Με την οικονομική κρίση να ταλανίζει τα τελευταία χρόνια την Ευρώπη, η προσφυγική κρίση αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη πρόκληση για τους Ευρωπαίους ηγέτες. Όσο η παγκόσμια κοινότητα παρακολουθεί τη συνεχή είσοδο μεταναστών και προσφύγων στην ευρωπαϊκή ήπειρο, αυτό που κάποτε φαινόταν σοκαριστικό πλέον μοιάζει ρουτίνα. Εικόνες ταλαιπωρημένων ανθρώπων, μητέρων με τα ανήλικα παιδιά τους και τίποτε άλλο στην αγκαλιά τους παρά μόνο τον πόνο και την την απελπισία ζωγραφισμένη στα βλέμματά τους κάνουν καθημερινά το γύρο του κόσμου, προκαλώντας έντονες διαφωνίες για το ποια μέτρα πρέπει να ληφθούν για την αποκατάστασή τους και επιρρίπτοντας ευθύνες προς πάσα κατεύθυνση για την κλιμάκωση του προβλήματος. Όσο όμως ο αριθμός των ανθρώπων που αναζητούν άσυλο στην Ευρώπη αυξάνεται, τόσο δείχνει να κλονίζεται το “οικοδόμημα” της ελεύθερης μετακίνησης πολιτών ανάμεσα στα κράτη-μέλη της ΕΕ, που εύλογα είχε χαρακτηριστεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως “μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της ΕΕ”, με πρώτη τη Γερμανία να ανακοινώνει την επαναφορά συνοριακών ελέγχων και την αναστολή της Συνθήκης Σένγκεν.

Εκατοντάδες βάρκες φτάνουν καθημερινά στις ελληνικές και ιταλικές ακτές. Η πλειοψηφία όμως όσων κατασκηνώνουν εκεί δεν σκοπεύει να μείνει. Στόχος είναι να κατευθυνθούν βόρεια, διασχίζοντας τη Σερβία, τα Σκόπια και την Ουγγαρία, για να ζητήσουν άσυλο στη Γερμανία, την Αυστρία και τη Σουηδία. Τα πραγματικά νούμερα όσων κατόρθωσαν να φτάσουν στην ευρωπαϊκή ήπειρο δεν είναι ξεκάθαρα. Υπολογίζεται ότι τους πρώτους οκτώ μήνες του 2015 περισσότεροι από 400,000 πρόσφυγες πραγματοποίησαν το δύσκολο ταξίδι από τη Λιβύη στην Ιταλία και από τις τουρκικές ακτές και τη Συρία στα ελληνικά νησιά, με την ΕΕ να βρίσκεται σε αποδιοργάνωση καθώς κανένα κοινό σημείο συμφωνίας δε βρίσκεται σχετικά με το πώς και από ποιες χώρες θα απορροφηθεί ο τεράστιος αριθμός προσφύγων και μεταναστών. Η κρίση όμως συνεχώς επιδεινώνεται και κινείται πολύ πιο γρήγορα από την ανταπόκριση των ευρωπαϊκών δυνάμεων, οι περισσότερες από τις οποίες δεν είναι καθόλου συνεργάσιμες και δηλώνουν απροθυμία να προσφέρουν άσυλο, επικαλούμενες λόγους ασφαλείας. Χαρακτηριστικά, η Γαλλία και η Δανία δείχνουν ιδιαίτερα διστακτικές στο ζήτημα της απορρόφησης προσφύγων κατόπιν των τρομοκρατικών επιθέσεων που δέχτηκαν στις αρχές του χρόνου. Δεν είναι όμως μόνο αυτές. Χώρες της Κεντρικής Ευρώπης αντιδρούν έντονα στα κύματα μεταναστών που προσπαθούν να διασχίσουν το έδαφός τους, λαμβάνοντας ακραία μέτρα για την αναστολή τους. H Σλοβακία και η Ουγγαρία δήλωσαν πως μουσουλμάνοι δεν πρόκειται να γίνουν δεκτοί στη χώρα τους καθώς αυτοί δεν μπορούν να γίνουν μέλη μιας Ευρώπης “λευκής και χριστιανικής”. Παρομοίως, το ίδιο εχθρική εμφανίζεται και η Τσεχία, με ιδιαίτερα μεγάλο αριθμό πολιτών (94% από νέες δημοσκοπήσεις) να υποστηρίζει την άνευ όρων επιστροφή αυτών των ανθρώπων στον τόπο καταγωγής τους, χωρίς καμία βοήθεια, ενώ πολλοί επιθυμούν και την αναστολή της Συνθήκης Σένγκεν. Πιο ελαστική όμως φαίνεται η Πολωνία, που ανακοίνωσε έτοιμη να δεχτεί περίπου 2000 μετανάστες, παρά το γεγονός ότι οι πολίτες της χώρας δεν φαίνονται ιδιαίτερα ένθερμοι υποστηρικτές της ιδέας.

Στο μεταξύ, η κατάσταση στα σύνορα Σερβίας-Ουγγαρίας είναι χαώδης, με την τελευταία να προχωρά σε κλείσιμο των συνόρων της και θέσπιση αυστηρότατου νόμου για τους μετανάστες, που προβλέπει ποινή φυλάκισης σε όσουν περνούν παράνομα στη χώρα. Αποκορύφωμα της έντασης αποτέλεσαν τα επεισόδια μεταξύ προσφύγων και των ουγγρικών δυνάμεων στα σύνορα με τη Σερβία, όπου έγινε μάλιστα χρήση δακρυγόνων και αντλιών νερού. “Φύγαμε από τον πόλεμο και τη βία και δεν περιμέναμε μια τόσο απάνθρωπη και βίαιη Ευρώπη” είπε ο Amir Hassan προσπαθώντας να απομακρύνει τα δακρυγόνα από τα μάτια του. Οι ουγγρικές αρχές συνέλαβαν 519 μετανάστες που προσπάθησαν να διασχίσουν παράνομα τη χώρα, μετά την ψήφιση του νέου νόμου και προχώρησαν σε ποινικές διώξεις και απελάσεις. Ακόμα και η Κροατία που την Τετάρτη δήλωσε έτοιμη να δεχτεί τους ανθρώπους αυτούς χωρίς καμία διάκριση, αναγκάστηκε σε κλείσιμο επτά συνοριακών περασμάτων με τη Σερβία, μία ακριβώς μέρα μετά τις δηλώσεις του Κροάτη πρωθυπουργού, καθώς 11,000 μετανάστες διέσχισαν τα σύνορά της σε δύο μόλις ημέρες. “Είστε ευπρόσδεκτοι στην Κροατία και μπορείτε να διασχίσετε το έδαφός της. Αλλά πρέπει να συνεχίσετε το δρόμο σας, όχι επειδή δεν σας θέλουμε, αλλά επειδή η Κροατία δεν είναι ο τελικός σας προορισμός” είπε ο πρωθυπουργός Zoran Milanovic συνεχίζοντας πως η χώρα εξάντλησε όλες τις δυνάμεις της για την καλύτερη εξυπηρέτηση των προσφύγων που εισήλθαν στο έδαφός της τις τελευταίες ημέρες.

Και τώρα τι; Μπορεί η δήλωση της γερμανίδας καγκελαρίου, περί παραχώρησης ασύλου σε 800,000 πρόσφυγες, να έδωσε ελπίδες αλλά δεν είναι αρκετό όταν η υπόλοιπη Ευρώπη εθελοτυφλεί στο πρόβλημα ή ακόμα χειρότερα δεν έχει αποφασίσει τι τακτική να κρατήσει και αφήνει τις χώρες υποδοχής άνευ συντονισμένης βοήθειας. Η ευρωπαϊκή οικογένεια που υποτίθεται θεμελιώνεται πάνω στην αμοιβαία συνεννόηση, την αλληλεγγύη, τη συνεργασία και την ενότητα, αποδεικνύει για ακόμη μία φορά στον εαυτό της και τη διεθνή κοινότητα ότι μάλλον ανίκανη είναι να εφαρμόσει όσα έχει υποσχεθεί και πρεσβεύει, αφού στις πρώτες δύο κρίσεις που χτύπησαν την πόρτα της, όλες τις οι αρχές και υποσχέσεις κλονίστηκαν συθέμελα.

Συγκεκριμένα, μιλώντας για υποσχέσεις, σύμφωνα με τη Συνθήκη για το καθεστώς των προσφύγων που υπεγράφη το 1951, την επαύριο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, από 142 κράτη, ανάμεσα σε αυτά και η Ουγγαρία, από τη στιγμή που οι πρόσφυγες δεν προστατεύονται από το δικό τους κράτος, την ευθύνη για την προστασία και την ασφάλειά τους αναλαμβάνει η διεθνής κοινότητα. Επιπλέον, προβλέπεται ότι οι πρόσφυγες απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα με άλλους ξένους υπηκόους σε οποιαδήποτε χώρα, ενώ σε πολλές περιπτώσεις έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους υπηκόους της χώρας αυτής. Οι περιστάσεις όμως αναγκάζουν τη Συνθήκη να μείνει στην αφάνεια.Υπάρχουν βέβαια χώρες, μακριά από τα ευρωπαϊκά σύνορα, που ανακοίνωσαν ότι θα συμβάλουν στην αποσυμφόρηση της κατάστασης, ανοίγοντας τις πόρτες τους σε χιλιάδες μετανάστες, ανάμεσά τους η Βενεζουέλα, η Αργεντινή, η Ουρουγουάη, ενώ οι ΗΠΑ που έχουν παίξει σημαντικότατο ρόλο στα γεγονότα της Μέσης Ανατολής, θα δεχτούν μόνο 10,000 πρόσφυγες. Πολλοί χαρακτήρισαν προκλητική τη δήλωση του Προέδρου Obama, όταν η κατά ένα τέταρτο μικρότερη σε πληθυσμό Γερμανία ανακοίνωσε την αποδοχή 800,000 προσφύγων, ποσοστό 80 φορές μεγαλύτερο από αυτό των ΗΠΑ. Παρόμοια κριτική έλαβε και ο Καναδάς, με τους ίδιους τους πολίτες της χώρας να πιέζουν για πενταπλάσιο αριθμό από αυτόν που υποστηρίζει η κυβέρνηση (10,000 αιτούντες), ενώ απορία προκαλεί και η έλλειψη από τη λίστα, των πλούσιων κρατών του Κόλπου, της Σαουδικής Αραβίας, του Κουβέιτ, του Κατάρ, του Ομάν, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και του Μπαχρέιν. Η στάση αυτή όμως μόνο αδιάφορη δεν μπορεί να χαρακτηριστεί, αν αναλογιστεί κανείς τα υπέρογκα ποσά που έχουν προσφέρει αυτές οι χώρες στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών για τη στήριξη των Σύριων προσφύγων. Σύμφωνα με τον καθηγητή Abdul Khaleq Abdulla του Πανεπιστημίου των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων η βασικότερη αιτία που λειτουργεί ως αποτροπή για την απορρόφηση προσφύγων  είναι η ασφάλεια, καθώς η έλευση Σύριων μεταναστών στις χώρες αυτές θα προκαλούσε τη δράση εξτρεμιστικών ομάδων, όπως του ISIS, θέτοντάς τες σε μεγάλο κίνδυνο, ενώ συγκριτικά με την υπόλοιπη Μέση Ανατολή, είναι οι πιο σταθερές και ασφαλείς χώρες της περιοχής. Εξάλλου τεχνικά, δεν αποτελούν μέλη της Συνθήκης για το καθεστώς των προσφύγων, συνεπώς δεν δεσμεύονται από το περιεχόμενό της.

Έστω κι αν, ιδανικά, αποκατασταθεί η τύχη όσων αναζητούν ενα καλύτερο μέλλον στην Ευρώπη, μακριά από την πατρίδα τους, η Μέση Ανατολή θα συνεχίσει να αιμορραγεί, όσο ο εμφύλιος μεταξύ των αντικαθεστωτικών και του Προέδρου Assad δεν σταματά. Η εμφανής ανάμειξη και υποστήριξη της Μόσχας στο καθεστώς Assad δε φαίνεται να δίνει τέλος στη σύρραξη, ενώ έρχεται σε πλήρη σύγκρουση με τη θέση των ΗΠΑ και επιδεινώνει το έργο των τελευταίων στην αντιμετώπιση των εξτρεμιστών, αφού διαφαίνεται πλέον και ο κίνδυνος αμελούς σύγκρουσης των ρωσικών και των αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων στην περιοχή. Η Ρωσία, που βλέπει τον Assad και την κυβέρνησή του ως τη μόνη βιώσιμη λύση απέναντι στους τρομοκράτες, πρόσφατα ανακοίνωσε ότι δεν θεωρεί απίθανη την κατασκευή ρωσικής αεροπορικής βάσης στο συριακό έδαφος, προκαλώντας έντονες διαφωνίες με τους δυτικούς. Ο Πρόεδρος Obama προειδοποίησε τη Μόσχα ότι η εγκατάσταση στρατιωτικής βάσης στη Συρία απειλεί να επιδεινώσει την κατάσταση ή ακόμα να πυροδοτήσει μια σύγκρουση με τις αμερικανικές δυνάμεις, ενώ χαρακτήρισε τις κινήσεις της Ρωσίας ως “μια στρατηγική καταδικασμένη να αποτύχει”. Σε κάθε περίπτωση, είναι εμφανές ότι το καθεστώς Assad αποδεικνύεται πολύ πιο σταθερό απ’ όσο περίμεναν οι δυτικοί, πράγμα που σημαίνει ότι δεν προβλέπεται άμεση παύση των εμφύλιων συγκρούσεων και κατ΄επέκταση του προσφυγικού ρεύματος. Ο ίδιος ο Μπασάρ Άσαντ, μιλώντας σε ρωσικό τηλεοπτικό δίκτυο, δήλωσε ότι «ήρθε στην εξουσία με τη θέληση του λαού, μέσω εκλογών, κι αν φύγει, θα φύγει όταν ο λαός το απαιτήσει». Ο Σύριος πρόεδρος δεν παρέλειψε να κατηγορήσει εκ νέου τη Δύση για την «υποστήριξη της τρομοκρατίας», στη συριακή κρίση, γεγονός που προκάλεσε, κατά την κρίση του, το προσφυγικό κύμα που πλήττει την Ευρώπη.*

http://edition.cnn.com/2015/09/08/world/refugee-obligation/index.html

http://www.haaretz.com/news/world/1.676211

http://edition.cnn.com/2015/09/17/world/europe-migrant-crisis/index.html?iid=ob_article_footer_expansion&iref=obnetwork

http://www.cfr.org/migration/europes-migration-crisis/p32874

https://foreignpolicy.com/2015/09/10/the-stunning-hypocrisy-of-mitteleuropa-refugees-poland-hungary-czech-republic/

https://www.foreignaffairs.com/articles/western-europe/2015-09-14/truth-about-migrant-crisis

https://www.icrc.org/en/document/how-does-humanitarian-law-protect-refugees-and-internally-displaced-persons-0

http://www.bbc.com/news/blogs-eu-34202559

*http://www.kathimerini.gr/831145/article/epikairothta/kosmos/h-rwsia-epivevaiwnei-pi8anh-kataskeyh-vashs