Την 27η Μαρτίου, ο πρωθυπουργός της Ινδίας, Narendra Modi, ανακοίνωσε την επιτυχή κατάρριψη του ινδικού δορυφόρου, Microsat-R, που βρισκόταν στη χαμηλή τροχιά της γης (LEO), στο πλαίσιο μιας πυραυλικής δοκιμής (Mission Shakti). Όπως ο ίδιος ανέφερε, η επιτυχία αυτή αποτελεί ιστορική στιγμή, αφού η Ινδία θεωρείται πλέον «διαστημική υπερδύναμη». Δήλωσε, μάλιστα, πως η χώρα δεν θα σταματήσει να εξελίσσει τις τεχνολογικές της δυνατότητες προς αυτήν την κατεύθυνση, σπεύδοντας, ωστόσο, να τονίσει ότι η κίνηση αυτή σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να θεωρηθεί εχθρική, ότι δεν παραβιάζεται κανένας διεθνής κανόνας, και ότι δεν μεταβάλλεται η θέση της χώρας όσον αφορά την αποτροπή ενός διαστημικού αγώνα όπλων.

Σημειώνεται, εδώ, πως η Ινδία δεν είναι η πρώτη χώρα που προέβη σε μια τέτοια δοκιμή. Το 2007, η Κίνα κατέστρεψε δικό της δορυφόρο – γεγονός που προκάλεσε διεθνή κατακραυγή, κυρίως λόγω του τεράστιου αριθμού διαστημικών σκουπιδιών που δημιούργησε. Επίσης, το 2008, οι ΗΠΑ έκαναν αντίστοιχη δοκιμή, καταρρίπτοντας τον δορυφόρο USA 193, με πύραυλο SM-3, σε ύψος 250 χλμ. από τη Γη.

Οι αντιδράσεις στο άκουσμα της ανωτέρω είδησης ήταν, φυσικά, πολυάριθμες. Η Κίνα και το Πακιστάν προέβησαν σε καταδικαστικές δηλώσεις, θεωρώντας την ενέργεια αυτή ως «διαταράσσουσα την ειρήνη και τη γαλήνη στο διάστημα», υπογραμμίζοντας ακόμη ότι «το διάστημα αποτελεί κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας, καθεστώς από το οποίο απορρέει ευθύνη αποφυγής ενεργειών που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε στρατικοποίησή του». Οι ΗΠΑ και η Ρωσία δεν προέβησαν σε σχόλια.

Τι είναι, όμως, τα αντι-δορυφορικά όπλα (ASAT weapons), και πώς η χρήση τους απειλεί το διάστημα; Ως “αντί-δορυφορικά” χαρακτηρίζονται τα συστήματα που μπορούν να εξουδετερώσουν ή να καταρρίψουν ένα αντικείμενο που βρίσκεται σε τροχιά. Ως τέτοια μπορούν να χρησιμοποιηθούν βαλλιστικοί πύραυλοι, ακτίνες laser, δορυφόροι, αλλά και βόμβες ηλεκτρομαγνητικού παλμού, που μπορούν να προκαλέσουν εκτεταμένες ζημιές στα ηλεκτρονικά συστήματα των δορυφόρων. Είναι αλήθεια ότι, πλέον, όλο και περισσότερες χώρες στοχεύουν στη δημιουργία τέτοιων τεχνολογιών, θεωρώντας μάλλον όλο και πιο ρεαλιστικό το σενάριο ενός «πολέμου των άστρων», και στοχεύοντας έτσι στην ενίσχυση της ασφάλειάς τους.

Παράλληλα, ένα από τα βασικά προβλήματα που τίθενται από την δοκιμή τέτοιων όπλων είναι η δημιουργία μεγάλων ποσοτήτων διαστημικών θραυσμάτων. Σύμφωνα με τη NASA, εν προκειμένω, όπως είχε συμβεί και με το αντίστοιχο test της Κίνας το 2007, η κατάρριψη του δορυφόρου δημιούργησε περισσότερα από 400 μικρά θραύσματα, τα οποία αποτελούν απειλή για την ασφάλεια άλλων δορυφόρων που βρίσκονται στη ζώνη LEO, ενώ σύμφωνα με την αμερικανική κυβέρνηση, υπάρχουν 44% περισσότερες πιθανότητες να χτυπηθεί ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός. Τα αντίθετο ακριβώς υποστήριξε η ινδική κυβέρνηση, κατά την οποία τέτοιες δραστηριότητες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αποσυμφόρηση της χαμηλής τροχιάς της γης από σκουπίδια-δορυφόρους.

Σε αυτό το σημείο, έγκειται και η ανάγκη να ερευνηθεί κατά πόσο μια τέτοια δραστηριότητα είναι συμβατή με το ισχύον νομικό καθεστώς: Όσον αφορά τα «διαστημικά σκουπίδια» (space debris), θα μπορούσε να υποστηριχτεί ότι οι δοκιμές αυτές έρχονται σε ευθεία αντίθεση με το άρθρο ΙΧ της Συνθήκης του 1969 για το Εξω-ατμοσφαιρικό Διάστημα (OST), σε σημείο που παράγουν τόση μεγάλη ποσότητα διαστημικών θραυσμάτων, ώστε θέτουν σε κίνδυνο τα συμφέροντα των άλλων κρατών. Φυσικά, για οποιαδήποτε ζημιά προκληθεί από τα κομμάτια που δημιούργησε η σύγκρουση, η Ινδία υπέχει διεθνή ευθύνη, βάσει της Σύμβασης του 1971, σχετικά με την Ευθύνη για ζημίες που προκαλούνται από διαστημικά αντικείμενα.

Πάντως, είναι σαφές ότι αυτή καθεαυτή η χρήση αντι-δορυφορικών όπλων δεν απαγορεύεται από το διεθνές δίκαιο. Πιο συγκεκριμένα, το άρθρο IV(2) της OST επιτάσσει μεν την χρήση της Σελήνης και των άλλων ουράνιων σωμάτων αποκλειστικά για ειρηνικούς σκοπούς, χωρίς όμως να απαγορεύει τη χρήση στρατιωτικών μέσων στο διάστημα εν γένει. Καμία συνθήκη δεν απαγορεύει, για παράδειγμα, τη χρήση συμβατικών όπλων στο διάστημα. Επομένως, το διάστημα μπορεί κάλλιστα να χρησιμοποιηθεί για στρατιωτικούς σκοπούς, εάν και εφόσον οι σκοποί αυτοί δεν μπορούν να θεωρηθούν επιθετικοί (aggressive) – εάν συνάδουν, δηλαδή, με το γενικό διεθνές δίκαιο και τον Χάρτη του ΟΗΕ.

Πιο συγκεκριμένα, το άρθρο 2(4) του Χάρτη –το οποίο κωδικοποιεί υπάρχον εθιμικό δίκαιο, δεσμεύοντας έτσι κάθε κράτος, ανεξάρτητα από το εάν είναι μέλος ή όχι του ΟΗΕ (ius cogens)– έχει ως εξής: «Όλα τα Μέλη στις διεθνείς τους σχέσεις θα απέχουν από την απειλή ή τη χρήση βίας που εκδηλώνεται εναντίον της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας οποιουδήποτε κράτους, είτε με οποιαδήποτε άλλη ενέργεια  ασυμβίβαστη προς τους Σκοπούς των Ηνωμένων Εθνών, όπως αυτοί αναφέρονται στο Άρθρο 1 (διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας)». Με βάση τα ανωτέρω, επίθεση ενάντια σε διαστημικό αντικείμενο άλλου κράτους με τη χρήση τέτοιου όπλου θα αποτελούσε απαγορευμένη χρήση βίας, και ευθεία απειλή κατά της διεθνούς ειρήνης.

Εν κατακλείδι, παρότι δεν είναι λίγοι όσοι έχουν εκφράσει την άποψη πως ο σχεδιασμός και η κατοχή τέτοιων όπλων αποτελεί αποθετικό παράγοντα, και συντελεί εν μέρει στην αποστρατικοποίηση του διαστήματος (deterrence), κατά τη γνώμη μου, απαιτείται άμεση δημιουργία ενός σαφέστερου νομικού πλαισίου, το οποίο θα απαγορεύει ρητώς τη χρήση τους, και θα εξασφαλίζει στο έπακρο την ασφάλεια και τη χρήση του διαστήματος αποκλειστικά προς όφελος όλων των κρατών (Άρθρο Ι OST). Προς αυτήν την κατεύθυνση φαίνεται να τάσσεται και η ΓΣ του ΟΗΕ, η οποία έχει υιοθετήσει επανειλημμένα ψηφίσματα, καλώντας τα κράτη να συνάψουν διεθνή συμφωνία για την αποφυγή ενός «διαστημικού αγώνα» (space race), και υπογραμμίζοντας την ανάγκη να απαγορευτούν ρητώς τα αντι-δορυφορικά όπλα (A/RES/36/97) – η φύση των οποίων είναι αδιαμφισβήτητα επιθετική.

Πηγές:

1. Weeden, B & Samson, V. (2019). India’s ASAT test is wake-up call for norms of behavior in space https://spacenews.com/op-ed-indias-asat-test-is-wake-up-call-for-norms-of-behavior-in-space/
2. Masih, N. (2019). India shoots down satellite in test of space defence https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/india-shoots-down-satellite-announces-itself-to-be-a-space-power/2019/03/27/a1e73426-5068-11e9-af35-1fb9615010d7_story.html?noredirect=on&utm_term=.d58e38ac3a57
3. Boothby, B. (2017). Space Weapons and the Law. Stockton Center for the Study of International Law.
4. Regan, H. (2019) India anti-satellite missile test a “terrible thing” https://edition.cnn.com/2019/04/02/india/nasa-india-anti-missile-test-intl/index.html
5. Bertamini, M & Schultz, S. (2019) On the prohibition on the use of force in an ASAT context: Keeping it clean (part I) https://voelkerrechtsblog.org/keeping-it-clean-part-i/