“The Middle East is one big, fat quagmire” – Donald Trump, Νοέμβρης 2015.

Η “Αραβική Άνοιξη”, που ξεκίνησε το 2011 από την Τυνησία, αποτελεί ένα από τα πλέον φλέγοντα ζητήματα της διεθνούς πολιτικής, καθώς έχει δημιουργήσει ένα domino effect εμφυλίων συρράξεων, προσφυγικών ροών και τρομοκρατίας. Γενικότερα, θα πρέπει να παρατηρηθεί μία μεταβολή του status quo στην περιφέρεια αυτή ενώ, φυσικά, η παρουσία μεγάλων δρώντων του διεθνούς συστήματος δεν θα μπορούσε να λείπει. Με επίκεντρο τον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας, οι Η.Π.Α., η Ρωσία, η Κίνα, η Τουρκία και το Ιράν είναι μερικά μόνο από τα κράτη που έχουν παραδοθεί σε έναν ατέρμονο πόλεμο συμφερόντων, χωρίς, ωστόσο, ουσιαστική επιθυμία για εύρεση μιας βιώσιμης λύσης για το συριακό κράτος.

Αναφορικά με την παρουσία των Η.Π.Α. στη Μέση Ανατολή, αυτή έχει εντατικοποιηθεί, ιδιαίτερα μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, και πλέον η συζήτηση για την περιοχή κατέχει πρωτεύουσα θέση κατά τη διαδικασία διαμόρφωσης της εξωτερικής πολιτικής της Αμερικής, είτε από Δημοκρατικές είτε από Ρεπουμπλικανικές κυβερνήσεις. Λαμβάνοντας υπόψη τις παρεμβάσεις στο Κουβέιτ, στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, δεν προκαλεί έκπληξη η επιλογή των Η.Π.Α. να αναμειχθούν στον συριακό εμφύλιο κατά του καθεστώτος Assad, αρχικά με μη θανατηφόρα μέσα ενώ, στη συνέχεια, -ειδικότερα μετά την εμφάνιση του I.S.I.S.- και με στρατιωτικά. Η κυβέρνηση Obama αποτέλεσε ορόσημο του συριακού εμφυλίου πολέμου, και τα σενάρια για τυχόν απεμπλοκή των Η.Π.Α. από τη Συρία φάνταζαν ουτοπικά, ώσπου η εκλογή του Donald Trump φάνηκε πως θα φέρει μια επαναστατική αλλαγή στην παραπάνω πολιτική.

“Πρώτα η Αμερική”

Ο πρόσφατα εκλεγμένος 45ος Πρόεδρος των Η.Π.Α., Donald Trump, σήμανε για πολλούς τη δημιουργία μίας νέας τάξης πραγμάτων στη χώρα, τόσο σε εσωτερικό όσο και σε εξωτερικό επίπεδο. Όλη η προεκλογική εκστρατεία του Trump στηρίχθηκε στο δόγμα “America First”, και ο ίδιος έθεσε ως πρωταρχικό του στόχο την “αυτονόμηση” των Η.Π.Α., τόσο οικονομικά όσο και πολιτικά. Συγκεκριμένα, κατέκρινε τις πολιτικές των προηγούμενων κυβερνήσεων και, ιδιαίτερα, αυτές του Barack Obama, και υποστήριζε πως οι αποφάσεις του τελευταίου για εμπλοκή στις διαμάχες της Μέσης Ανατολής (Λιβύη, Συρία, κ.τ.λ.) ήταν όχι απλά περιττές, αλλά ακόμα και αντίθετες με τα συμφέροντα της Αμερικής. Χαρακτηριστική είναι η φράση του Trump σε ένα από τα πρώτα debate για τη λήψη του χρίσματος του Ρεπουμπλικανικού κόμματος, κατά το οποίο χαρακτήρισε τη Μέση Ανατολή ως έναν “τεράστιο βάλτο”, θέλοντας να δείξει πως το ζήτημα της εμπλοκής στα εσωτερικά θέματα της περιοχής είναι αδιέξοδο. Ωστόσο, αυτό που κατέστη σαφές ήταν η θέση του σχετικά με την τρομοκρατία και το I.S.I.S.: η αντιμετώπισή τους βρισκόταν αρκετά ψηλά στην ιεράρχηση των στόχων της ενδεχόμενης προεδρίας του, ενώ η απομάκρυνση του Assad δεν θα αποτελούσε πλέον ζήτημα εθνικού συμφέροντος.

Προχωρώντας γρήγορα, μέχρι τον μήνα Απρίλιο η νέα Κυβέρνηση κόντευε να συμπληρώσει 100 μέρες θητείας. Ως τώρα, ο Trump φαίνεται να ακολουθεί την πολιτική που εξήγγειλε προεκλογικά, δίνοντας βάση στην καταπολέμηση του I.S.I.S.

Επίθεση χημικών και Tomahawk

Source: IHS Jane’s Conflict Monitor as of April 4th.
Η θέση της αεροπορικής βάσης Shayrat την οποία βομβάρδισαν οι Η.Π.Α.

Στις 4 Απριλίου 2017 πραγματοποιήθηκε επίθεση με χημικά -πιθανότατα Sarin– στην πόλη Khan Sheikhoun της βορειοδυτικής Συρίας, η οποία αποτέλεσε την πιο θανατηφόρα χρήση χημικών κατά τη διάρκεια του συριακού εμφυλίου, από το 2013. Ακολούθησε διεθνής κατακραυγή για το έγκλημα αυτό, και κυβερνήσεις όπως αυτές του Ηνωμένου Βασιλείου, της Τουρκίας, της Γαλλίας, του Ισραήλ και των Η.Π.Α. ενοχοποίησαν την κυβέρνηση Assad, με την τελευταία να αρνείται τη χρήση χημικών, έχοντας τη συμπαράσταση της Ρωσίας.

Ακολούθως, κατά τα ξημερώματα της 7ης Απριλίου, ο ίδιος ο Donald Trump διέταξε πυραυλική επίθεση στη συριακή αεροπορική βάση Shayrat. Πιο συγκεκριμένα, έπειτα από διαβουλεύσεις, το Πεντάγωνο εξέτασε όλους τους πιθανούς τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε να “απαντήσει” στο καθεστώς Assad για την επίθεση χημικών, και αποφάσισε την εκτόξευση 59 πυραύλων Tomahawk από τη Μεσόγειο προς την αεροπορική βάση Shayrat, η οποία αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη βάση του καθεστώτος Assad και, σύμφωνα με πληροφορίες των Η.Π.Α., είναι η βάση από την οποία είχε γίνει η επίθεση χημικών της 4ης Απριλίου. Σύμφωνα με ενημέρωση από το Πεντάγωνο, οι πύραυλοι “έπληξαν αεροσκάφη, καταφύγια αεροσκαφών, εγκαταστάσεις αποθήκευσης καυσίμων και πολεμικών εφοδίων, αποθήκες πυρομαχικών, θέσεις αντιαεροπορικής άμυνας, αλλά και radar” (CNN Greece, U.S. Central Command). Συμμαχικές και φίλα προσκείμενες προς τις Η.Π.Α. κυβερνήσεις στήριξαν τη δράση αυτή, ενώ το Κρεμλίνο -το οποίο είχε ενημερωθεί a priori από την αμερικανική κυβέρνηση για την εκτόξευση των πυραύλων- αντέδρασε αρνητικά, κάνοντας λόγο για παραβίαση του διεθνούς δικαίου μέσω επίθεσης σε ένα κυρίαρχο κράτος.

“Κόκκινες Γραμμές”

“Όταν σκοτώνεις αθώα παιδιά, αθώα μωρά, μικρά μωρά, με χημικά αέρια τόσο θανατηφόρα, αυτό ξεπερνά πολλές κόκκινες γραμμές” – Donald Trump, για την επίθεση χημικών της 4ης Απριλίου.

Η απόφαση του Trump να εκτοξεύσει πυραύλους κατά αεροπορικής βάσης ελεγχόμενης από τη συριακή κυβέρνηση δημιούργησε αναστάτωση, αλλά και απορίες στη διεθνή κοινότητα, σχετικά με τα κίνητρα πίσω από αυτή. Η κίνηση αυτή συνιστά την πρώτη άμεση επίθεση των Η.Π.Α. κατά καθεστωτικών δυνάμεων από την αρχή του εμφυλίου, το 2011. Γιατί, λοιπόν, ένας Πρόεδρος που έχει ξεκαθαρίσει πως η αποδυνάμωση του καθεστώτος Assad δεν αποτελεί τη μέγιστη ανησυχία για την εθνική ασφάλεια των Η.Π.Α. αποφασίζει να δράσει τόσο άμεσα, ιδιαίτερα αν λάβει κανείς υπόψη τη δριμύτατη κριτική που άσκησε στον προκάτοχό του, αναφορικά με την πολιτική εμπλοκής στον συριακό εμφύλιο που αυτός ακολούθησε; Συνεπακόλουθα, το ερώτημα που εγείρεται είναι: ποια θα είναι η επόμενη ημέρα της πολιτικής Trump στη Συρία; Αλλάζει κάτι, ή πρόκειται για μια μεμονωμένη και, πιθανότατα, παρορμητική κίνηση, χωρίς μακροπρόθεσμο στρατηγικό σχεδιασμό;

Αρχικά, η αιτιολογία που έδωσε ο Donald Trump για την πυραυλική επίθεση είναι ότι η χρήση χημικών αποτελεί ξεκάθαρη “κόκκινη γραμμή” της Κυβέρνησής του. Παρόλο που δεν επιθυμεί να έρθει σε άμεση σύγκρουση με το καθεστώς Assad, θέλησε ωστόσο να καταστήσει σαφές πως δεν θα διστάσει να λάβει κρίσιμες αποφάσεις, όταν παραβιάζονται οι λεγόμενες αυτές “κόκκινες γραμμές”. Η αιτιολογία αυτή έγινε δεκτή από ένα μεγάλο μέρος της διεθνούς κοινότητας.

UN Photo/Rick Bajornas
Η Πρέσβειρα των Η.Π.Α. στα Ηνωμένα Έθνη, Nikki Haley, σε έκτακτη συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας για τη Συρία, στις 7 Απριλίου 2017.

Κάποιοι μάλιστα δεν δίστασαν να τονίσουν πως η συγκεκριμένη κίνηση ήταν μια προσπάθεια προβολής ισχύος, με αποδέκτες χώρες όπως η Βόρεια Κορέα και το Ιράν, λόγω των πυρηνικών προγραμμάτων τους. Στο διάγγελμά του, ο Trump δήλωσε πως “είναι προς το ουσιαστικό εθνικό συμφέρον των Η.Π.Α. να δράσουν προληπτικά, και να αποτρέψουν την εξάπλωση της χρήσης των θανατηφόρων χημικών όπλων”.

Η επόμενη μέρα

Αυτό που προβληματίζει τη διεθνή κοινότητα είναι το επόμενο βήμα του Trump στη Συρία. Σηματοδοτεί η επίθεση στην -ελεγχόμενη από το καθεστώς- βάση Shayrat μια στρατηγική αλλαγή πλεύσης για το Πεντάγωνο; Πρόκειται για μια μεμονωμένη πράξη, με απώτερο στόχο την επίδειξη ισχύος των Η.Π.Α.; Ή, απλά, πρόκειται για μια ακόμα παρορμητική κίνηση ενός ασταθούς Προέδρου χωρίς διορατικότητα; Ανάλογα με την ερμηνεία των ενεργειών του Trump, προκύπτουν και τα αντίστοιχα σενάρια για τις επόμενες κινήσεις του.

Εντούτοις, δεν θα ήταν συνετό να συναχθούν βιαστικά συμπεράσματα περί αλλαγής της αμερικανικής πολιτικής για τη Συρία. Μία μεμονωμένη απόφαση δεν μπορεί να δώσει κατευθυντήριες για την πολιτική που θα ακολουθήσει μία κυβέρνηση. Ειδικότερα, ο Πρόεδρος Trump αποτελεί μία ιδιάζουσα περίπτωση, καθώς όλα δείχνουν -μέχρι στιγμής- την πρόθεσή του να διαφοροποιηθεί από τους προκατόχους του. Επίσης, πολλές από τις κινήσεις του έχουν ένα έντονο στοιχείο παρορμητικότητας -για παράδειγμα η αντιπαράθεση με τη Βόρεια Κορέα, το ζήτημα της απόλυσης του επικεφαλής του F.B.I., κ.τ.λ.- που, σε συνδυασμό με τη σύντομη περίοδο κατά την οποία εκτελεί καθήκοντα Προέδρου, καθιστά δύσκολη και ριψοκίνδυνη την αποτύπωση ενός μοτίβου στρατηγικής συμπεριφοράς. Το ζήτημα χρήσης όπλων μαζικής καταστροφής, όπως τα χημικά, αποτελούσε “κόκκινη γραμμή” και για τον Πρόεδρο Obama. Όμως, το 2013 ο Trump -μέσω του Twitter- “συμβούλευε” τον Obama να μην προβεί σε αντίποινα κατά του καθεστώτος Assad για τη χρήση χημικών, αφού πίστευε πως μια τέτοια κίνηση δεν θα ωφελούσε τις Η.Π.Α.

The only reason President Obama wants to attack Syria is to save face over his very dumb RED LINE statement. Do NOT attack Syria,fix U.S.A.

— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) September 5, 2013

Αξιοσημείωτο, βέβαια, είναι και το γεγονός ότι στη χάραξη εθνικής πολιτικής λόγο δεν έχει μόνο ο εκάστοτε Πρόεδρος, αλλά και το επιτελείο το οποίο τον πλαισιώνει. Στο επιτελείο του Trump υπάρχουν αρκετά πρόσωπα που δεν ασπάζονται τις ίδιες απόψεις με εκείνον ή, τουλάχιστον, χρησιμοποιούν διαφορετικούς τρόπους δράσης. Έτσι, λογικό είναι να δημιουργούνται αντιφάσεις μεταξύ δηλώσεων και πράξεων.

Έξι χρόνια μετά την αρχή του εμφυλίου, η συριακή κρίση συνεχίζει να αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα της σύγχρονης διεθνούς πολιτικής. Ο συριακός εμφύλιος έχει ουσιαστικά μετατραπεί σε έναν διαμεσολαβητικό πόλεμο (proxy war) μεταξύ Η.Π.Α. και Ρωσίας, Τουρκίας, κ.τ.λ., στον οποίο εμπλέκεται και η έξαρση της δράσης τρομοκρατικών οργανώσεων, όπως του I.S.I.S. Το γεγονός ότι ο Trump προεκλογικά στήριξε την απεμπλοκή των Η.Π.Α. από τον συριακό εμφύλιο δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα την ακολουθήσει κιόλας. Σίγουρα, η απόφασή του να προβεί σε αντίποινα έναντι της Συρίας για τη χρήση χημικών όπλων δεν συμβαδίζει με την επιθυμία του για απεμπλοκή και αφοσίωση στο εσωτερικό του κράτους. Συνάδει, όμως, με το -πασίγνωστο πλέον- σλόγκαν του, “Make America Great Again”, και τη βαθιά ριζωμένη πεποίθηση των Αμερικανών ότι είναι οι θεματοφύλακες της ηθικής σε παγκόσμιο επίπεδο. Η αντίφαση είναι εμφανής, όμως ο χρόνος θα δείξει αν οι Η.Π.Α. θα καταφέρουν να απομακρυνθούν από εφαρμοσμένες πολιτικές δεκαετιών στη Μέση Ανατολή – αν αυτός είναι ο στόχος τους.

Πηγές:

1. Chamberlain, D. (2017). A Non-Signal to Syria. [online] Foreign Affairs. Available at: https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2017-04-14/non-signal-syria [Accessed 5 May 2017]
2. Beauchamp, Z. (2017). What Syria Taught Us about Donald Trump. [online]
   Vox. Available at: http://www.vox.com/world/2017/4/13/15229246/syria-strike-trump-doctrine [Accessed 5 May 2017].
3. Gordon, M., Cooper, H. and Shear, M. (2017). Dozens of U.S. Missiles Hit Air Base in Syria. [online] New York Times. Available at: https://www.nytimes.com/2017/04/06/world/middleeast/us-said-to-weigh-military-responses-to-syrian-chemical-attack.html?_r=0 [Accessed 5 May 2017].
4. Baker, P. (2017). The Emerging Trump Doctrine: Don’t Follow Doctrine. [online] New York Times. Available at: https://www.nytimes.com/2017/04/08/us/politics/trump-doctrine-foreign-policy.html?_r=0 [Accessed 5 May 2017].
5. Park, M. (2017). Who’s with the US on Syria Strike and who isn’t. [online] CNN. Available at: http://edition.cnn.com/2017/04/07/world/syria-us-strike-world-reaction/index.html [Accessed 5 May 2017].
6. Jose, B. (2017). Putting Syrian Civilians First. [online] Foreign Affairs. Available at: https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2017-04-11/putting-syrian-civilians-first [Accessed 5 May 2017].
7. Heller, S. (2017). Syria Policy after the Chemical Attacks. [online] Foreign Affairs. Available at: https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2017-04-06/syria-policy-after-chemical-attacks [Accessed 5 May 2017].
8. Κουρουπάκη, Γ. (2017). Ο Τραμπ Βομβάρδισε τη Συρία – Τα Σενάρια της Επόμενης Ημέρας. [online] CNN Greece. Available at: http://www.cnn.gr/news/kosmos/story/75555/o-tramp-vomvardise-ti-syria-ta-senaria-tis-epomenis-imeras?v7 [Accessed 5 May 2017].
9. Aljazeera.com. (2017). US Launches Cruise Missiles at Syrian Air Base. Available at: https://web.archive.org/web/20170407030002/http://www.aljazeera.com/news/2017/04/us-missiles-syria-170407013424492.html [Accessed 5 May 2017].
10. CNN Greece. (2017). Επίθεση ΗΠΑ κατά Συρίας με 59 πυραύλους Τόμαχοκ. Available at: http://www.cnn.gr/news/kosmos/story/75531/epithesi-hpa-kata-syrias-me-59-pyrayloys-tomaxok [Accessed 5 May 2017].