψει το διπλασιασμό της ποσότητας αερίου που διοχετεύεται στη Γερμανία μέσω αυτού του δικτύου.

Ποιος είναι ο στόχος της ΕΕ;

Ο γενικός στόχος της προτεινόμενης τροποποίησης της οδηγίας για το φυσικό αέριο είναι να διασφαλιστεί ότι οι κανόνες που διέπουν την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου της ΕΕ ισχύουν για τις γραμμές μεταφοράς φυσικού αερίου μεταξύ κράτους μέλους και τρίτης χώρας, μέχρι τα σύνορα της επικράτειας του κράτους μέλους και των χωρικών του υδάτων. Αυτό, όπως σημειώνεται, θα καταστήσει το νομικό πλαίσιο της ΕΕ πιο συνεπές, θα ενισχύσει τη διαφάνεια και θα εξασφαλίσει ασφάλεια δικαίου για τους επενδυτές υποδομών φυσικού αερίου και για τους χρήστες του δικτύου. Οι εν λόγω συμφωνίες θα μπορούσαν να αποτελέσουν παράδειγμα για την επίλυση τυχόν περιπτώσεων ασυμβίβαστου μεταξύ του δικαίου της ΕΕ και του δικαίου τρίτων χωρών.

Οι εμπλεκόμενες χώρες προμηθευτές στην ενεργειακή σκακιέρα της Γηραιάς Ηπείρου: Ανταγωνισμός Υπερδυνάμεων; Ποια η συμβολή της Γερμανίας;

Μετά τον πόλεμο Ρωσίας – Ουκρανίας και την προσάρτηση τελικά της Κριμαίας από την Ρωσία το 2014, οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών διαρρήχθηκαν. Ωστόσο, η Ρωσία συνέχισε να διοχετεύει στην ΕΕ φυσικό αέριο μέσω της Ουκρανίας, παραδίδοντας σε αυτήν, μόνο το 2017, 93 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Παράλληλα, από το 2009, η Ρωσία άρχισε να κατασκευάζει εναλλακτικούς αγωγούς μεταφοράς φυσικού αερίου (όπως τον Nord Stream 1 και τον Turk Stream με ετήσια δυναμικότητα 55 και 31,5 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα αντίστοιχα, περικόπτοντας τις μεταφερόμενες ποσότητες φυσικού αερίου μέσω Ουκρανίας). Από την πλευρά της η Ουκρανία, παρά τις κινήσεις απεξάρτησης από την Ρωσία, δεν επιθυμεί την κατασκευή και λειτουργία του Nord Stream 2, γιατί θα χάσει τα τέλη διέλευσης του ρωσικού φυσικού αερίου, που, σύμφωνα με τη Naftogaz, ανέρχονται ετησίως σε 3 δισεκατομμύρια δολάρια – ένα σεβαστό ποσό που στηρίζει την οικονομία της χώρας και η στέρησή του δύσκολα θα υποκατασταθεί από άλλη πηγή (BBC, 2019).

Άμεσα εξαρτώμενες από την κατάργηση του δικτύου μεταφοράς της Ουκρανίας είναι η Πολωνία και η Σλοβακία που εισάγουν φυσικό αέριο για εγχώρια κατανάλωση. Και οι δύο χώρες φοβούνται την εξάρτηση από την Ρωσία και συμφωνούν με την άποψη ότι ο Nord Stream 2 θα γίνει η αιτία να αυξηθεί περισσότερο η επιρροή της Ρωσίας ως προμηθευτή φυσικού αερίου στην ΕΕ, με αποτέλεσμα να μπορεί η Gazprom να ελέγχει τις ποσότητες και τις τιμές φυσικού αερίου που πωλεί στην Ένωση, αποκτώντας έναν ξεκάθαρο μονοπωλιακό ρόλο και δημιουργώντας βαθύτερη εξάρτηση της ΕΕ από την Ρωσία.  Όσον αφορά τις ευρωπαϊκές χώρες, πρωτοστατούσης της Γερμανίας, με τη συμβολή της κυβέρνησης Macron (Γαλλία), που ανέλαβε τον κατεξοχήν διαμεσολαβητικό ρόλο για να προχωρήσει η κατασκευή του αγωγού,  η υλοποίηση του Nord Stream 2 αντιμετωπίζεται μόνο ως «οικονομικό θέμα». Ειδικότερα, η ισχυρή οικονομία της Ευρώπης τάσσεται υπέρ της συμφωνίας με την Ρωσία για να μετατρέψει την περιοχή Greifswald σε κόμβο ενεργειακής διαμετακόμισης για την ΕΕ, αντικαθιστώντας την Ουκρανία και αναβάλλοντας την εισροή του αμερικανικού LNG στην Ευρώπη (Deutsche Welle, 2019).

Από την πλευρά των δύο δυνάμεων, η μεν Ρωσία κατασκευάζει το έργο, γιατί χρειάζεται την οικονομική συμφωνία πώλησης του φυσικού αερίου στην ΕΕ, αλλά και γιατί γνωρίζει πολύ καλά ότι η ΕΕ δεν μπορεί να καλύψει τις ανάγκες εφοδιασμού της χωρίς εκείνη, ενόψει της μεγάλης μείωσης των αποθεμάτων της Ολλανδίας και του Ηνωμένου Βασιλείου. Εξάλλου, αυτό κρίνεται ως μία πραγματικότητα που γνωρίζουν καλά και οι δύο πλευρές, και που τελικά ρυθμίζει την ευελιξία τους στις διαπραγματεύσεις.

Στον αντίποδα, οι ΗΠΑ τάσσονται κατά του αγωγού και απειλούν με κυρώσεις. Στόχος τους είναι να πωλήσουν το δικό τους υγροποιημένο φυσικό αέριο (ΥΦΑ/LNG) στην ΕΕ, όπως επιτυχώς κάνουν μέχρι σήμερα σε χώρες της Ασίας. Ωστόσο, το Υγροποιημένο Φυσικό Αέριο είναι πιο ακριβό από το φυσικό αέριο, και, επομένως, η προτίμηση του αμερικάνικου LNG έναντι του ρωσικού θα κριθεί, τελικά, από την ίδια την αγορά, που, όπως αναμένεται, θα προτιμήσει να προμηθευτεί το φθηνότερο φυσικό αέριο έναντι του ακριβού LNG. Παρ’ όλα αυτά, οι αμερικανικές εταιρείες πωλούν LNG σε υψηλές τιμές σε πλούσιες χώρες της Ασίας, και δεν έχουν συμφέρον να ρίξουν τις τιμές τους για να ανταγωνιστούν το ρωσικό φυσικό αέριο και να πωλήσουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Γνωρίζοντας ότι οι νόμοι λειτουργίας της αγοράς δεν θα ευνοήσουν τις πολιτικές θέσεις της κυβέρνησης των ΗΠΑ, η τελευταία κατηγορεί ανοιχτά την Γερμανία ότι υποστηρίζει τον Nord Stream 2, γιατί προσδοκά να λάβει ανταλλάγματα από την Ρωσία, και ζητά να συνεχιστεί η προμήθεια φυσικού αερίου στην ΕΕ μέσω Ουκρανίας. Ισχυρίζεται, επιπλέον, ότι ο Nord Stream 2 δεν αποτελεί πραγματικά διαφοροποιημένη πηγή που θα εξασφαλίσει τον ενεργειακό εφοδιασμό της ΕΕ, αλλά αντίθετα, θα αυξήσει την επιρροή της Ρωσίας στην ΕΕ και θα τήν καταστήσει ευάλωτη μελλοντικά (BBC, 2019).

Εκ των άνωθεν, συνάγεται το συμπέρασμα ότι η Ένωση είναι διχασμένη μεταξύ των πολιτικών συμφερόντων των κρατών μελών της για το μέλλον του αγωγού, σε συνδυασμό με την έλλειψη μίας κοινής συνισταμένης για μία συγκροτημένη ενεργειακή πολιτική, γεγονός που τήν καθιστά εξαρτημένη από τους κύριους μετόχους του εν λόγω κατασκευαστικού εγχειρήματος, που δεν είναι άλλοι από τη Gazprom και τις γερμανικές ενεργειακές BASF και Ε.ΟΝ.(energypress, 2019). Θα μπορέσει η ΕΕ να υψώσει ανάστημα στην Ρωσία και να επιβάλλει τους όρους της και πώς  οι ΗΠΑ θα αντιμετωπίσουν τη νέα κατάσταση;

Πηγές : 

1. ECFR opinions. (2019). Nord Stream 2 is a contentious project – here, ECFR experts weigh in on the debate with an array of opinions on the topic. https://www.ecfr.eu/article/commentary_nord_stream_2_ecfr_opinions
2. CONSILIUM. (2019). Gas directive: Provisional agreement on new rules for gas pipelines to and from third countries. https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2019/02/13/gas-directive-provisional-agreement-on-new-rules-for-gas-pipelines-to-and-from-third-countries/
3. Deutsche Welle. (2019). Nord Stream 2 gas pipeline – What is the controversy about? https://www.dw.com/en/nord-stream-2-gas-pipeline-what-is-the-controversy-about/a-44677741
4. BBC. (2019). Nord Stream 2: EU agrees tighter rules for Russian pipeline. https://www.bbc.com/news/world-europe-47170420?fbclid=IwAR3ChevV1AoOyCzgDhg-AX68FGWbBplJI97piJgMaskTYhRcpInW6a-RkIc
5. energypress. (2016). Η Γερμανία, η Merkel και ο Nord Stream2. https://energypress.gr/news/i-germania-i-merkel-kai-o-nord-stream2