Ι. Το χρονικό της ιστορικής συνάντησης

Στις αρχές του Οκτωβρίου, το Κρεμλίνο υποδέχθηκε τον Salman bin Abdulaziz bin Al Saud. Πρόκειται για τον πρώτο Σαουδάραβα μονάρχη που επισκέφθηκε ποτέ τη Ρωσία – αν και ο Salman είχε ήδη επισκεφθεί τη χώρα στο παρελθόν, χωρίς, ωστόσο, να φέρει ο ίδιος τη βασιλική ιδιότητα. Επίσης, πρόκειται για τον ισχυρότερο σύμμαχο των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο Ρώσος Πρόεδρος καλωσόρισε τον βασιλιά Salman, χωρίς να διστάσει να αποδώσει στη συνάντηση τη σπουδαιότητα που της έπρεπε, και να επιβεβαιώσει με αυτόν τον τρόπο την ανάδειξη της χώρας του σε παίκτη-κλειδί στον ευρύτερο χώρο της Μέσης Ανατολής.

ΙΙ. Η αυξανόμενη επιρροή της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή

Η ρωσική πολιτική υπήρξε μάλλον προβλέψιμη και στον χώρο της Μέσης Ανατολής. Σεβόμενη το σοβιετικό της παρελθόν, θα συμπέραινε κανείς ότι η ρωσική διπλωματία ανασταίνεται όταν κάνει την εμφάνισή του στον ορίζοντα ο αμερικανικός παράγοντας. Η υποτιμητική -αν όχι υπονομευτική- στάση της Ρωσικής Συνομοσπονδίας απέναντι σε κάθε είδους ενοποιημένο πολιτικό οικοδόμημα (π.χ. Ε.Ε.), συμφωνία ( π.χ. ΝΑΤΟ) ή μεμονωμένη οντότητα που συσπειρώνει οτιδήποτε προσομοιάζει σε δυτικό συμφέρον, είναι πια αναμενόμενη και δικαιολογημένη, και -αν μη τι άλλο- συνάδει με την ιστορική παρουσία της χώρας στα πολιτικά δρώμενα, τουλάχιστον από το 1917 και έπειτα.

Η επανατοποθέτηση της Ρωσίας στο μυαλό όλων ως μια υπολογίσιμη δύναμη -ακόμα και αν αυτή πυροδοτείται κατά κύριο λόγο από την αντιπαλότητά της με άλλες χώρες- εξηγεί πολλές από τις διπλωματικές της “μανούβρες”. Πάντως, σίγουρα εξηγεί την ανταπόκρισή της στο κάλεσμα του Assad για παρέμβαση προ διετίας στη Συρία. Άλλωστε, η Μέση Ανατολή αποτελεί -από χιλιομετρική, έστω, άποψη- γόνιμο έδαφος για την εξυπηρέτηση του σκοπού της Ρωσίας: την ισχυροποίηση του πρεστίζ της.

Και δεν είναι η Συρία η μόνη από τις χώρες της Μέσης Ανατολής που επιστρατεύει η “μεγάλη αρκούδα”, προκειμένου να αποσοβήσει ό,τι έχτιζαν οι Αμερικανοί επί χρόνια στην περιοχή. Η σύμπνοια με την Τουρκία στο φλέγον θέμα της Συρίας -παρά τα απανωτά πισωγυρίσματα-, η αναθέρμανση των σχέσεών της με την Αίγυπτο κατόπιν των γεγονότων της Αραβικής Άνοιξης -η οποία και απέσπασε την εν λόγω χώρα από την αμερικανική τροχιά, όπου κινούταν κατά τα τελευταία χρόνια-, καθώς και η (κατά τα φαινόμενα) υποστήριξη στον Λίβυο Khalifa Haftar -κάτι που η Ρωσία δεν έχει παραδεχτεί ποτέ μέχρι στιγμής φανερά-, είναι πρώτης τάξεως παραδείγματα των ρωσικών προθέσεων στην περιοχή και, ενδεχομένως, τροφή για σκέψη για το τί μπορεί να ακολουθήσει στο εγγύς μέλλον. Βέβαια, η απρόσμενα στενή συνεργασία της Ρωσίας με χώρες που ανήκαν παραδοσιακά στη σφαίρα επιρροής της Αμερικής δεν σημαίνει πως η Μόσχα τρέφει αυταπάτες. Οι Ρώσοι έχουν αντιληφθεί πως, αν και ελάχιστα παρεμβατικοί, οι Αμερικανοί παραμένουν οι πρωταγωνιστές των εξελίξεων στη Μέση Ανατολή. Γι’ αυτό και εκμεταλλεύονται τις τοπικές τάσεις το κατά δύναμιν, προκειμένου να μεγιστοποιήσουν τα οφέλη τους από την περιοχή. Αυτό κάνει, λοιπόν, η Ρωσία με την Αίγυπτο και την Τουρκία. Αυτό κάνει τώρα και με το Ιράν, μέσω της σύμφωνης αντιμετώπισής του επί του συριακού ζητήματος. Κινείται, όμως, σε πολύ λεπτές γραμμές, λόγω των διαχρονικά τεταμένων σχέσεων Σαουδικής Αραβίας και Ιράν.

Ιράν και Σαουδική Αραβία συνυπάρχουν μετά βίας για περίπου τρεις δεκαετίες. Η γεωπολιτική ένταση, αν και υπαρκτή, δεν εξωτερικεύτηκε ποτέ με αυτοπεποίθηση. Υπήρχε πάντα – χωρίς, όμως, να ανεβαίνουν ιδιαίτερα οι τόνοι, τουλάχιστον σε επίπεδο πολιτικής επικινδυνότητας. Ο λόγος της έντασης δεν είναι άλλος από την κυριαρχία επί των πετρελαίων. Και αυτό γιατί ο έχων το πάνω χέρι στο ζήτημα παίρνει αυτόματα το κλειδί για την κυριαρχία στις πετρελαιοπηγές. Και αν μέχρι στιγμής το “βασίλειο” είναι ακυβέρνητο, δεν είναι λίγοι εκείνοι που διεκδικούν να το κατακτήσουν.

Αν, μάλιστα, συνδυαστούν τα παραπάνω με τη διαφορετική προσέγγιση που επιφυλάσσει η πολιτική ατζέντα της κάθε μίας από τις δύο χώρες απέναντι στο χρόνιο αντίπαλο δέος -δηλαδή τη Δύση εν συνόλω-, και κυρίως με την ακήρυχτη διαμάχη μεταξύ τους για το ποια θα φιλοξενεί στα εδάφη της την πιο εξτρεμιστική και ριζοσπαστική έκφραση του Ισλάμ, γίνεται καλύτερα κατανοητός ο λόγος για τον οποίο οι σχέσεις τους πήραν τον διπλωματικό κατήφορο στις αρχές του 2016.

Η κόντρα θα σταματήσει να μαίνεται όταν η Σαουδική Αραβία ή το Ιράν θα απέχουν από την εμπλοκή τους στα ζητήματα των γειτόνων τους ή, ακόμα καλύτερα, όταν οι πρώτοι σουνίτες γίνουν σηίτες – ή το αντίστροφο. Μέχρι τότε, το καλύτερο δυνατό σενάριο είναι τα πράγματα να παραμείνουν όσο το δυνατόν πιο κοντά στο σημερινό status quo. Και ίσως σε αυτό να επικουρεί, εν τέλει, η συνάντηση των δύο ηγετών. Αν όχι ένα καλύτερο μέλλον, τουλάχιστον όχι ένα δυσοίωνο παρόν.

IV. Τα θέματα στην ατζέντα Putin και Salman

Τον Σαουδάραβα μονάρχη συνόδευε πολυμελής αποστολή, που απαριθμούσε σχεδόν 1000 εκπροσώπους. Οι δύο ηγέτες διαπραγματεύτηκαν κερδοφόρες συμφωνίες, οι οποίες επικεντρώνονται κυρίως στον τομέα της πετρελαιοπαραγωγής και της ενέργειας. Ενδεικτικά αναφέρεται η πρόταση του Ρώσου Προέδρου για την παράταση -μέχρι και το τέλος της επερχόμενης χρονιάς- της συμφωνίας για παύση της παραγωγής πετρελαίου, με σκοπό την άνοδο των τιμών (OPEC Agreement) – με τον Salman bin Abdulaziz bin Al Saud να αφήνει ανοιχτά όλα τα ενδεχόμενα προς αποδοχή της. Στον αντίποδα, ο τελευταίος δεσμεύτηκε να αναλάβει ενεργειακά επενδυτικά πακέτα ύψους 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων στη Ρωσία, πέραν της συμφωνίας του για την οικοδόμηση πολυδάπανης μονάδας στη Σαουδική Αραβία, επικουρούμενη από την τεχνογνωσία της ρωσικής Sibur, κολοσσού στον τομέα των πετροχημικών. Ταυτόχρονα, διεξήχθησαν προκαταρκτικές συζητήσεις ανάμεσα στα δύο μέρη για ενδεχόμενη μελλοντική αγορά ρωσικών αντιαεροπορικών πυραύλων τύπου S-400.

Αν και σε αντίπαλα στρατόπεδα, οι Ρώσοι δεν παρέλειψαν να εκμεταλλευτούν στο έπακρο τη συνάντηση προς ίδιον όφελος, τονίζοντας διακριτικά την αποτελεσματικότητα της παρέμβασής τους στη Συρία. Άλλωστε, αυτό ήταν και το κίνητρο της διμερούς συνάντησης. Οι Σαουδάραβες έχουν καταλάβει πως η γνώμη των Ρώσων μετράει στη Μέση Ανατολή και, γι’ αυτό, ακολούθησαν το παράδειγμα των λοιπών γειτόνων ομολόγων τους, προσεγγίζοντας τη Μόσχα. Το γεγονός πως η ρωσική πολιτική έχει ευθυγραμμιστεί με την ιρανική -τουλάχιστον όσον αφορά στο συριακό ζήτημα- εγείρει εύλογα ζητήματα για το τί θα ακολουθήσει όταν και αν το Ισλαμικό Κράτος ηττηθεί – δηλαδή, για το ποιες θα είναι οι αξιώσεις των Ιρανών στην περιοχή και, αν μη τι άλλο, ποιον ρόλο θα παίξει η Ρωσία στην εξισορρόπηση των πολλαπλών συμφερόντων, δεδομένης της καρποφόρας συνεργασίας της με το Ιράν. Αξίζει να σημειωθεί, βέβαια, πως η συνάντηση αυτή -όσο ιστορική και αν είναι- δεν αναιρεί τη σχέση της Σαουδικής Αραβίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες, η οποία βασίζεται σε γερά θεμέλια: την υψηλών προδιαγραφών σχέση ασφάλειας που προσφέρει η Washington. Πίσω από τις αβροφροσύνες και τις δεσμεύσεις για συνεργασία, ειρήνη και διεθνή ασφάλεια, πρώτη προτεραιότητα παραμένει η προσκόλληση στην ατζέντα, προς τέρψη εθνικών γεωπολιτικών αναγκών.

V. Το διπλωματικό “αύριο” στις ρωσικές και σαουδαραβικές σχέσεις

Ο Ντόναλντ Τραμπ και ο Σαλμάν μπιν Αμπντουλαζίζ αλ Σαούντ σε σύνοδο κορυφής των αραβικών και ισλαμικών χωρών με τις Η.Π.Α.

Είναι δύσκολο -έως και ακατόρθωτο- να προβλέψει κανείς με βεβαιότητα τί μπορεί να διαδεχθεί το διπλωματικό “σήμερα” στις ρωσικές σχέσεις με τη Σαουδική Αραβία και τη Μέση Ανατολή, εν γένει. Κάποιοι φιλοδοξούν πως η Ρωσία θα κυνηγήσει έναν εναλλακτικό τρόπο επίλυσης διαφορών στη Συρία, αυτόν της διαπραγμάτευσης, αποφεύγοντας συνειδητά να διαπράξει τα λάθη του πρόσφατου παρελθόντος (π.χ. Αφγανιστάν). Διαφορετικά, δεν θα είναι δύσκολο να οραματιστεί κανείς το σενάριο ενός πολυετούς εμφυλίου πολέμου στη Συρία και, εν τέλει, τον κατακερματισμό της χώρας σε δύο ή και περισσότερα μορφώματα. Ή την ανάδυση ενός Ιρακινού Κουρδιστάν, ή την εγκατάλειψη του ονείρου ενός Παλαιστινιακού κράτους. Φυσικά, κανείς δεν ξέρει με σιγουριά αν θα πραγματοποιηθεί έστω και ένα από αυτά τα σενάρια. Είναι αυτή η ανασφάλεια για το τί μέλλει γενέσθαι, όμως, που αποσταθεροποιεί την περιοχή μέρα με τη μέρα.

Η πολυπλοκότητα και η αστάθεια της περιοχής καθιστούν τις ισορροπίες εύθραυστες αλλά, ταυτόχρονα, ενδιαφέρουσες. Το μόνο που μπορεί να ειπωθεί με σιγουριά είναι πως η Ρωσία αφήνει πίσω της την εσωστρεφή απομόνωσή της, και διανύει μια περίοδο εποικοδομητικής συνειδητοποίησης. Υπενθυμίζει σε όλους τη σπουδαιότητά της, και κάνει σαφές πως δύσκολα θα παραιτηθεί από την υιοθέτηση μιας συμπεριφοράς που της πιστοποιεί -και με το παραπάνω- το status της μεγάλης δύναμης.

Πηγές:

1. The Japan Times. (2017). Saudi King and Putin set to clinch energy and arms deals during landmark Russia visit. https://www.japantimes.co.jp/news/2017/10/05/world/politics-diplomacy-world/saudi-king-putin-set-clinch-energy-arms-deals-landmark-russia-visit/
2. Carr, E. (1979). The Russian Revolution from Lenin to Stalin, 1917-1929. Macmillan Press, pp. 304-323.
3. Αλεξανδρής, Γ. (2016). Ένας χρόνος ρωσικής στρατιωτικής παρουσίας στη Συρία: Μία αποτίμηση. https://powerpolitics.eu/ένας-χρόνος-ρωσικής-στρατιωτικής-παρ/
4. Goldenberg, I. and Smith, J. (2017). U.S.-Russia competition in the Middle East is back. http://foreignpolicy.com/2017/03/07/u-s-russia-competition-in-the-middle-east-is-back/
5. Williams, D. (n.d.). Saudi Arabia vs. Iran: The long war continues. https://www.huffingtonpost.com/daniel-williams2/saudi-arabia-vs-iran-the_b_8916488.html
6. TRTWORLD. (2017). Iran tops agenda of Putin’s meeting with Saudi King. https://www.trtworld.com/europe/iran-tops-agenda-of-putin-s-meeting-with-saudi-king-11101
7. Benson, P. (2016). The future of the Middle East. https://www.thecipherbrief.com/article/middle-east/the-future-of-the-middle-east