Εισαγωγή

Διαχρονικά, οι σχέσεις μεταξύ των Η.Π.Α. και του Πακιστάν ήταν στρατηγικού περιεχομένου, αλλά θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν και ως περίπλοκες. Από τη μία πλευρά, το Πακιστάν έχει χαρακτηριστεί από ορισμένους αναλυτές ως “America’s most allied ally in Asia” ενώ, από την άλλη, έχουν υπάρξει γεγονότα και καταστάσεις που έχουν δοκιμάσει την ανθεκτικότητα της συμμαχίας. Έτσι, η απόφαση της αμερικανικής ηγεσίας να διακόψει την παροχή οικονομικής βοήθειας προς το Πακιστάν εντάσσεται σε αυτό το πλαίσιο διακυμάνσεων στην ισορροπία των σχέσεών τους. Πρώτα, η πληροφορία για το πάγωμα της στήριξης δόθηκε με tweet της 1ης Ιανουαρίου 2018 από τον Πρόεδρο Donald Trump, ενώ, μετά από κάποιες μέρες, επιβεβαιώθηκε και επίσημα από το State Department.

Η διοίκηση Trump αρνήθηκε να εξακριβώσει το ποσό της βοήθειας που θα παγώσει, δήλωσε, όμως, πως αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος της. Συνολικά, μπορεί να παγώσει η παροχή μέχρι και 1,3 δισ. δολαρίων. Άλλες πηγές αναφέρουν πως η απόφαση μπορεί να επηρεάσει την παροχή ενός δισ. δολαρίων στρατιωτικής βοήθειας, και 900.000 δολαρίων για αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις. Το μέτρο θα παραμείνει σε εφαρμογή, μέχρις ότου να λάβει το Πακιστάν «αποφασιστική δράση» εναντίον των Taliban και του δικτύου Haqqani.

Όπως είναι φυσικό, οι τόνοι μεταξύ των δύο κρατών εμφανώς ανέβηκαν. Ως εκ τούτου, ο Υπουργός Εξωτερικών του Πακιστάν, Khawaja Asif, υπονόησε πως η κίνηση αυτή μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά στη συνεργασία των δύο κρατών – ακόμα και στη διάλυση της συμμαχίας μεταξύ αυτών.

Η Απαρχή των Σχέσεων Μεταξύ των Δύο Κρατών – ο Ψυχρός Πόλεμος

Οι στενές -αν και προβληματικές- σχέσεις μεταξύ της Washington και του Islamabad ξεκινούν ήδη από τις αρχές του Ψυχρού Πολέμου. Το Πακιστάν εντάχθηκε στο C.E.N.T.O. και S.E.A.T.O., ενώ υπέγραψε και ξεχωριστές συμμαχίες με τις Η.Π.Α., όπως το Mutual Defense Assistance Agreement. Μέχρι και το 1964, έλαβε 2,5 δισ. δολάρια οικονομικής βοήθειας, και 700 εκατ. δολάρια στρατιωτικής στήριξης. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 η αρωγή αυτή περιορίστηκε, ενώ έπαψε εντελώς όταν η διοίκηση του Jimmy Carter επιβεβαίωσε τη λειτουργία εγκατάστασης εμπλουτισμού ουρανίου στο Πακιστάν. Το πυρηνικό καθεστώς του Πακιστάν ήταν -και παραμένει ακόμη- ένα από τα αγκάθια στις σχέσεις μεταξύ των δύο κρατών.

Ωστόσο, το 1979 η Σοβιετική Ένωση εισέβαλε στο Αφγανιστάν, και έτσι οι Η.Π.Α. στράφηκαν -όχι για τελευταία φορά- προς τον εταίρο τους στην Ασία. Οι υπηρεσίες ασφάλειας του Πακιστάν έγιναν ο βασικός μηχανισμός διοχέτευσης μυστικής βοήθειας των Η.Π.Α. στους αντισοβιετικούς Mujahideen. Σε αυτό το πλαίσιο, η οικονομική και στρατιωτική στήριξη μέχρι το 1990 υπερέβη τα 5 δισ. δολαρίων.

Τη δεκαετία του 1990, οι συνθήκες είχαν αλλάξει άρδην: ο Ψυχρός Πόλεμος έληξε, οι Η.Π.Α. έκαναν άνοιγμα στον αιώνιο εχθρό του Πακιστάν -την Ινδία-, το πυρηνικό πρόγραμμα του Πακιστάν προχωρούσε, ενώ οι Σοβιετικοί είχαν εκδιωχθεί από το Αφγανιστάν. Αυτά οδήγησαν την τότε διοίκηση του George H. W. Bush να προβεί στη βαθμιαία μείωση της οικονομικής στήριξης. Η ανάπτυξη του πυρηνικού προγράμματος του Πακιστάν πυροδότησε κυρώσεις από τη μεριά των Η.Π.Α. Για παράδειγμα, τον Οκτώβριο του 1990 η κυβέρνηση των Η.Π.Α. μπλόκαρε την παράδοση μαχητικών F-16, ως κύρωση λόγω του πυρηνικού προγράμματος του Islamabad.

Η Κρισιμότητα της 11^ης Σεπτεμβρίου 2001 και ο Πόλεμος Κατά της Τρομοκρατίας

Γεγονός-σταθμός στις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών υπήρξε η 11η Σεπτεμβρίου του 2001, η οποία οδήγησε στην εμπλοκή των Η.Π.Α. στο Αφγανιστάν και, κατ’ επέκταση, στη μεγαλύτερη συνεργασία σε στρατιωτικά θέματα μεταξύ των Η.Π.Α. και του Πακιστάν. Έτσι, το Πακιστάν απέκτησε τον τίτλο του “Μajor non-NATO Αlly”, και λειτούργησε ως βάση των Η.Π.Α. στον πόλεμο εναντίον των Taliban. Μέχρι το 2009, οι Η.Π.Α. είχαν παράσχει σχεδόν 9 δισ. δολάρια στρατιωτικής βοήθειας, και 3,6 δισ. δολάρια οικονομικής αρωγής.

Ο Πόλεμος κατά της Τρομοκρατίας έδωσε, όμως, και αφορμές να δοκιμαστούν οι σχέσεις μεταξύ των δύο κρατών. Για παράδειγμα, το 2009, ο πρώην Πρόεδρος του Πακιστάν, Pervez Musharraf, δήλωσε πως μέρος της αμερικανικής οικονομικής βοήθειας για την καταπολέμηση τρομοκρατίας είχε χρησιμοποιηθεί για τη στήριξη των αμυντικών δυνατοτήτων εναντίον της Ινδίας, κατά τη διάρκεια της θητείας του (2001 – 2008).

Το 2011 ήταν μια καταστροφική χρονιά για τις σχέσεις μεταξύ των δύο κρατών. Το επεισόδιο του Αμερικανού Raymond Allen Davis, οι αμερικανικές επιθέσεις με drones του Μαρτίου, η επιχείρηση “Neptune Spear“ για τη σύλληψη του Osama Bin Laden, και η επίθεση του NATO εναντίον στρατιωτικού φυλακίου στο βόρειο Πακιστάν λειτούργησαν αρνητικά στη συνεργασία των δύο χωρών.

Ειδικότερα, το ζήτημα του Bin Laden άνοιξε μεγάλο ρήγμα στις σχέσεις μεταξύ των κρατών. Το γεγονός πως βρέθηκε σε καταφύγιο κοντά στη σημαντικότερη στρατιωτική βάση, στην πόλη Abbottabad του Πακιστάν, επιβεβαίωσε τις αντιλήψεις για ύπαρξη κάποιου είδους δικτύου υποστήριξης των Taliban στη χώρα. Την έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο «συμμάχων» επιβεβαίωσε ο Διευθυντής της CIA, Leon Panetta, που κατεύθυνε την επιχείρηση. Πιο συγκεκριμένα, η CIA απέκλεισε το ενδεχόμενο να συμμετάσχει από την αρχή το Πακιστάν, διότι υπήρχαν φόβοι πως θα υπονόμευε την αποστολή, ειδοποιώντας τους στόχους. Η διοίκηση του Barack Obama ανέστειλε την παροχή 800 εκατ. δολαρίων, και παρακράτησε 350 εκατ. δολάρια το 2016.

Εκτιμήσεις και Συμπεράσματα

Μέχρι και σήμερα, και ειδικά μετά την τελευταία απόφαση των Η.Π.Α., οι σχέσεις μεταξύ των δύο κρατών δεν έχουν αποκατασταθεί. Τον Αύγουστο του 2016, η ομιλία του Donald Trump σχετικά με την νέα πολιτική απέναντι στο Αφγανιστάν αναζωπύρωσε το αντι-αμερικανικό αίσθημα στο Πακιστάν, με τους πολίτες του τελευταίου να διαδηλώνουν στους δρόμους με συνθήματα κατά του Αμερικανού Προέδρου. Στην ομιλία του προειδοποίησε πως, αν το Πακιστάν δεν δράσει πιο αποτελεσματικά για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, θα αντιμετωπίσει κυρώσεις, ενώ «λάδι στην φωτιά» έριξε και η έκκληση για μεγαλύτερη συμμετοχή της Ινδίας στη διαμόρφωση του μέλλοντος του Αφγανιστάν.

Η αποτελεσματικότητα των νέων -και, συνάμα, ήδη δοκιμασμένων- μέτρων κατά του Πακιστάν θα πρέπει να κριθεί υπό το πρίσμα των επιδιωκόμενων κρατικών συμφερόντων, καθώς και των διαμορφωμένων σχέσεων αλληλεξάρτησης. Υπό αυτό το πρίσμα, θα πρέπει να γίνει αντιληπτό πως οι Η.Π.Α. έχουν ανάγκη το Πακιστάν, λόγω της γεωγραφικής του θέσης. Η εγγύτητά του με το Αφγανιστάν καθιστά πιο εύκολη και οικονομική τη μεταφορά πολεμοφοδίων σε μία χώρα χωρίς πρόσβαση σε θάλασσα. Ακόμα, είναι επιτακτική η συνεργασία σε αυτόν τον τομέα, ειδικότερα τώρα, μετά την απόφαση της αμερικανικής ηγεσίας να αυξηθεί η στρατιωτική παρουσία στο Αφγανιστάν. Το Πακιστάν, μάλιστα, δεν έχει διστάσει να χρησιμοποιήσει αυτό το πλεονέκτημα για τη φραγή των διόδων προμήθειας το 2011 στο NATO.

Πέρα από το γεωγραφικό πλεονέκτημα του Πακιστάν, η αλλαγή συμπεριφοράς εκ μέρους του φαντάζει δύσκολη έως αδύνατη για έναν ακόμη λόγο. Η στήριξη μαχητών θεωρείται πως εκπληρώνει εθνικά συμφέροντα, ισχυροποιώντας την παρουσία θετικά διακείμενων προς αυτό ομάδων, και μειώνοντας την επιρροή της Ινδίας. Επιπλέον, το Πακιστάν μπορεί να βασίζεται στη συνδρομή του μακροχρόνιου συμμάχου της – της Κίνας.

Συμπεραίνοντας, η απόφαση της αμερικανικής ηγεσίας να παύσει την οικονομική βοήθεια προς το Πακιστάν, ως μέτρο πίεσής του για διακοπή των σχέσεων με μαχητές από το Αφγανιστάν, φαίνεται –όπως έχει δείξει και η ιστορική εμπειρία- εξαρχής δύσκολο να αποφέρει τα επιθυμητά για την αμερικανική στρατηγική αποτελέσματα.

Πηγές: 

1. Khan M. A. (1964). The Pakistan-American Alliance. https://www.foreignaffairs.com/articles/asia/1964-01-01/pakistan-american-alliance
2. Landler M. & Harris G. (2018). Trump, Citing Pakistan as a ‘Safe Haven’ for Terrorists, Freezes Aid. https://www.nytimes.com/2018/01/04/us/politics/trump-pakistan-aid.html?mtrref=www.google.com
3. Landay J., Mohammed A. & Walcott J. (2018). ‘A mad scramble’: How Trump tweet on Pakistan blindsided U.S. officials. https://www.reuters.com/article/us-usa-pakistan-aid/a-mad-scramble-how-trump-tweet-on-pakistan-blindsided-u-s-officials-idUSKBN1F030Q?il=0
4. Aleem Z. (2018). Trump’s sudden new fight with Pakistan, explained. https://www.vox.com/world/2018/1/8/16850116/trump-pakistan-suspend-aid
5. Shah S. (2018). Pakistan Foreign Minister Says U.S. Has Undermined Countries’ Ties. https://www.wsj.com/articles/pakistan-says-alliance-with-u-s-is-over-1515155860?mg=prod/accounts-wsj
6. Newsweek. (2018). A TIMELINE OF U.S. AID TO PAKISTAN. http://www.newsweek.com/timeline-us-aid-pakistan-81153
7. Wright L. (2011). The Double Game. https://www.newyorker.com/magazine/2011/05/16/the-double-game
8. Bruno G. & Bajoria J. (2008). U.S-Pakistan Military Cooperation. https://www.cfr.org/backgrounder/us-pakistan-military-cooperation
9. BBC News. (2009). Musharraf admits US aid diverted. http://news.bbc.co.uk/2/hi/8254360.stm
10. Maqbool A. (2011). 2011: New low for US-Pakistan relations.
    http://www.bbc.com/news/world-asia-india-16369301
11. BBC News. (2011). Pakistan outrage after ‘Nato attack kills soldiers’. http://www.bbc.com/news/world-asia-15901363
12. The Indian Express. (2011). Did Pakistan Army shelter Osama? http://archive.indianexpress.com/news/did-pakistan-army-shelter-osama/784511/0
13. Calabresi M. (2011). CIA Chief: Pakistan Would Have Jeopardized bin Laden Operation.http://swampland.time.com/2011/05/03/cia-chief-breaks-silence-u-s-ruled-out-involving-pakistan-in-bin-laden-raid-early-on/
14. Constable P. (2017). Trump’s new Afghanistan policy has Pakistan angry and alarmed.https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/trumps-new-afghanistan-policy-has-pakistan-angry-and-alarmed/2017/08/29/40e2de88-8cb9-11e7-9c53-6a169beb0953_story.html
15. Herb J. (2017). Five key pieces of Trump’s Afghanistan plan. http://edition.cnn.com/2017/08/21/politics/trump-afghan-plan-five-things/index.html
16. Moore A. (2011). Pakistan shuts down Nato supply routes into Afghanistan. http://www.bbc.com/news/av/world-asia-15908345/pakistan-shuts-down-nato-supply-routes-into-afghanistan