Μηδενική ουσία και διαχείριση εντυπώσεων

Στις 17 Μαΐου έλαβε χώρα η πρώτη επίσημη συνάντηση μεταξύ του Donald Trump και του Tayyip Erdoğan. Η εν λόγω συνάντηση ήταν προγραμματισμένη από καιρό, και αναμενόταν από πολλούς, ωστόσο η ίδια έμελλε να επισκιαστεί από άλλο ένα απρόσμενο γεγονός της νεοεκλεχθείσας κυβέρνησης – ήτοι, τη μεταβίβαση άκρως απόρρητων πληροφοριών προς τη ρωσική πλευρά, αναφορικά με τη δράση του ISIS στη Συρία. Οι πληροφορίες, μάλιστα, μεταβιβάστηκαν από τον ίδιο τον Trump προς το Ρώσο υπουργό Εξωτερικών, Sergey Lavrov. Παρότι ο Trump αιτιολογεί τη συγκεκριμένη ενέργεια στη βάση της προτεραιότητας καταπολέμησης του ISIS, επρόκειτο για μια άκομψη διπλωματικά κίνηση, που ελλοχεύει τον κίνδυνο υπονόμευσης της αξιοπιστίας της Ουάσινγκτον απέναντι σε διαχρονικούς στρατηγικούς συμμάχους  ̶  ιδιαίτερα αν λάβει κανείς υπόψη ότι η αρχική εμπιστευτική πηγή ήταν το Ισραήλ. Η συγκεκριμένη είδηση ήρθε να συμπληρώσει το σάλο που προκάλεσε η απόλυση του διευθυντή του FBI, James Comey.

Υπό αυτά τα δεδομένα -και σε συνδυασμό με τη διχασμένη τουρκική πολιτική σκηνή, και την ανάγκη του Erdoğan να εξασφαλίσει νομιμοποίηση για την απόφαση του πρόσφατου αμφιλεγόμενου δημοψηφίσματος-, η συνάντηση των δύο ηγετών αποτέλεσε μία πρώτης τάξεως ευκαιρία για δημιουργία εντυπώσεων  ̶  στερούμενης, βέβαια, ουσίας. Αμφότεροι προέβησαν σε δηλώσεις που απέβλεπαν σε εσωτερική κατανάλωση. Μάλιστα, εάν κάποιος από τους δύο μπορούσε να ελπίζει σε κάτι από αυτή τη συνάντηση, αυτός ήταν ο Erdoğan. Οι όποιες προσδοκίες του, ωστόσο, αποδείχθηκαν μάταιες. Η συνάντηση των αρχηγών των δύο μεγαλύτερων στρατιωτικά κρατών-μελών του NATO διήρκεσε μάλλον λιγότερο του αναμενόμενου. Το κλίμα -παρότι θετικό επιφανειακά- ήταν πιθανόν αμήχανο, με τον Trump να προσπαθεί να σπάσει τον πάγο. Ο Τούρκος ομόλογός του προτίμησε να εστιάσει στα βασικά ζητήματα που απασχολούν τους δύο συμμάχους, καθώς επίσης στις βασικές αξιώσεις της Άγκυρας και τα σημερινά “αγκάθια” των διμερών σχέσεων: α) Την αμερικανική στήριξη προς τους Κούρδους της Συρίας και β) το αίτημα παράδοσης του Fethullah Gülen προς τις τουρκικές αρχές.

Το  κουρδικό “αγκάθι”

Όσον αφορά τους Κούρδους, το momentum της συνάντησης δεν θα μπορούσε να είναι χειρότερο: Δεν έχει ακόμη συμπληρωθεί ούτε εβδομάδα μετά από την ανακοίνωση της κυβέρνησης Trump για συνέχιση παροχής όπλων και εξοπλισμού προς το κουρδικό YPG στη Συρία. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, αφενός, καταδίκασε από κοινού το κουρδικό PKK και το ISIS -αντιμετωπίζοντάς τα ως τρομοκρατικά μορφώματα-, αρνήθηκε, αφετέρου, να συμπεριλάβει το YPG, χαρακτηρίζοντάς το ως “απαραίτητο εταίρο” στη μάχη κατά του ISIS στη βόρεια Συρία.

Η πολιτική αποσύνδεσης του YPG με το PPK εξυπηρετεί πλήρως την αμερικανική θέση στο συριακό εμφύλιο. Η σημερινή ηγεσία συμμερίζεται την άποψη Obama πως οι Κούρδοι αποτελούν το πλέον αξιόπιστο ανάχωμα απέναντι στη “τζιχαντιστική” επέκταση στη Βόρεια Συρία – άποψη που επιβεβαιώνεται, άλλωστε, και από τα ίδια τα γεγονότα. Η ανακατάληψη της συριακής πόλης Ράκκα -προπύργιου και πρωτεύουσας του ισλαμικού ψευδοκράτους- αποτελεί, αυτήν τη στιγμή, προτεραιότητα για το Πεντάγωνο. Ως προτιμότεροι αρωγοί και διεκπεραιωτές αυτής της επιχείρησης κρίνονται οι Κούρδοι μαχητές, σε συνδυασμό με τους Άραβες συμμάχους τους, που από κοινού συγκροτούν τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις.

Οι απειλές Erdoğan για κατάργηση της νατοϊκής αεροπορικής βάσης στο İncirlik δεν αρκούν για να ανατρέψουν αυτήν τη δεδηλωμένη πολιτική. Εν προκειμένω, το μόνο που θα μπορούσαν να προσφέρουν οι Ηνωμένες Πολιτείες προς τον Erdoğan -όσον αφορά τουλάχιστον το συριακό και τους Κούρδους- είναι η υπόσχεση πως θα φροντίσουν να εποπτεύουν την εν λόγω περιοχή, ώστε κανένα από τα -δοθέντα στους Κούρδους του YPG- όπλα να μην χρησιμοποιηθεί κατά της Τουρκίας. Εάν υπάρχει κάτι που μπορεί στην πραγματικότητα να καθησυχάσει τον Τούρκο πρόεδρο είναι μια δέσμευση εκ μέρους των ΗΠΑ, αναφορικά με την επόμενη μέρα σε μια απελευθερωμένη Ράκκα. Συγκεκριμένα, μια δέσμευση πως το YPG δεν θα παραμείνει σε αυτήν, μετά την απελευθέρωση της πόλης από τους τζιχαντιστές. Το εν λόγω σενάριο φαντάζει ως το πλέον πιθανό τη δεδομένη στιγμή, καθώς δεν είναι το κουρδικό στοιχείο που πλειοψηφεί στη συγκεκριμένη πόλη, αλλά το αραβικό. Μάλιστα, η Ράκκα δεν συμπεριλαμβάνεται καν στα κουρδικά σχέδια για τη δημιουργία της αυτόνομης “Rojava”.

Το Ζήτημα Gülen: Βολική στασιμότητα;

Εν τω μεταξύ, η παράδοση του Gülen στις τουρκικές αρχές αποτελεί πάγιο αίτημα της Άγκυρας. Αίτημα το οποίο δεν συγκίνησε την κυβέρνηση Obama, και δεν φαίνεται να συγκινεί ούτε την κυβέρνηση Trump. Ο αμφιλεγόμενος ηγέτης και ισλαμιστής κληρικός διαμένει αυτοεξόριστος εδώ και αρκετά χρόνια στις Ηνωμένες Πολιτείες, αφού είχε συγκρουστεί με τον παλαιό του συνεργάτη, Erdoğan. Σύμφωνα με τον Τούρκο Πρόεδρο, ο Fethullah Gülen αποτελεί τον “ιθύνοντα νου” πίσω από το πραξικόπημα του περασμένου Ιουλίου. Αυτός είναι, εξάλλου, και ο λόγος για τον οποίο οι μαζικές διώξεις που ακολούθησαν αυτού αφορούν, κατά κύριο λόγο, τους υποστηρικτές ή συνεργάτες του αυτοεξόριστου Τούρκου ιμάμη. Ο ίδιος ο Gülen, την περασμένη Δευτέρα (15 Μαΐου 2017), σε άρθρο του στην Washington Post κατέκρινε εκ νέου τις πολιτικές Erdoğan, αποκαλώντας τη συγκεκριμένη περίοδο ως “ένα νέο στάδιο αυταρχισμού”. Στην πραγματικότητα, η τελική απόφαση αναφορικά με την έκδοσή του δεν είναι στο χέρι του Trump, αλλά άπτεται του αμερικανικού ομοσπονδιακού δικαστηρίου – εξασφαλίζοντας, έτσι, στον Αμερικάνο Πρόεδρο μια “βολική” δικαιολογία για τη διευθέτηση ενός δύσκολου θέματος.

Η διαχρονική γεωστρατηγική σημασία της Τουρκίας, και τα όρια των τουρκικών μοχλεύσεων

Οι σχέσεις Erdoğan και Δύσης φαντάζουν πιο τεταμένες από ποτέ. Η σταδιακή διολίσθηση της Τουρκίας προς τον αυταρχισμό -με επιστέγασμα αυτής την πρόσφατη έκβαση του δημοψηφίσματος αναφορικά με το πολίτευμα-, σε συνδυασμό με την αντιπαραγωγική τουρκική εξωτερική πολιτική στη Συρία, και την “εργαλειοποίηση” του προσφυγικού ως μοχλό πίεσης προς την Ευρώπη, αποτελούν τα σημαντικότερα σημεία τριβής μεταξύ της Άγκυρας και των κρατών-μελών της Ένωσης. Ο Trump φαίνεται να αδιαφορεί για το πρόσφατο τουρκικό μπαράζ παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τη δεδομένη στιγμή, τόσο η Συρία, όσο και η αντιμετώπιση του ISIS αποτελούν την περιφερειακή προτεραιότητα της Washington. Ακόμη και η πρόσφατη αμερικάνικη προειδοποιητική επίθεση προς τη συριακή αεροπορική βάση, και το πάγωμα των σχέσεων μεταξύ Ρωσίας και ΗΠΑ δεν φαίνεται να αντέστρεψαν αυτήν την πραγματικότητα. Το μέλλον του Assad έπεται -ιεραρχικά και χρονικά- της ανάγκης συντριβής του ISIS.

Ως προς το κουρδικό ζήτημα, πολλά περισσότερα ενώνουν, παρά χωρίζουν τις Ηνωμένες Πολιτείες με τη Ρωσία. Μην ξεχνάμε, άλλωστε πως, μόλις λίγες εβδομάδες πριν, οι Ρώσοι και οι Αμερικανοί εμπόδισαν από κοινού την τουρκική προέλαση προς την κουρδοκρατούμενη πόλη Manjib – μια σημαντική πόλη για τη σχεδιαζόμενη αυτόνομη κουρδική “Rojava”.

Για την ώρα, η Συρία, καθώς και η αντιμετώπιση του ISIS και της τρομοκρατίας είναι οι μεταβλητές που επηρεάζουν πρωτίστως τις διμερείς σχέσεις. Εν τω μεταξύ, οι Τούρκοι θα συνεχίσουν να πραγματοποιούν επιθέσεις κατά κουρδικών θέσεων σε Συρία και Ιράκ, με τις Ηνωμένες Πολιτείες να παραμένουν σε αμήχανη και επαμφοτερίζουσα θέση ενώ, παράλληλα, μαστίζονται από τα συνεχή εσωτερικά σκάνδαλα και τον απρόβλεπτο χαρακτήρα της κυβέρνησης Trump.

Φαντάζει, βέβαια, δύσκολο οι διμερείς σχέσεις να ξεπεράσουν την κατρακύλα που γνώρισαν κατά τη δεύτερη περίοδο διακυβέρνησης Obama. Ωστόσο, οι πολιτικές πραγματικότητες θέτουν τα όρια μιας πιθανής αναθέρμανσης. Παρόλο που ο Trump ήταν ο μόνος εκ των ηγετών του δυτικού κόσμου που συνεχάρη τον Erdoğan την επομένη του νικητήριου συνταγματικού δημοψηφίσματος, οι ελπίδες πως η συνάντηση θα έδινε μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για επαναφορά της ομαλότητας των σχέσεων διαψεύστηκαν, τουλάχιστον για την ώρα.

Μπορεί ο ψυχρός πόλεμος να έχει παρέλθει, και η σημερινή Τουρκία να είναι λιγότερο κοσμική από ποτέ, έχοντας, μάλιστα, έλθει σε ρήξη με κράτη σημαντικά για την αμερικανική περιφερειακή αρχιτεκτονική ασφαλείας, όπως το Ισραήλ, την Αίγυπτο και την Ιορδανία. Ωστόσο, η Τουρκία θα συνεχίσει να διατηρεί τη γεωστρατηγική της σημασία για τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ, ενώ το “φλέρτ” της με τη Ρωσία και την Κίνα θα κρατά σε εγρήγορση τα μέλη της ευρωατλαντικής συμμαχίας. Η γεωπολιτική αυτή πραγματικότητα θα συνεχίσει να εξασφαλίζει στην Άγκυρα διάφορα ανταλλάγματα -ή την υιοθέτηση διπλών standards- σε μια σειρά ζητημάτων από τους δυτικούς της συμμάχους. Ένα από αυτά αποτελεί το -εν εξελίξει- ζήτημα της τουρκικής προκλητικότητας στο Αιγαίο απέναντι στη χώρα μας – ένα ευαίσθητο θέμα για το οποίο, σε μεγάλο βαθμό, οι σύμμαχοί μας αρέσκονται να κάνουν “τα στραβά μάτια”. Ωστόσο, δεδομένης και της διεθνούς συγκυρίας, το κουρδικό ζήτημα δεν είναι ένα από αυτά τα θέματα, καθώς το όνειρο πραγμάτωσης μιας αυτόνομης κουρδικής “Rojava” στη βόρεια Συρία φαντάζει πιο ρεαλιστικό από ποτέ.

Πηγές:

Tisdall, S. (2017). Erdoğan outgunned at Trump meeting in face of US-Russian united front. [online] The Guardian. Available at: https://www.theguardian.com/us-news/2017/may/17/erdogan-outgunned-at-trump-meeting-in-face-of-us-russian-united-front [Accessed 21 May 2017].

Gulen, F. (2017). Fethullah Gulen: The Turkey I no longer know. [online] Washington Post. Available at: https://www.washingtonpost.com/opinions/global-opinions/the-turkey-i-no-longer-know/2017/05/15/bda71c62-397c-11e7-8854-21f359183e8c_story.html?utm_term=.75237fe51168 [Accessed 21 May 2017].

Gordon, M. and Schmitt, E. (2017). Trump to Arm Syrian Kurds, Even as Turkey Strongly Objects. [online] Nytimes.com. Available at: https://www.nytimes.com/2017/05/09/us/politics/trump-kurds-syria-army.html?_r=0 [Accessed 21 May 2017].

Worldview.stratfor.com. (2017). With Turkey, the U.S. Has Cards Left to Play. [online] Available at: https://worldview.stratfor.com/article/turkey-us-has-cards-left-play [Accessed 21 May 2017].