Η κρίση στη Συρία και ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας δικαίως μονοπωλούν το παγκόσμιο ενδιαφέρον, αλλά εξίσου σημαντική αποδεικνύεται και η αλυσίδα των γεγονότων που προκύπτουν. Γεγονός της επικαιρότητας αποτελούν οι εξελίξεις σχετικά με αναθεωρήσεις της συνθήκης Schengen ως προτεινόμενη λύση του προσφυγικού προβλήματος, το οποίο απορρέει από την εμπόλεμη κατάσταση. Ωστόσο, ενδείκνυται η παρουσίαση ολοκληρωμένης εικόνας των χαρακτηριστικών της συνθήκης Schengen έτσι ώστε να καθίστανται ευνόητες οι συνέπειες των ενδεχόμενων αναδιαμορφώσεων.

Η Συμφωνία υπεγράφη τον Ιούνιο του 1985 στην κωμόπολη Schengen του Λουξεμβούργου ανάμεσα σε πέντε κράτη μέλη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (Βέλγιο, Γερμανία, Γαλλία, Λουξεμβούργο και Ολλανδία), ενώ τέθηκε σε ισχύ το 1995. Σήμερα, μέρη του κεκτημένου Schengen αποτελούν τα περισσότερα κράτη μέλη της Ε.Ε. με τις εξαιρέσεις της Ιρλανδίας και του Ηνωμένου Βασιλείου. Βασικά στοιχεία είναι η ενίσχυση ελέγχων στα κοινά εξωτερικά σύνορα και η κατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα. Παρόλα αυτά, δεν περιορίζεται μόνο στο επίπεδο της ελεύθερης διακίνησης ατόμων, αλλά εξασφαλίζει τη συνεργασία μεταξύ των συμβαλλομένων με κοινούς κανόνες περί ασύλου, με το δικαίωμα της αστυνομίας να καταδιώκει άτομα και έξω από τα σύνορα της χώρας. Ανάλογης σπουδαιότητας είναι και η δημιουργία του συστήματος πληροφοριών Schengen, το οποίο επιτρέπει σε αστυνομικά τμήματα να μοιράζονται κοινό τμήμα αρχείων καταζητούμενων και ανεπιθύμητων ανθρώπων καθώς και κλεμμένων αντικειμένων, όπως και οι κοινές προσπάθειες καταπολέμησης της διακίνησης ναρκωτικών.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλεί η απαίτηση τα κράτη μέλη που έχουν εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε. να είναι υπεύθυνα για να εξασφαλίζουν την πραγματοποίηση σωστών ελέγχων και την αποτελεσματική επιτήρηση των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης. Συνεπώς, οι επιθεωρήσεις και οι έλεγχοι στα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε. πρέπει να είναι αρκετά αυστηροί, με στόχο την παρεμπόδιση της λαθρομετανάστευσης, του λαθρεμπορίου ναρκωτικών και άλλων παράνομων δραστηριοτήτων. Παράλληλα, σε περίπτωση σοβαρού κινδύνου για τη δημόσια πολιτική ή τη δημόσια ασφάλεια, εξουσιοδοτείται κάθε κράτος μέλος να αποκαταστήσει προσωρινά τους ελέγχους στα σύνορά του εντός της Ζώνης Schengen.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση χρειάστηκε να χρησιμοποιήσει όλες τις δυνατότητες που παρέχονται στο πλαίσιο της Συνθήκης ώστε να προχωρήσει στην αναχαίτιση του μεταναστευτικού ρεύματος. Σημαντικό ρόλο θα έπρεπε να είχε διαδραματίσει η Ελλάδα, καθώς πρόκειται για τα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε. Αντίθετα βρίσκεται στο επίκεντρο των κατηγοριών, διότι δεν υπηρέτησε ικανοποιητικά τις δεσμεύσεις της αναφορικά με τη διαχείριση τόσο των ανθρώπων που συνεχίζουν να καταφθάνουν στη χώρα μαζικά, όσο και της γενικότερης κατάστασης η οποία πλήττει τη συλλογική ασφάλεια.

Συγκεκριμένα, η Ελλάδα είχε δεσμευτεί να εφαρμόσει σύστημα πολιτικής προστασίας στα νησιά, ώστε να αντιμετωπίσει άμεσες ανάγκες, ανθρωπιστικές και ιατρικές. Επιπλέον, να επιταχύνει τη λήψη μέτρων καταγραφής όσων εισέρχονται στη χώρα και αναχαίτισης της ανεξέλεγκτης μετακίνησής τους προς άλλα κράτη. Την απαραίτητη συνδρομή στο εγχείρημα αυτό θα παρέχει η FRONTEX (ο ευρωπαϊκός οργανισμός για τη διαχείριση της επιχειρησιακής συνεργασίας στα εξωτερικά σύνορα των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης) στους συνοριακούς σταθμούς και η ομάδα RABIT της FRONTEX στη φύλαξη των εξωτερικών συνόρων στα νησιά. Μία σειρά από κράτη μέλη, όμως, και κυρίως το Βέλγιο, η Γερμανία, η Ολλανδία, το Λουξεμβούργο, η Αυστρία αλλά και χώρες του ανατολικού μπλοκ, έχουν εκφράσει έντονη δυσαρέσκεια ως προς τον τρόπο με τον οποίο η ελληνική κυβέρνηση έχει διαχειριστεί την κρίση τους τελευταίους μήνες. Πηγή των κατηγοριών εκ μέρους τους αποτελεί η άρνηση της Ελλάδας, για λόγους εθνικής κυριαρχίας, να δεχτεί τη βοήθεια της FRONTEX, στην περίπτωση που αυτή ενεργεί πέραν των αρμοδιοτήτων των εθνικών αρχών ώστε να μπορεί να παρεμβαίνει χωρίς να έχει προηγηθεί σχετικό αίτημα.

Προφανώς για το λόγο αυτό, εκ μέρους της Ευρωπαϊκή Ένωσης, στο Συμβούλιο Δικαιοσύνης και Εσωτερικών υποθέσεων που διεξήχθη στις Βρυξέλλες στις 3 Δεκεμβρίου, υπό διαπραγμάτευση βρισκόταν όχι μόνο η προσωρινή εξάμηνη έξοδος της Ελλάδας από τη Schengen αλλά και έξοδος μέχρι και δύο χρόνια. Αυτό θα είναι το επακόλουθο σε περίπτωση που τίθενται σε κίνδυνο τα εσωτερικά σύνορα “και στο βαθμό που οι έκτακτες περιστάσεις που συνιστούν σοβαρή απειλή για τη δημόσια τάξη ή την εσωτερική ασφάλεια εντός του χώρου χωρίς ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα ή εντός τμημάτων αυτών, η προθεσμία για την επαναφορά των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα μπορεί να παραταθεί μέχρι ένα ανώτατο συνολικό όριο των δύο ετών”, σύμφωνα με σχετικό έγγραφο του Συμβουλίου. Ως απόρροια των διαβουλεύσεων, στην Ελλάδα πρόκειται να επιταχυνθούν οι διαδικασίες υλοποίησης και θέσης σε λειτουργία των hotspots για τους πρόσφυγες, η ολοκλήρωση της διαδικασίας καταγραφής των εισερχόμενων μεταναστών με την κατάθεση αιτήματος ασύλου ώστε να μεταφέρονται νόμιμα στα ευρωπαϊκά κράτη-μέλη και η δημιουργία των συμφωνηθέντων χώρων προσωρινής φιλοξενίας τους.

Ο αποκλεισμός της Ελλάδας από το κεκτημένο Schengen θα έχει αδιαμφισβήτητες επιπτώσεις τόσο στην κοινωνική όσο και στην οικονομική πραγματικότητα. Αρχικά, η μετατόπιση των συνόρων της Ε.Ε. αναφορικά με την εσωτερική κυκλοφορία των ατόμων σημαίνει ότι οι Έλληνες πολίτες θα υπάγονται πλέον στα συστήματα ελέγχου όπως και οι πολίτες τρίτων χωρών. Από οικονομικής απόψεως η ενδεχόμενη έξοδος θα ήταν καταστροφική και για τις επενδύσεις, αφού στο πλαίσιο της Συνθήκης Schengen παρέχονται ορισμένα κίνητρα και διευκολύνσεις στους επίδοξους ξένους επενδυτές. Γενικότερα, όσον αφορά στο κύρος και την αξιοπιστία του κράτους, αυτά σίγουρα θα πληγούν ακόμα περισσότερο αφού μια τέτοια εξέλιξη θα κατατάξει την Ελλάδα σε χώρα τρίτης κατηγορίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλεί το ευνόητο συμπέρασμα ότι μια έξοδος της Ελλάδας από τη Schengen πρακτικά θα πλήξει τους Έλληνες πολίτες που ταξιδεύουν εκτός συνόρων και τους τουρίστες, ενώ δεν θα περιορίσει τη μετακίνηση των προσφύγων προς τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Για το λόγο αυτό, το σενάριο αναθεώρησης της Συνθήκης έτσι ώστε να αποκλείεται η Ελλάδα παρουσιάζει μέρα με τη μέρα όλο και λιγότερες πιθανότητες. Δε θα πρέπει, ωστόσο, να καταλαγιάσουν οι ενέργειες για την αναχαίτιση του μεταναστευτικού ρεύματος, διότι στις 17 Δεκεμβρίου θα πραγματοποιηθεί Σύνοδος Κορυφής, στην οποία θα γίνει – μεταξύ άλλων – και απολογισμός της έως τότε προσπάθειας εκ μέρους της Ελλάδας για τήρηση των δεσμεύσεών της, οπότε η χώρα θα κληθεί να απαντήσει σε τυχόν αδυναμίες υλοποίησής τους.

Πηγές:

http://www.huffingtonpost.gr/2015/12/08/oikonomia-sengen-ellada_n_8748554.html

http://www.kathimerini.gr/840769/article/epikairothta/politikh/h-e3odos-apo-thn-sengken-sto-symvoylio-eswterikwn-ypo8esewn

http://europa.eu/about-eu/agencies/regulatory_agencies_bodies/policy_agencies/frontex/index_el.htm

http://www.consilium.europa.eu/el/meetings/international-summit/2015/11/29/

http://www.newsbeast.gr/weekend/arthro/2050558/ti-simeni-gia-tin-ellada-mia-pithani-exodo-apo-ti-sengken